ادام ءتىرى كەزىندە دونورلىقتان باس تارتپاسا، ولگەن سوڭ اعزاسىن رۇقساتسىز الۋعا بولادى
ادام ءتىرى كەزىندە اعزاسىن دونورلىققا بەرۋگە قارسى ەكەنى تۋرالى جازىپ كەتپەسە، ول ومىردەن وتكەن سوڭ تۋعان- تۋىستارىنىڭ رۇقساتىنسىز الۋعا بولاتىنى تۋرالى بىلەسىز بە؟ اعزا اۋىستىرۋعا قاتىستى وسى جانە باسقا دا سۇراقتارعا مەديتسينالىق كومەكتى ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ماعريپا ەمبەرگەنوۆا جاۋاپ بەردى.
- تاۋەلسىزدىك العالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا العاش رەت ترانسپلانتاتسيا قاي جىلى جاسالدى؟
- العاش رەت ترانسپلانتتاۋ 1979 -جىلى قاز ك س ر د س م كلينيكالىق جانە ەكسپەريمەنتتىك حيرۋرگيا عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى نەگىزىندە ورىندالدى.
- قازاقستاندا سوڭعى 5 جىلدا قانشا ادامنىڭ اعزاسى جانە قانداي اعزاسى اۋىستىرىلدى؟
- 2015 -جىلدان باستاپ جانە 2019 -جىلدىڭ 10 ايى ارالىعىندا اعزالار مەن تىندەردى 1315 ترانسپلانتتاۋ ورىندالدى، ولاردىڭ ىشىندە: بۇيرەكتى – 925، باۋىردى – 256، جۇرەكتى – 70، وكپەنى – 14، ۇيقى بەزىن – 1، كوزدىڭ قاساڭ قابىعىن - 49 ترانسپلانتتادىق.
- ەلىمىزدە قانشا ادام دونورعا مۇقتاج؟ قانشا ادامعا قانداي اعزا قاجەت ەكەنىنە ساندارمەن مىسال كەلتىرە كەتسەڭىز.
- 2019 -جىلعى قازان ايىنا قاتىستى جاعداي بويىنشا ق ر «كۇتۋ پاراعىندا» 3128 پاتسيەنت تۇر. ولاردىڭ ىشىندە: بۇيرەككە – 2706، باۋىرعا – 295، جۇرەككە – 120، وكپەگە – 6، ج ءو ك (جۇرەك، وكپە) - 1 ادام مۇقتاج.
- ترانسپلانتاتسيا جاسالعان جاعدايلاردىڭ قانشا پايىزى ءساتتى اياقتالدى؟
- ترانسپلانتتاۋدان كەيىنگى ءبىرىنشى جىلدان كەيىن ومىرشەڭدىك - % 98.2؛
- ترانسپلانتتاۋدان كەيىنگى ءۇش جىلدىق ومىرشەڭدىك - % 81,2؛
- ترانسپلانتتاۋدان كەيىنگى بەس جىلدىق ومىرشەڭدىك - % 78.1.
- ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆ باسپا ءسوز وتىرىستارىنىڭ بىرىندە: «ءبىزدىڭ ەلدىڭ مادەني ەرەكشەلىگىنە ساي، دونورلىقتىڭ ازدىعىنا بايلانىستى پروبلەما بار. دارىگەرلەر ترانسپلانتاتسيانى جۇرگىزۋگە قورقادى، ويتكەنى تۋعان- تۋىستارى بۇعان قارسى. ءتىپتى دارىگەرلەردى سوتپەن قۋدالاۋ جاعدايى دا تىركەلگەن. زاڭ بويىنشا، ءتىرى كەزىندە ادام اعزاسىن دونورلىققا بەرۋدەن باس تارتپاسا، كوپتەگەن ەلدەردەگى تاجىريبەگە ساي، ونىڭ دونورلىققا كەلىسىم بەرگەنىن بىلدىرەدى. دەسە دە، حالىق ىشىندە ءتيىستى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن ۇعىپ وتىرمىز» دەگەن بولاتىن. وسى جاعدايعا بايلانىستى سوت پروتسەسى قالاي اياقتالدى؟
- قىلمىس قۇرامىنىڭ بولماۋىنا بايلانىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالمادى.
ءتىرى كەزىندە جازىپ كەتپەسە، اعزاسىن رۇقساتسىز الۋعا بولادى
- ادام ءتىرى كەزىندە اعزاسىن دونورلىققا بەرۋگە قارسى ەكەنى تۋرالى جازىپ كەتپەسە، ول ومىردەن وتكەن سوڭ تۋعان- تۋىستارىنىڭ رۇقساتىنسىز الۋعا بولاتىنى تۋرالى زاڭدى بار ەكەنىن قاراپايىم حالىق بىلە بەرمەيدى. وسىنى كەڭىنەن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا قانداي شارالار قولدانىلۋدا؟
- ق ر ترانسپلانتولوگيانى دامىتۋ ماقساتىندا مينيسترلىك قوعامدىق ۇيىمدارمەن، ءدىني كونفەسسيالارمەن جانە حالىقپەن رەسپۋبليكادا ترانسپلانتولوگيانى دامىتۋ، دونورلىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە. مەملەكەتتىك تاپسىرمانى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا ترانسپلانتتاۋدى جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىق كەلەسىدەي ءىس- شارالاردى وتكىزەدى، اتاپ ايتساق:
- ترانسپلانتولوگيا سالاسىنداعى جاڭالىقتار، دارىگەرلەر مەن پاتسيەنتتەرگە ارنالعان اقپارات، حالىق اراسىنداعى ساۋالناما ورنالاستىرىلاتىن ت ج ت م ق ۇ ر ءو سايتىنىڭ قىزمەت ەتۋىن قامتاماسىز ەتۋ؛
- الەۋمەتتىك جەلىلەردە (فەيسبۋك، ينستاگرامم) اككاۋنتتار اشۋ جانە جۇرگىزۋ؛
- رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدەگى تەلەديدار باعدارلامالارىنا قاتىسۋ؛
- ءارتۇرلى كاسىپورىنداردىڭ سەحتىك جينالىستارىندا جانە اۋرۋحانالىق كونفەرەنسيالاردا ءسوز سويلەۋ؛
- رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدەگى گازەتتەر مەن جۋرنالداردا ماقالالار ورنالاستىرۋ؛
- دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارى جەتەكشىلەرىنىڭ جانە جۇرتشىلىق وكىلدەرىنىڭ ء(دىني قايراتكەرلەر، جۋرناليستتەر جانە اعزالاردى اۋىستىرۋعا مۇقتاج جانە اعزالارى اۋىستىرىلعان پاتسيەنتتىك ۇيىمدار وكىلدەرى) قاتىسۋىمەن وڭىرلىك كەڭەستەر ۇيىمداستىرۋ؛
- رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى عىلىمي- تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالارعا قاتىسۋ؛
- «قازاقستانداعى ترانسپلانتولوگيا» جۋرنالىن قالىپتاستىرۋ جانە شىعارۋ؛
- بريفينگتەر، دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىرۋ.
«حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» ق ر كودەكسىنىڭ 9-بابىنا سايكەس، وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جانە استانانىڭ جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قۇزىرەتىنە تىندەردىڭ (ءتىننىڭ بولىگىنىڭ) جانە (نەمەسە) اعزالاردىڭ (اعزالاردىڭ بولىگىنىڭ) ەرىكتى وتەۋسىز دونورلىعىن دامىتۋ جونىندەگى ءىس- شارالاردى ىسكە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ كىرەتىنىن اتاپ كەتكەن ءجون. وسىعان بايلانىستى، مينيسترلىك اعزالىق دونورلىقتى دامىتۋ ماسەلەلەرىندە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ، قوعامدىڭ ۇيىمداردىڭ جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قولداۋىن قاجەت ەتەدى.
- «ەلوردادا ونكولوگيا جانە ترانسپلانتولوگيا ورتالىعى تولىعىمەن ونكولوگيا ورتالىعى بولىپ، بۇيرەك اۋىستىرۋدى توقتاتتى» دەگەن اقپارات قانشالىقتى راس؟
- ۇلتتىق ونكولوگيا جانە ترانسپلانتولوگيا ورتالىعىنىڭ مەنشىك نىسانى شىنىمەن وزگەردى، دەگەنمەن ترانسپلانتولوگيا ءبولىمى جۇمىسىن جالعاستىرۋدا جانە بيىلعى 10 ايدىڭ ىشىندە 46 ورگاندى ترانسپلانتتادى.
مۇقتاج ادامدارعا كىم دونور بولا الادى؟
- زاڭناماعا سايكەس، اعزاعا مۇقتاج ادامعا كىمدەر دونور بولۋعا قۇقىلى؟
- ەلىمىزدىڭ زاڭناماسىنا سايكەس، رەتسيپيەنتپەن گەنەتيكالىق بايلانىسى (ياعني جاقىن تۋىستار) نەمەسە تىندىك ۇيلەسىمدىلىگى بار تۇلعالار ءتىرى دونور بولا الادى. ءتىرى دونور جان- جاقتى مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن ءوتۋى جانە ونىڭ تىندەرىن نەمەسە اعزالارىن الۋ مۇمكىندىگى تۋرالى كونسيليۋم قورىتىندىسىن الۋى ءتيىس.
- دونور بولۋعا نيەتتى ادام ارەكەتتى نەدەن باستاۋى كەرەك؟
تىندەردى نەمەسە اعزالاردى ءتىرى كەزىندە ەرىكتى تۇردە بەرۋگە كەلىسىم نەمەسە كەلىسىمدى قايتارىپ الۋ شاراسى «قايتىس بولعاننان كەيىن تىندەردى (ءتىننىڭ بولىگىن) جانە (نەمەسە) اعزالاردى (اعزالاردىڭ بولىگىن) ترانسپلانتتاۋ ماقساتىندا ولاردى ءتىرى كەزىندە ەرىكتى تۇردە بەرۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترىنىڭ 2015 -جىلعى 18 - مامىرداعى № 360 بۇيرىعىمەن رەتتەلەدى. سولايشا، اتالعان بۇيرىقتىڭ 4-تارماعىنا سايكەس، كەلىسىمدى نەمەسە كەلىسىمدى قايتارىپ الۋدى تىركەۋ دونور بولۋعا نيەتتى ادام بەكىتىلگەن ەمحانادا ىسكە اسىرىلادى.
- اعزاسى اۋىستىرىلعاندار اراسىندا وتەتىن حالىقارالىق جارىستارعا قاتىسۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان قانداي قولداۋ كورسەتىلگەن؟ ءبىزدىڭ ەلدىڭ اتىنان قاتىسۋشىلار قانداي ناتيجە كورسەتتى؟
- 1978 -جىلدان باستاپ ەكى جىلدا ءبىر رەت وتكىزىلەتىن دۇنيەجۇزىلىك ترانسپلانت- ويىندارىنا قازاقستان العاش رەت 2017 -جىلى قاتىستى. يسپانيالىق مالاگادا 2017 -جىلعى 23 - ماۋسىمنان باستاپ 2 - شىلدەگە دەيىنگى ارالىقتا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك ترانسپلانت- ويىندارىنا قازاقستان تاراپىنان 6 ادام قاتىستى.
ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ تاپسىرماسىنان كەيىن قازاقستان كومانداسىنىڭ ترانسپلانت- ويىندارىنا قاتىسۋدى ق ر سپورت جانە مادەنيەت مينيسترلىگى قارجىلاندىردى.
- ءبىزدىڭ ەلگە كەلىپ، ترانسپلانتاتسيا جاساتقاندار سانى قانشا؟
- 2018 -جىلدىڭ جانە بيىلعى 10 ايدىڭ ىشىندە شەتەلدىكتەرگە ولارمەن بىرگە كەلگەن ءتىرى دونورلاردان بۇيرەك اۋىستىرىپ- قوندىرۋ بويىنشا 50 وپەراتسيا جاسالدى.
- ولار ترانسپلانتاتسيا جاساتۋ ءۇشىن نەگە ءبىزدىڭ مەملەكەتتى تاڭدايدى؟ وتا جاساتۋ قۇنى ارزان با، الدە وتا جاساۋ ساپاسى جاقسى ما؟
- اعزا ترانسپلانتتاۋ ەلىمىزدە حالىقارالىق ستاندارتتار دەڭگەيىندە جۇرگىزىلەدى. قازاقستانعا شەتەلدىكتەر اعزا ترانسپلانتتاۋ ءۇشىن كەلەدى، ول جۇرگىزىلەتىن وپەراتسيالاردىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەدى. قازاقستاندا بۇيرەك ترانسپلانتاتسياسىنىڭ قۇنى شەتەلمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي تومەن (مىسالى 30-60 ميلليون تەڭگەمەن سالىستىرعاندا 3 ميلليون تەڭگە).
اۆتور: زارينا قاھارمان
