قازاق ادەبيەتىنىڭ قارالى جىلدار حاتتاماسى

نۇر-سۇلتان قازاقپارات - «قازاق ادەبيەتى» گازەتى - ۇلت رۋحانياتىنىڭ تۇلەۋىنە، مادەني سالانىڭ دامۋىنا، ادەبي ءتىلدىڭ قالىپتاسۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان باسىلىم.

رۋحاني باسىلىمنىڭ تاريحىنا ۇڭىلە وتىرىپ، ءبىز قازاق ۇلتىنىڭ ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتا باستان كەشكەنىن، ساياسي- الەۋمەتتىك قىسپاقتارداعى جان كۇيزەلىسىن، ۇلى تۇلعالار ايتقان شىندىق پەن ايتا الماعان، ىشىندە تۇنشىققان جانايقايىن دا بايقايمىز.

گازەت ءتىلشىسى قازاقستان ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ «سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار مەن قولجازبالار» بولىمىندەگى 1934-40 -جىلدارداعى گازەت ساندارىن قاراپ، باسىلىم جاريالاعان ماقالالارعا شولۋ جاساپ قايتتى.

بيىل شىققانىنا 85 جىل تولعان گازەت العاش 1934 -جىلى جارىق كورگەن. گازەتتىڭ تۇڭعىش رەداكتورى عابيت مۇسىرەپوۆ (1934، قاڭتار - شىلدە) بولسا، ودان كەيىن بەيىمبەت مايلين (1935 ناۋرىزعا دەيىن)، ءسابيت مۇقانوۆ (1936 قازانعا دەيىن)، بەيىمبەت مايلين (1936 قاراشادان 1937 شىلدەگە دەيىن)، اسقار توقماعامبەتوۆ (1937 جەلتوقساننان 1938 -جىلى ساۋىرگە دەيىن)، ءالجاپپار ابىشەۆ (1940) بولعان. بەيىمبەت مايلين ەكىنشى رەت باس رەداكتور بولعاندا ەشبىر گازەتكە قول قويماعان. ونىڭ ورنىنا تايىر جاروكوۆ، وتەلباي تۇرمانجانوۆتاردىڭ قولى قويىلىپتى.

ساكەندى اقتاۋ جانە امىرەنىڭ اجالى

گازەتتىڭ 1934 -جىلداعى ساندارىندا نەگىزىنەن ساياسي وزگەرىستەرگە كوپ ءمان بەرىلگەن. ارينە، قازاق دالاسى اشارشىلىقتان ەندى ەس جيىپ، ەتەك- جەڭىن جيناي باستاعان ۋاقىتتىڭ بەدەرى - «داۋىل الدىنداعى تىنىشتىق» باسىلىمنىڭ ءار سانىنان مەنمۇندالايدى. «دۇنيە ءجۇزى، پرولەتارلارى، بىرىگىڭدەر!» ۇرانى كەز- كەلگەن ماقالانىڭ تۇزدىعى ىسپەتتى. مادەني- ادەبي ماقالالاردىڭ وزىندە ساياسي رەڭك باسىم.

ايتكەنمەن، گازەت تەك ساياسي ماسەلەلەرگە، تولاستامايتىن ۇراندارعا عانا ءمان بەرگەن دەۋ ارتىق بولار. «اقىن- جازۋشىلاردان قاراعاندى شاحتەرلەرى ساپالى كوركەم شىعارمالار كۇتەدى» سەكىلدى ادەبيەتتى ءوز زامانىن سۋرەتتەۋگە ۇندەگەن كوپتەگەن ماقالالاردىڭ اراسىندا قازاقستاندا وتكەن جازۋشىلاردىڭ Ⅱ سەزىندە جاسالعان باياندامالار مەن جارىسسوزدەردى تاپتىشتەپ ۇسىنىپ، تالقىلاۋعا تۇتاس نومىرلەردى ارناپ وتىرعان. سونداي- اق سوۆەت وداعىنىڭ وزگە رەسپۋبليكالارىندا وتكەن جازۋشىلار سەزىندەگى نەگىزگى باياندامالاردى دا ۇزبەي تالقىعا سالعان. گرۋزيا، تاجىكستان، ارمەنيا، ۋكراينا ادەبيەتشىلەرىنىڭ باسقوسۋىندا ايتىلعان ويلاردى قىسقارتپاي ۇسىنىپ وتىرعان.

قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ەكىنشى سەزىندە ءجۇمادىل ۇلى قاس(ج) ىم: «ءسابيت ساكەندى «ۇلتشىل جازۋشىلاردان بىزگە كەلدى»، - دەدى. بۇل جاڭا پىكىر ەمەس. بۇرىننان ايتىلىپ جۇرگەن پىكىر. مەن وسى پىكىرگە اۋەلدە قارسى ەدىم. ءالى دە قارسىمىن. ۇيتكەنى، ءسابيت ساكەندى ۇلتشىل جاساۋعا دالەلى جوق»، - دەيدى. ودان سوڭ ساكەندى ماعجانمەن سالىستىرۋدىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ايتا كەلىپ، ءوزارا ىنتىماقتى بولۋعا شاقىرعان.

گازەتتىڭ «كەڭەس وداعى جاڭا ادەبيەتى تۋرالى شەتەل جازۋشىلارىنىڭ پىكىرى» دەگەن باس تاقىرىبىندا ر. روللان باستاعان شەتەل جازۋشىلارىنىڭ سوتسياليستىك رەاليزمنىڭ نەگىزىن قالاعان كەڭەستىك جازۋشىلاردى ماداقتاعان پىكىرلەرىن ۇسىنۋمەن بىرگە، شەتەل جازۋشىلارىن تانىستىرۋدى ۇمىتپاعان.

وسى جىلداعى نازار اۋدارارلىق ءبىر ماقالا ءا. قوڭىراتباي ۇلىنىڭ «يران اقىنى فەردوۋسي» اتتى شولۋى. اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىنداعى باستى ەرەكشەلىكتى تىزە كەلە، قازاق جازۋشىلارىنا زاڭعار تۇلعادان ۇيرەنەرىمىز كوپ دەگەنگە ساياتىن ءۇن تاستايدى.

جىل جابار ءنومىردىڭ سوڭعى بەتىندە قازاقتىڭ ۇلى ءانشىسى امىرە قاشاۋبايەۆتىڭ مەزگىلسىز قايتىس بولۋىنا بايلانىستى تۇتاس بەتتىڭ جارتىسىنا كوڭىل ايتۋ بەرىلگەن. بەلگىلى رەجيسسەر، درماتۋرگ جۇمات شانين «ءانشى امىرە» اتتى ماقالاسىندا ءانشىنىڭ ءومىربايانىنا كەڭىنەن توقتالىپ، «امىرە - پاريجدە»، «امىرە - ماسكەۋدە»، «امىرە - گەرمانيادا» دەگەن شاعىن تاقىرىپشالارمەن ۇلى ءانشىنىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرى مەن العان اسۋلارىن كەڭىنەن بايانداعان. ال ءانشى، اكتەر، رەجيسسەر قۇرمانبەك جانداربەك ۇلى «امىرە توپتان وزعان…» ماقالاسىندا زامانداسىن ەگىلە جوقتاي كەلىپ: «امىرەنىڭ ايتقان اندەرىن مەن دە ايتاتىنمىن. ءبىراق مەن ءاندى جاقسى سالاتىندىعىن ءسۇپ دەپ كەزدەسكەندە-اق ءبىلدىم»، - دەپ اعىنان جارىلعان.

امىرە قاشاۋبايەۆ 1934 -جىلى 6-جەلتوقساندا الماتى كوشەلەرىنىڭ بىرىندە قايتىس بولعانى ءمالىم. پاريجدە وتكەن ەكسپو كورمەسىندە سوۆەت وداعىنىڭ ونەرپازدارىمەن بىرگە بارىپ، ەۋروپا جۇرتىن عاجاپ داۋىسىمەن تاڭداي قاقتىرعان ءانشىنىڭ كەيىنگى ءومىرى كەڭەستىك «ءۇش ارىپتەردىڭ» قاتاڭ باقىلاۋىندا وتكەنى، كەي تۇندەرى ۇيىنەن ۇستاپ اكەتىپ، تەرگەپ، ۇرىپ- سوققانى ءجيى ايتىلادى.

«ادەبيەت كابينەتىندە» - اۋەزوۆ

1935 -جىلعى گازەت بەتتەرى سوتسياليستىك قوعامنىڭ ارتىقشىلىعى تۋرالى باياندامالارعا، كرەملدە وتكەن جيىندار مەن ءستاليننىڭ ۇزىن- قۇلاش سوزدەرىنە، لەنين كوسەمنىڭ شىعارمالارىنداعى «وزەكتى ويلارىنا» تولى. سوتسياليستىك ادەبيەتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى تۇلعا ماكسيم گوركيدىڭ ءار ماقالاسى، سويلەگەن سوزدەرى، ادەبيەت حاقىنداعى تولعامدارى توقتاۋسىز جارىق كورىپ، ونىڭ ادەبيەتتەگى بەدەلى مەن ورنى، «كەڭەستىك ادام تاربيەلەۋدەگى» جازۋشى شىعارمالارىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋراسىندا جازىلعان ماتەريالدار كوز قارىقتىرادى. ال قازاقتان ساكەن سەيفۋلليندى ونەگە ەتۋگە، دارىپتەۋگە باسا نازار اۋدارعانى بايقالادى. ءدال وسى جىلى ءسابيت مۇقانوۆ ءوزى ءبىر جىل بۇرىن «ۇلتشىل» دەپ ايدار تاققان ساكەن سەيفۋلليندى «قازاقستاندا بۇرىن بولماعان پرولەتاريات ادەبيەتىنىڭ كىرپىشىن قالاعان»، - دەپ ماداقتاپ، كولدەي ماقالا ۇسىنعان.

ميرزوياننىڭ مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ قازاقستانداعى 1-سەزىندە سويلەگەن ءسوزىن تۇتاستاي بەرىپ، سول جيىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر تالدانىپ، ونى ىسكە اسىرۋدىڭ جولدارى دا نازاردان تىس قالماعان.

ال باسىلىم بەتتەرىنەن قازاق تاريحىنا، ۇلتتىڭ تىنىس- تىرشىلىگىنە قاتىستى دەرەكتەر ۇشىراسپايدى. تەك قازاق مۋزىكا تەاترى، ونداعى قويىلىمدار تۋرالى اراكىدىك ماقالالار ۇسىنىپ، ارتىستەردى تانىستىرىپ، تەاترعا كورەرمەن تارتۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن.

بىزگە بەرىلۋ ۇلگىسى جاعىنان ساياسي ۇرانسىز جازىلعان «ادەبيەت كابينەتىندە» اتتى ماقالا قاتتى ۇنادى. «مارتتىڭ 16 سى كۇنى ادەبيەت كابينەتىندە قازاقتىڭ اتاقتى جازۋشىسى اۋەز ۇلى مۇحتار جولداس ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق تاجىريبەلەرى تۋرالى بايانداما جاسادى. مۇحتار جولداس بايانداماسىن 1917-18 -جىلدارى جازعان «ەڭلىك- كەبەك»، «بايبىشە- توقال» پەسەلەرىنەن باستادى»، - دەيدى ماقالا اۆتورى.

بۇدان اۋەزوۆتىڭ دراماتۋرگياسى جايىندا وتكەن باسقوسۋ ەكەنىن اڭدايمىز. قالامگەر ءوز سوزىندە دراماتۋرگيانىڭ قىر- سىرىن تاپتىشتەپ ايتا كەلىپ: «بىزدەگى كەمشىلىك شەكسپيردەي شەبەرلىكپەن پەسەلەر جازا الماي ءجۇرمىز»، - دەگەن ويمەن قورىتىندىلايدى.

گازەتتىڭ تاعى ءبىر سانى تۇتاستاي «قالماقان اقىننىڭ قادامىنا 10 جىل تولدى» دەگەن ماقالالار توپتاماسىنا ارنالىپتى. 1934-37 -جىلدارداعى گازەت نومىرلەرىندە قالماقان ءابدىقادىر ۇلى مەن ءابدىلدا تاجىبايەۆتاردىڭ ەسىمى ءجيى كەزدەسەدى.

ستاليننىڭ سۇحباتى جانە گوركيدىڭ ءولىمى

1936 -جىلى گازەتتىڭ العاشقى سانى: «ءى. جانسۇگىر ۇلىنىڭ 2 پوەماسى تۋرالى ايتىس» تاقىرىبىمەن باستالعان. قالماقان ءابدىقادىر ۇلى مەن ش. قۋانىش ۇلى اقىننىڭ «كۇي»، «كۇيشى» پوەمالارىنداعى ەرەكشەلىكتەردى ايتا كەلىپ: «نەگە حاننىڭ قارىنداسى كۇيشىگە عاشىق بولادى؟» دەگەن سۇراقتى قويعان. پوەمانىڭ ءتىلى، كوركەمدىگى، ادام جانىن اسەرلى جەتكىزۋى جايىندا تامسانا وتىرىپ، كەيبىر «فەوداليزمگە باسىمدىق» بەرگەن تۇستارىن سىنعا العان.

ادەتتەگىدەي، بۇل جىلى دا ساياسي تاقىرىپتار كوپ جاريالانعان. «فۋرمانوۆتىڭ ولگەنىنە 10 جىل» دەگەن سەكىلدى تاقىرىپتار مولىنان كەزىگەدى. «ورىستىڭ اتاقتى دانىشپان سىنشىسى بەلينسكيدىڭ تۋعانىنا 125 جىل تولدى»، «ەلىمىزدىڭ ازات ايەلدەرى»، «بولشيەۆيك اقىن ساكەنگە جالىندى سالەم!» دەگەن ۇراندىق تاقىرىپتار ءار نومىردە الدىمىزدان شىعادى. «قۇرىش قالاي شىنىقتى» رومانىنىڭ اۆتورى وستروۆسكيدىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى كوڭىل ايتىپ، قالامگەردىڭ شىعارماشىلىق جولىن تاپتىشتەپ تانىستىرعان. شوتا رۋستاۆەليدىڭ تۋعانىنا 750 جىل تولۋى دا ۇمىت قالماعان.

سونداي-اق، «پراۆدا» گازەتىندە باستالىپ، كەيىن تۇگەل وداققا تاراعان «ادەبيەتتەگى فورماليزم مەن ناتۋراليزمگە قارسى قازاقستاندا ءۇش كۇنگە سوزىلعان ايتىس» وتكەنى جالاڭ ايعايدىڭ ۇدەگەنىن اڭعارتاتىن دۇنيەلەر. بۇل سول كەزدەگى ادەبي ورتادا «ەسكىشىلدىكپەن كۇرەستىڭ» بەلەڭ الا باستاعانىن دا ايعاقتاي تۇسەدى.

وسى جىلى گازەت «ستالين جولداستىڭ اڭگىمەسى» دەگەن تاقىرىپپەن ستاليننىڭ «سكريپپس-گوۆارد نيۋسپەيپەرس» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىن جاريالاعان. كولەمدى سۇحباتتا امەريكا گازەتى سوۆەتتەر وداعىنىڭ وزگە ەلدەرمەن قاتىناسىن، سوتسياليستىك ەلدىڭ كورشىلەرىنە ءقاۋپى بار- جوعىن، حالىقارالىق بايلانىستار كەزىندەگى سوۆەتتەر وداعىنىڭ ۇستانىمىن سۇراعان. ونىڭ بارىنە اسا ساقتىقپەن ءارى وزىندىك دوڭايباتىن دا جاسىرماي جاۋاپ بەرگەن ستالين: «ءسىزدىڭ بۇل ءسوزىڭىز سوۆەتتەر وداعى جەر جۇزىلىك ريەۆوليۋتسيا جاسايمىن دەگەن پلاندارى مەن ويلارىن تاستاعاندىعىنىڭ بەلگىسى مە؟» دەگەن ءتىلشى سۇراعىنا: «بىزدە ونداي پلاندار مەن ويلار ەشۋاقىتتا بولعان ەمەس»، - دەپ قىسقا قايىرعان.

بۇل جىلداعى ەڭ ءىرى وقيعا - ماكسيم گوركيدىڭ ءولىمى دەۋگە بولادى. قارالى حابار گازەتتىڭ ءبىرىنشى بەتىنەن باستالىپ، بىرنەشە نومىرگە جاريالانعان. ۇزاق- سونار قوشتاسۋ سوزدەر، ارناۋ ولەڭدەر، جازۋشىنىڭ ءومىربايانى، شىعارماشىلىعى تۋرالى تالداۋلار ۇزبەي بەرىلگەن. ءسابيت مۇقانوۆ باستاعان جازۋشىلار ماكسيم گوركيدىڭ شىعارمالارىن كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، ونىڭ سوتسياليستىك يدەياعا بەرىك ازاماتتىعىن، كەڭەستەر وداعى حالىقتارىنىڭ يدەياسىن ازات ەتۋدەگى ەرەن ەڭبەگىن ايرىقشا باعالاعان.

قالىڭ حاتتاردىڭ ىشىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ دە تىلدەي عانا قىسقا قايىرعان كوڭىل ايتۋى بار. مۇحتار اۋەزوۆ گوركيدى تۇتاس حالىققا ۇلگى بولار قالامگەر رەتىندە باعالاپ: «الەكسەي ماكسيموۆيچ ەندى ارامىزدان مۇلدەم كەتتى دەگەن قانداي سالماقتى…» - دەيدى.

جىلدىڭ سوڭىنا تامان «داۋىل الدىنداعى تىنىشتىقتىڭ» سەڭى بۇزىلىپ، سوۆەتتەر وداعىنىڭ اسپانىن قارا قۇيىن ۇيتقي باستاعانىن بايقاۋعا بولادى. مۇنى «وتان جاۋلارى اتىلسىن»، «جاۋدىڭ قاراسى ءوشسىن» دەگەن سەكىلدى ولەڭ- جىرلاردان بايقاۋعا بولار ەدى.

«حالقىمىنىڭ كۇنى - ستالين، نۇرى - ستالين»

1937 -جىلدىڭ №1-سانى «ورىس حالقىنىڭ ۇلى اقىنى پۋشكيننىڭ ولگەنىنە 100 جىل» ماقالاسىمەن اشىلعان.

گازەتتىڭ نەگىزگى نومىرلەرى «قازاقستان سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ پروەكتىسىنە» ارنالىپ، ميرزوياننىڭ بايانداماسى، كونستيتۋتسياعا ءۇن قوسۋلار نەگىزگى تاقىرىپ رەتىندە ۇزدىكسىز ۇسىنىلعان. قىزىل ارميانىڭ قۇرىلعاندىعىنىڭ 19 جىلدىعى، لەنيننىڭ قايتىس بولعانىنىڭ پالەن جىلدىعى، ۇلى كوسەمنىڭ سارا جولى دەگەن سارىنداعى ماقالالار قاتارى كوبەيىپ، ءستاليننىڭ سۋرەتتەرى مەن ماقالالارى، باياندامالارى بۇرىنعىدان دا ارتا تۇسكەن. اسىرەسە، «حالىق جاۋلارىن» ايىپتاۋ ىسىنە بەلسەنە كىرىسىپ، سوتتاردىڭ ارنايى ۇكىمدەرى، اتۋعا كەسىلگەن، قاماۋعا الىنعان ازاماتتاردىڭ اتى- جوندەرى تىزبەكتەلىپ بەرىلگەن.

«جاساعان باقىت زاڭىن ۇلى ستالين،

حالقىمنىڭ كۇنى - ستالين، نۇرى - ستالين» دەگەن ۇران كوتەرىلىپ، جەكە باسقا تابىنۋشىلىق مەيلىنشە اسقىنعانى كوزگە ۇرىپ تۇر.

قازاق جازۋشىلارىنىڭ اراسىن كەزگەن ۇرەي مەن «جاۋ انىقتاۋ» ءۇردىسى «جازۋشىلار ۇيىمىنداعى ۇلتشىل- فاشيست جاۋلاردىڭ زياندى زاردابىن ءبىرجولا قۇرتايىق»، «اۋەزوۆتىڭ ءسوزى مەن ءىسى نەگە ءبىر جەردەن شىقپايدى؟» دەگەن ماقالالاردان انىق اڭعارىلادى.

گازەت تەك ساياسي سيپاتتاعى ماقالالارعا عانا نازار اۋداردى دەسەك، قيانات بولار ەدى. قانشا قيىن كۇن تۋسا دا، ولار ونەر مەن ادەبيەتتى ۇمىت قالدىرعان جوق. «قازاق ساحناسىنداعى اۋدارما پەسالار» اتتى پروبلەمالىق ماقالا سونىڭ ايعاعى.

وسىنداي جيىندا اۋەزوۆ: «شەكسپيردەن الىناتىن پەسانىڭ اتى ازىرگە دالدەپ بەلگىلەنبەگەنمەنەن، نە «وتەللو»، نە «رەمەو- دجۋلەتتا» ەكەۋىنىڭ ءبىرى بولاتىنى انىق. تەاتردىڭ باسشىلارى بۇل جونىندە ءوزىنىڭ ازىرلىگىن ىستەپ وتىر. اۋدارماشىعا قويىلعان شارت بويىنشا، شەكسپيردىڭ پەساسى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارىلادى. ورىس تىلىنە جاسالعان اۋدارمالار جاي قوسىمشا ماعلۇمات ەسەبىندە عانا پايدالانىلادى»، - دەپتى.

قاليجان بەكقوجين ادەبيەتتەگى اۋدارما ماسەلەسىن ايتىپ، اۋدارماشىلاردان شىعارمانىڭ ءوز قاسيەتىن وزگەرتپەي، ءدال بەرۋدى تالاپ ەتەدى. ماقالادا قازاقشالادىق ەكەن دەپ، ورىنسىز بۇرمالاۋ وقىرمانعا ءتيىمسىز، ادەبيەتكە پايداسىز ەكەندىگى ەسكەرتىلگەن.

«تەاتر وسىرگەن حاس تالانتتار» اتتى ماقالاسىندا ق. بەكقوجين دراما تەاترىنىڭ جاس اكتەرلەرمەن تولىققانىنا قۋانىپ، كۇلاش، قۇرمانبەك، ەلۋباي، قانابەك، سەركە باستاعان توپتى ماقتانىشپەن اتاپ، قاپان، ساكەن، ايشا، سەيفوللا سياقتى جاستاردىڭ كەلە باستاعانى قازاق ونەرىنىڭ جەتىستىگى ەكەنىن ايتادى. وسى جىلى گازەتتە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «الما باعى» پەساسى جاريالانىپتى.

قازاق تاريحى، ءتىپتى، الەم تاريحى تۋرالى ماقالا بەرمەيتىن گازەتتە «يساتاي تايمان ۇلى كوتەرىلىسىنە 100 جىل» اتتى ماقالا بەرىلگەنى نازار اۋدارتادى.

جامبىل جابايەۆ، «ازىرەت- سۇلتان» جانە ابايدى ىزدەۋ

1938 -جىلدىڭ ايتىپ وتەرلىك ەشقانداي ارتىقشىلىعى جوق دەۋگە بولاتىنداي. وسىدان ءبىر جىل بۇرىن باستالعان قۋعىن- سۇرگىن، ايىپتاۋ، «حالىق جاۋلارىنا» شىققان ۇكىم، سوۆەتتىك دامۋدى ۇلىقتاۋ قاز- قالپىندا قايتالانعانى باسىلىم بەتتەرىنەن بىردەن كوزگە تۇسەدى. بۇل جىلى «قازاق ادەبيەتى» گازەتى جامبىل جابايەۆتى تانۋعا ۇمتىلىس جاساپتى. م. قاراتايەۆتىڭ «كاۆكازعا ساياحات» ماقالاسىنان باستالعان جامبىلتانۋ مەكتەبى جىل بويى قارت اقىننىڭ شىعارماشالىعىن دارىپتەۋگە زەر سالعان. ءتىپتى، 1938 -جىلدى «جامبىل جىلى» دەۋگە دە بولادى. جامبىل جىراۋ دا ساياسي دۇبىردەن شەت قالماعانى «جەردە ءتىرى قالماسىن» دەگەن ولەڭىنەن بىلىنەدى.

«قان تىلەگەن قارا بەت،

ءوز باستارىن قانداسىن.

تەز اتىلسىن، اتىلسىن،

جەردە ءتىرى قالماسىن»، - دەپ ورتاعا ۇران تاستاپتى 100 جاساعان جامبىل اقىن…

قاجىم جۇماليەۆتىڭ «ماحامبەت پوەزياسىنىڭ ءتىلى» اتتى ماقالاسى سول شاقتاعى ادەبيەتتانۋداعى جاڭا تاقىرىپ دەۋگە بولادى. اتالعان ماقالاسىندا اۆتور اقىن ولەڭدەرىندەگى وتكىر ءتىل مەن وبرازدى ويلارعا توقتالادى.

گازەت قازاق ونەرىنىڭ ۇلكەن تابىسى رەتىندە اسقار توقپانوۆتىڭ «ازىرەت- سۇلتانىن» تەاتردا ساحنالانۋىن اتاعان. وندا اۆتوردىڭ جەتىستىگى ايتىلىپ، «ءدىني فاناتيزمگە قارسى ويلى شىعارمانىڭ» مولايعانى حالىققا كەرەك ەكەندىگىن باسا ەسكەرتكەن.

1939 -جىلدىڭ سوڭىندا گازەتتىڭ ەكى- اق سانى جارىق كورگەن. بۇرىنعى لەپ، بۇرىنعى سارىن. ءستاليندى ءپىر تۇتۋ، ونى «بۇگىگىنىڭ لەنينى» دەپ ماداقتاۋ، جامبىلدىڭ «ستالين» پوەماسىنىڭ جارىق كورۋى سونىڭ ايعاعى ىسپەتتى.

1940 -جىلى گازەتتە ابايعا ورالۋ، ابايدى ىزدەۋ جولىنىڭ باستالعانى اڭدالادى. بۇعان سەبەپكەر بولعان اۋەزوۆتىڭ «اباي» پەساسىنىڭ جازىلۋى ەدى. «يانۆاردىڭ 2-كۇنى قازاقستان جازۋشىلار سويۋزىنىڭ پراۆلەنيەسىندە مۇحتار اۋەزوۆ پەن لەونيد سوۆەليەۆتىڭ «اباي» تراگەدياسى وقىلدى» دەپ باستالاتىن ماقالا جارىق كورىپ، وعان تىڭداۋشىلاردىڭ جاقسى باعا بەرگەنى اتالادى. «اباي تۋرالى عىلىم اكادەمياسىنىڭ ىستەرى» اتتى ماقالاسىندا ج. اقىپبايەۆ ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىن زەرتتەۋدەگى ولقىلىقتارعا توقتالعان.

ابايدىڭ اكادەميالىق تولىق جيناعىنىڭ ءى تومى جايىندا وي قوزعاعان اۆتور: «ابايدىڭ ءتىلى جونىندە ءالى كۇنگە ەشبىر عىلىمي ماقالا جازىلعان جوق. اباي شىعارمالارىنىڭ تەكستىسى تولىق زەرتتەلىپ بىتكەن جوق»، - دەگەن ماسەلە كوتەرگەن. اۆتور ابايتانۋدا ابايدىڭ ساياسي كوزقاراسىن دا تانىپ- ءبىلۋ ماڭىزدى ەكەنىن ايتقان. «اباي اقىندىقتان باسقا ۇلكەن كومپوزيتور بولعان» دەگەن اۆتور اقىننىڭ مۋزىكالىق مۇرالارىن زەرتتەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا دا ءمان بەرىپتى.

ءتۇيىن: «قازاق ادەبيەتى» تارعالاڭ شاقتا زامان بەدەرىن وسىلاي ايشىقتاپتى.

ارينە، ءبىز ءاربىر ماقالاعا توقتاۋدى مىندەت سانامادىق. كەيبىر ادەبي- مادەني ومىرگە قاتىستى ماقالالار كوزىمىزگە تۇسپەسە، ارۋاقتاردان عافۋ وتىنەمىز. سەبەبى، كىتاپحانادا گازەتتىڭ ساندارى تۇگەل ەمەس، ەندى كەيبىرى جىرتىلعان، قيىپ الىنعان… دەگەنمەن بۇل دا ۇلت تاريحىنىڭ ءبىز ۇمىتۋعا بولمايتىن «اقتاڭداق بەتتەرى». وسى بەس- التى جىل بەدەرىندە قازاق قوعامىن نەشە ءتۇرلى الاشاپقىندار كوكتەي ءوتىپ، «دوستى - جاۋ، جاۋدى - دوس ەتكەن» الماعايىپ زاماننىڭ بەينەسىن بۇگىنگى ۇرپاق ۇمىتپاۋعا ءتيىس.

قازاق ادەبيەتىنە شولۋ جاساعان توقتارالى تاڭجارىق