قۇرما قانداي دەرتكە شيپا؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قۇرما - ارابتاردىڭ كۇنكورىسىندە ماڭىزدى ورىن الاتىن ءيىسى مۇلدەم بىلىنبەيتىن ءبىراق ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن ءتاتتى جەمىس.

بۇل جەمىس تاريحشىلاردىڭ ايتۋى بويىنشا، ادامزات تاريحىنىڭ 3500-4000 مىڭ جىل بۇرىن پايدا بولعان دەسەدى. قۇرمانىڭ 500 گە تارتا ءتۇرى سۋبتروپيكتىك جانە تروپيكتىك ايماقتاردا تارالعان.

قۇران كارىمدە دە قۇرما جايلى بىرنەشە جەردە باياندالعان: «كوكتەن سۋ تۇسىرگەن دە - اللا. كەيىننەن سول ارقىلى ءار ءتۇرلى وسىمدىكتەر شىعاردىق. ول وسىمدىكتەن ءبىر جاس بۇتاق ءوسىپ، ءبىر- ءبىرىنىڭ ۇستىنە مىنگەسكەن داندەر، ماساقتار وندىرەمىز. قۇرما اعاشىنان جەمىس تولى سالبىراپ تۇرعان بۇتاقتار، بۇعان قوسا ءجۇزىم، ءزايتۇن، انار باقشالارىن وسىرەمىز. بۇلاردىڭ كەيبىرەۋى ءبىر-بىرىنە ۇقسايدى، كەيبىرى ۇقسامايدى. العاش جەمىس سالعاندا جانە تولىق پىسكەن كەزىندە ءارقايسىسىنىڭ جەمىسىنە قاراڭدار. كۇمانسىز، سەنەتىن كوپشىلىك ءۇشىن مۇندا كوپتەگەن عيبراتتار بار» (ءانعام سۇرەسى، 99).

ادامزاتتىڭ ارداقتىسى سۇيىكتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد مۇستافا (س. ا. ۋ) بىردە ساحابالارعا قاراپ: «اعاشتار اراسىندا جاپىراعى ەش تۇسپەيتىن اعاش بار، ول اعاش مۇسىلماندارعا ۇقسايدى. ونىڭ قانداي اعاش ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟» - دەپ سۇرايدى. سوندا ساحابالاردىڭ ءبارى اعاش اتاۋلارىن اتاي جونەلەدى. حاديستى جەتكىزۋشى يبن ومار (اللا ول كىسىدەن رازى بولسىن) ىشىمنەن قۇرما اعاشى شىعار دەپ ويلاپ وتىر ەدىم، لەزدە ساحابالار اللا ەلشىسى جاقسى بىلەدى دەدى جامىراي. سول ساتتە پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ): «ول قۇرما اعاشى»، - دەدى. (مۋسليم. تيرميزي)

اللا ەلشىسى (س. ا. ۋ) قۇرمانى قاتتى ۇناتقان. ماسەلەن، قۇرما ماۋسىمىندا وزىنە سىيلىق رەتىندە تارتىلعان جاس قۇرمالاردى كەرى قايتارمايتىن. تاعى ءبىر سوزىندە «قۇرماسى جوق ءۇيدىڭ ادامدارى انىق اش قالعانى» دەپ، قۇرمانىڭ ءمادينالىق كەدەيلەردىڭ كۇنكورىسىندە قانشالىقتى ورىن العانىن بايقاتقان (يبن ءماجا) . شاڭىراعىندا ايلاپ قازان اسىلماعان ۋاقىتتاردىڭ وزىندە دە ولارعا ارقاۋ بولعان قۇرما مەن قارا سۋ ەدى. ايشا انامىز (ر. ا. ) سول كۇندەردى: «اللا ەلشىسى (س. ع. س) قايتىس بولعاندا دا، قارا قۇرما مەن قارا سۋدان باسقا ەشتەڭە تاپپاعانبىز»، - دەپ ەسكە العان (بۇحاري) . ءبىراق تەك قۇرما جەپ كۇنەلتكەن ۋاقىتتاردا ساحابالاردىڭ ەشبىرى اۋرۋعا ۇشىراماعان.

سەبەبى، قۇرما جەمىسى تەك قانا ازىق ەمەس، سان ءتۇرلى دەرتتىڭ تاپتىرماس شيپاسى. قۇرما ادام اعزاسىنىڭ قالىپتى جۇمىس ىستەۋىنە قاجەتتى بارلىق دەرلىك پايدالى زاتتارعا يە.

قۇران جانە سۇننەتتە ادامزاتتىڭ ارداقتىسى پايعامبارىمىز مۇحاممەد مۇستافا (س. ع. س) بىلاي بۇيىرادى: «ايەلدەرىڭىزگە بوسانعاننان (نيفاس حالىندە) كەيىن قۇرما جەگىزىڭدەر. بوسانعاننان كەيىن قۇرما جەگەن ايەلدىڭ بالاسى مومىن، جۋاس بولادى. ءماريام يسانى (ا. س) دۇنيەگە اكەلگەن كەزدە جەگەنى تەك قۇرما بولاتىن. ەگەر قۇرمادان دا قايىرلى جەمىس بولسا، اللا سونى جەۋىن ءامىر ەتەر ەدى»، - دەگەن.

تاعى دا ايتا كەتەتىن جايت پايعامبارىمىز (س. ع. س) جاڭا تۋىلعان ءسابيدىڭ اۋىزىنا قۇرما سالاتىن بولعان. سول سابيلەر كەشەگى وتكەن ءسىز بەن ءبىز تانيتىن عالىم يبن ابباس سەكىلدى ساحابا عالىمدار. بۇل ءۇردىس كۇنى بۇگىنگە دەيىن ادەتكە اينالعان.

قۇرمانىڭ مەديتسينالىق تۇرعىدان پايدالارى

ولار ايتارلىقتاي قۇنارلى (100 گ.-دا 277 ككال.) ، سوندىقتان كەرەمەت قۋات كوزى بولىپ تابىلادى. قۇرمانىڭ بويىندا كومىرسۋلار (%60-65)، مىس، تەمىر، مىرىش، كوبالت، كالي، فوسفور، كۇكىرت، بور، اليۋميني، كادمي، سونىمەن قاتار تيامين، نياتسين، ريبوفلاۆين، فولاتسين، پيريدوكسين، ك دارۋمەنى، تاعامدىق تالشىقتار، فتور، سەلەن، پەكتين جانە امينوقىشقىلداردىڭ 23 ءتۇرى بار. فتور تىستەردى تىسجەگىدەن قورعاسا، تاعامدىق تالشىقتار مەن سەلەن يممۋنيتەتتى كوتەرىپ، قاتەرلى ىسىك پەن جۇرەك- تامىر اۋرۋلارىنىڭ الدىن السا، كالي سول جۇرەك پەن قان- تامىر اۋرۋلارىندا كومەكتەسەدى.

قۇرما سۋىق تيگەندە (اسىرەسە اعزانىڭ شامادان تىس السىزدەنگەن جاعدايدا) كومەكتەسەدى؛ ەركەكتىك قاۋقاردى كوبەيتەدى؛ سارىۋايىم كەزىندە، اعزانىڭ السىزدەنۋىندە، سوزىلمالى شارشاۋ كەزىندە جاردەم بەرەدى؛ باۋىردى، بۇيرەكتى جانە جۇيكە جۇيەسىن بەكىتەدى؛ ىشەكتەگى پايدالى باكتەريالاردىڭ ءوسۋىن قامتاماسىز ەتەدى؛ قاندى نارلەندىرىپ، اعزاعا اۋرۋتۋدىرعىش ميكروبتارعا قارسى تۇرۋعا كومەكتەسەدى جانە قىشقىلدى تەڭگەرىمدى قولداپ تۇرادى.

قۇرما ونكولوگيالىق اۋرۋلاردا، تۋبەركۋلەزدى ەمدەۋ كەزىندە جانە مي قىزمەتىن جاقسارتۋ ماقساتىندا قولدانىلادى. ارىقتاعىسى كەلىپ، الايدا تاتتىدەن باس تارتا الماي جۇرگەن ادامدار كونفەتتىڭ ورنىنا قۇرما قولدانسا بولادى، سەبەبى ولاردىڭ تاتتىگە قاراعاندا نارلىلىگى از. عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، 10 ءتۇيىر قۇرما ادامعا ماگنيدىڭ، مىستىڭ جانە كۇكىرتتىڭ تاۋلىكتىك مولشەرىن قامتاماسىز ەتەدى.

بۇل جەمىستى شيكى تۇرىندە دە، كەپتىرىلگەن تۇرىندە دە جەي بەرۋگە بولادى. قۇرمادان سالاتتار، ءنارسۋ (كومپوت)، دەسەرت، ءتىپتى بال دا دايىندايدى.

قۇرما پالماسىنىڭ جەمىستەرى گيپەرتونيكتەرگە (قان قىسىمى كوتەرىڭكى ادامدار) اسا پايدالى، سەبەبى قان تامىرىنىڭ تارىلۋىن باياۋلاتادى. قۇرما اللانىڭ قالاۋىمەن كۇش- قۋاتتى كوبەيتىپ، تونۋستى ارتتىرادى؛ كوپتەگەن كەسەلدەردە كومەكتەسەدى؛ اسىرەسە ەكولوگياسى ناشار اۋدانداردا تۇراتىن ادامدارعا جەۋگە كەڭەس بەرىلەدى. اش قارىنعا جەلىنسە ىشەكتەگى قۇرتتاردى ولتىرەدى. قۇرما باۋىردى قۋاتتاندىرادى، اسقازاندى تازالايدى، ءالسىز بۇيرەكتى كۇشتەندىرەدى. قۇرمانى ءسۇت ارالاستىرىپ قالامپىر قوسىپ ىشسە، وكپەنىڭ قابىنۋى (برونحيت) سياقتى تىنىس جولدارىنا شيپا. قۇرمانىڭ قۇرامىندا تانين كوپ بولعاندىقتان دەنە جاراقاتتارىن تەز جازادى. ادامدى ارىقتاتادى، ەگەر كۇرىشپەن بىرگە پىسىرسە سەمىرتەدى.

قۇرامىندا ا ە ب دارۋمەدەرىنە دە باي، الماداعى تەمىردىڭ ەكى ەسەسى قۇرمادا تابىلادى. سول سەبەپتى قان از بولعان (گەموگلوبين) كىسىگە كوپ جەۋىنە كەڭەس بەرىلەدى. جاڭا بوسانعان انا ءۇشىن تاپتىرماس جەمىس، ويتكەنى انا ءسۇتىن كوبەيتەدى. سونداي-اق راك اۋرۋىنا قارسى پايدالى، قۇرامىندا ميكروپ اتاۋلى جوق بىردەن-ءبىر جەمىس. قۇرما سۇيەكتەرىن ۇگىتىپ كوفە قىپ قايناتىپ ىشسە، جۇيكە جۇيەسىن تىنىشتاندىرىپ دەمالدىرادى.

سونىمەن قاتار بەتتەگى ءتۇرلى داقتاردى (بوسانعاننان كەيىن ايەلدەردە بولاتىن جانە كۇنگە كۇيگەننەن قالعان داقتاردى كەتىرىپ بەت ءپىشىنىن قاز قالپىندا ساقتاپ، ءاجىمنىڭ تەز تۇسۋىنەن قورعايدى. سونىمەن قوسا قۇرمانى جاتاردان الدىن جەسە سال اۋرۋىنا قارسى وتە پايدالى. كۇنىمىزدە مەديتسينا قۇرمانى بير كۇندە ەڭ كوپ دەگەندە بەسەۋىن جەۋگە كەڭەس بەرەدى.

قۇرمانىڭ تۇرلەرى

ءاجۋا قۇرماسى. ارداقتى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ) بىلاي دەيدى: «ءاجۋا ءجاننات جەمىسى. ول ۋلانۋعا قارسى». بۇنى بۇگىن كۇنىمىزدەگى مەديتسينا عىلىمى دا دالەلدەپ وتىر. تاعى ءبىر حاديس شاريفتە: «كىمدە-كىم اش قارىنعا كۇنىگە جەتى ءاجۋا قۇرماسىن جەسە، سول كۇنى كەشكە دەيىن سيقىر مەن ۋلانۋدان قۇتىلادى، ال ەگەر كەشقۇرىم جەتى ءاجۋا قۇرماسىن جەسە تاڭ اتقانعا دەيىن سيقىر مەن ۋلانۋدان قۇتىلادى»، - دەگەن (مۋسليم).

بىردە ساڭلاق ساحابالاردىڭ ءبىرى ساد بين ءابۋۋاققاس (ر. ا) مەككەدە قاتتى ناۋقاستانىپ قالادى. پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ) حال-جاعدايىن سۇراي بارىپ: «سەن جۇرەك اۋرۋىنا شالدىعىپسىڭ»، - دەپ، حاريس ەسىمدى دارىگەردى شاقىرۋدى بۇيىرىپ، وعان ءاجۋا قۇرماسىنىڭ جەتەۋىن سۇيەگىمەن بىرگە ءسۇت نەمەسە مايعا ارالاستىرىپ قويۋ كۇيىندە جەگىزۋىن ءامىر ەتكەن (ابۋ ءداۋىد). وسىدان كەيىن ساد بين ءابۋۋاققاس (ر. ا) جازىلعان ەكەن. بۇدان بايقاعانىمىزداي ءاجۋا قۇرماسىنىڭ جۇرەككە دە ەم ەكەنىن كورۋگە بولادى.

ءباراني قۇرماسى. ارداقتى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ) ءوزىن زيارات ەتىپ كەلگەن ابدۋلقايس تايپاسىنىڭ ادامدارىنا سول ايماقتاعى قۇرمالاردىڭ تۇرلەرىن اڭگىمەلەپ، «سىزدەردە وسەتىن قۇرمالاردىڭ ەڭ جاقسىسى ءارى ەڭ پايدالىسى اش ادامدى تويدىرىپ، كۇش- قايراتتى ارتتىرادى، اۋرۋدى ەمدەپ ەش اۋرۋ تۋعىزبايتىن -ءباراني دەگەن قۇرما» دەگەن.

ابدۋلقايس ادامدارى ەلدەرىنە قايتقاننان كەيىن، ءباراني دەگەن قۇرمانىڭ ءتۇرىن وسىرۋگە ارنايى كوڭىل ءبولىپ، ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن ءبىرجولاتا قۇرمانىڭ وسى ءباراني ءتۇرىن وسىرۋگە عانا كوشكەن (احماد يبن ءحانبال).

سوڭعى جىلداردا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە قۇرمانىڭ كوپتەگەن قاسيەتتەرى اشىلعان.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءتۇرلى ۆيتامينگە باي، تويىمدى ءارى ەمدىك قاسيەتى مول قۇرما - عاجاپ جەمىس. ەندەشە، وسى عاجاپ جەمىستەن ءدام تاتقان سايىن جومارتتىعى شەكسىز جاراتۋشى يەمىزدى ەسكە الىپ، شۇكىرشىلىك ەتەيىك...