كۇلتوبە قالاشىعىندا ءارتۇرلى ەتنيكالىق توپتاردىڭ ءومىر سۇرگەنى زەرتتەلۋدە - عالىمدار

تۇركىستان. قازاقپارات - كۇلتوبە قالاشىعىن انتروپولوگيالىق زەرتتەۋ بارىسىندا تابىلعان تىڭ مالىمەتتەر ۇلى دالاداعى اسا ءىرى ءارى ماڭىزدى مادەني ورتالىقتاردىڭ ءبىرى - ەجەلگى ياسىنىڭ (تۇركىستان) تاريحي لاندشافتىن كەڭەيتە تۇسەدى.

 اتالعان اۋماقتى زەرتتەۋگە قاتىستى قازاقستاندىق عالىمدار وسىنداي پىكىر بىلدىرەدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.

بىلتىرعى ارحەولوگيالىق ماۋسىمدا تابىلعان وستەولوگيالىق ماتەريالدى انتروپولوگيالىق تالداۋ تۇركىستان اگلومەراتسياسىنىڭ ەتنيكالىق جانە مادەني باعىتىن زەرتتەۋدە جاڭا عىلىمي مىندەتتەردى ايقىنداعان. ايتا كەتەيىك، «كۇلتوبە قالاشىعىنىڭ تاريحي نىساندارىن رەستاۆراتسيالاۋ» اتتى اۋقىمدى جوبانى قازاق عىلىمي- زەرتتەۋ مادەنيەت ينستيتۋتى «ERG» كومپانياسىنىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە اسىرۋدا. ال انتروپولوگيالىق زەرتتەۋلەردى «Anthropos» ج ش س جۇرگىزىپ كەلەدى.

قازبا بارىسىندا تابىلعان باس سۇيەك، بەت- جاق قاڭقالارى، بولەك- بولەك تابىلعان سۇيەك فراگمەنتتەرى سەكىلدى ەجەلگى انتروپولوگيالىق ماتەريالدار ءارتۇرلى دارەجەدە ساقتالعان. بۇل ماتەريالداردىڭ حرونولوگيالىق داتاسى شامامەن XII- XVI عاسىرلار اراسىنا كەلەدى. ايتا كەتەرلىگى، كۇلتوبە قالاشىعىندا مۇنداي ادام سۇيەكتەرىنىڭ قالدىقتارى العاش رەت جۇيەلى تۇردە زەرتتەلۋدە. بۇعان دەيىن ياسىنىڭ ەڭ ەجەلگى بولىگى رەتىندەگى كۇلتوبە تۇرعىندارىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى مەن باسقا دا انتروپولوگيالىق كورسەتكىشتەرى عىلىمي ىزدەنىستەردىڭ نىسانىنا اينالماعان ەدى. پالەوانتروپولوگيالىق زەرتتەۋلەر 130-دان استام جەكەلەگەن ادام بولشەكتەرىن قامتيدى.

«مىڭداعان جىلدار بۇرىن ءومىر سۇرگەن ادامدارعا تيەسىلى بۇل قالدىقتار كۇلتوبەدە ءارتۇرلى ەتنيكالىق توپتاردىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىن اڭعارتادى: ەۋروپالىقتان باستاپ موڭعولويدقا دەيىنگى كەسكىن كەلبەتتەر كەزدەسەدى»، - دەيدى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى رەسپۋبليكالىق فيزيكالىق انتروپولوگيا زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى امانگەلدى سايىپوۆ.

كۇلتوبە قالاشىعىنداعى تابىلعان زاتتاردىڭ انتروپولوگيالىق زەرتتەۋلەرى قازاقستاننىڭ ايگىلى انتروپولوگى، قازاق انتروپولوگيا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ق ر ۇ ع ا اكادەميگى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ورازاق سماعۇلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جۇرگىزىلگەن.

عالىمداردىڭ اتاپ وتۋىنشە، ادام قاڭقاسى قالدىقتارىمەن جۇمىس بارىسىندا سۇيەكتەر مەن ولاردىڭ بولشەكتەرىن انتروپولوگيالىق رەستاۆراتسيالاۋ وڭايعا سوقپاعان. ايتسە دە تىنىمسىز ەڭبەك ءوز ناتيجەسىن بەرە باستادى.

«ءبىز شىنىمەن دە بىرەگەي كورىنىسكە قول جەتكىزدىك: كۇلتوبە قالاشىعىندا ءارتۇرلى ناسىلدىك كومپلەكسى بار، سونىڭ ىشىندە الاراس انتروپولوگيالىق تۇردەگى ادامدار دا ءومىر سۇرگەن. بۇل جالپى العاندا وڭىردەگى ەتنومادەني قوعامداستىقتاردىڭ تۇتاستاي دامۋ كونتسەپتسياسىنا كەلىڭكىرەيدى»، - دەيدى ورازاق سماعۇلوۆ.

عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، كۇلتوبە قالاشىعىنداعى وستەولوگيالىق ماتەريالدارعا انتروپولوگيالىق زەرتتەۋ ەلىمىزدىڭ انتروپولوگيالىق عىلىمىنىڭ فاكتولوگيالىق بازاسىن ايتارلىقتاي تولىقتىرىپ، كەڭەيتىپ وتىر.

«سونىمەن قاتار، جەرلەنگەن جەرلەردەن عانا ەمەس، تىرشىلىك كەشكەن ورىنداردان تابىلعان ەجەلگى ادامداردىڭ سۇيەك قالدىقتارىن ودان دا مۇقيات ءارى جان- جاقتى زەرتتەۋ ارقىلى ءبىرقاتار ماڭىزدى قۇپيالاردىڭ بەتىن اشۋعا بولادى. بۇل جەردە تەك انتروپولوگيالىق، ارحەولوگيالىق قانا ەمەس، سونىمەن قوسا، تۇتاستاي العاندا وتكەن تاريحي داۋىرلەردەگى تابيعي- تاريحي، تاريحي- مادەني پروبلەمالاردى دا قاراستىرا زەرتتەۋ قاجەت»، - دەيدى انتروپولوگ ايناگۇل يسماعۇلوۆا.

ساراپشىلار پىكىرىنشە، انتروپولوگتاردىڭ زەرتتەۋلەرى ارحەولوگيا، تاريح، مادەنيەتتانۋ، ونەرتانۋ سەكىلدى گۋمانيتارلىق عىلىمنىڭ دا ءورىسىن كەڭەيتە تۇسەدى. ويتكەنى، بۇنىڭ ءوزى كۇلتوبەنىڭ ەجەلگى تۇرعىندارى ءومىرىنىڭ مادەني، ەتنومادەني، الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جانە باسقا دا قىرلارىنىڭ داۋىرلەر ساباقتاستىعى تۋرالى قازىرگى تۇسىنىكتى قالىپتاستىرادى.

«قازاق عىلىمي- زەرتتەۋ مادەنيەت ينستيتۋتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «Anthropos» ج ش س جۇزەگە اسىرعان انتروپولوگيالىق زەرتتەۋ ناتيجەلەرى كۇلتوبە تۋرالى عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىن قالىپتاستىرۋعا ماڭىزدى ۇلەس قوسادى دەپ سانايمىن. الداعى ۋاقىتتا بۇل مالىمەتتەر تىڭ عىلىمي جاڭالىقتار ءۇشىن باعالى تىرەك بولاتىنىنا دا سەنىمدىمىن»، - دەيدى جوبا جەتەكشىسى اندرەي حازبۋلاتوۆ.

انتروپولوگ- عالىمدار كۇلتوبە قالاشىعىنان بۇرىنعى تاريحي كەزەڭدەر تۋرالى پالەوانتروپولوگيالىق سەريادان تۇراتىن ستاتيستيكالىق تالداۋلارعا نەگىزدەلگەن وستەولوگيالىق ماتەريالداردى زەرتتەۋدى ودان ءارى جالعاستىرادى. بۇل تۇركىستان ماڭىنداعى تاريحي- ارحەولوگيالىق كورىنىسكە ايتارلىقتاي اسەر ەتىپ، ءوز كەزەگىندە ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ تۇتاستاي مادەني- تاريحي لاندشافتىن رەكونسترۋكتسيالاۋعا ماڭىزدى قادام بولاتىنى انىق.

اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى