تۇلىكپەن ەمدەۋ. تۇيە

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - تۇيە - ءتورت تۇلىك مالدىڭ بىرەگەيى. دەنەلى، شولگە شىدامدى. كۇشىنە، توزىمدىلىگىنە قاراي حالىق ونى «قارا جەردىڭ كەمەسى» دەپ تە اتايدى.

ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندە اقتاۋ، اتىراۋ، اقتوبە، الماتى، قىزىلوردا وبلىستارىندا ارنايى اسىرايدى.

ەمدىك قاسيەتى

ەتى دەنەنى قۋاتتاندىرادى. جەۋگە وتە-موتە جاعىمدى. ەتى، جىلىك مايى، وركەش مايى، ءسۇتى، شۇباتى جانە ءجۇنى ەمگە دارىلىك ماقساتتا قولدانىلادى.

قولدانىلۋى

1. بالا كوتەرمەگەن ايەلدەر: تۇيەنىڭ باقايشاق مايىن الىپ، وعان ءتۇبىت ءجۇنىن شىلاپ، ەتەككىردەن ارىلعاندا جاتىر موينىنا قويسا، بالا كوتەرۋگە ىقپالىن تيگىزەدى.

2. تەرىگە تۇسكەن اقتانداققا: جاڭا سويىلعان تۇيەنىڭ وكپەسىن تاڭسا جازىلادى.

3. سال (پاراليچ) اۋرۋىنا: ادىراسپانعا تۇيەنىڭ نەسەبىن قۇيىپ قايناتىپ، جىلى كەزىندە قول اياققا بيىكتەۋ ۇستاپ سورعالاتىپ قۇيىپ سورىقتىرسا شيپا.

4. قان تىيۋعا: تۇيە ءجۇنىنىڭ ءتۇبىتىن كۇيدىرىپ، ۇنتاقتاپ قان اققان جەرگە سەپسە، قان تىيىلادى. سەپكەننەن كەيىن بىرنەشە مينۋت باسىپ تۇرۋ كەرەك.

5. قول-اياقتىن بۋىنى قايىرىلىپ ىسىنگەندە: تۇيە شۋداسىن ەرىتىلگەن تۇزعا نەمەسە سىركە سۋىنا شىلاپ، تاڭىپ قويادى. كۇنىنە بىرنەشە رەت جاڭالاپ تۇرادى، مۇنى «سورباقتا» دەپ اتايدى.

وركەش مايىنىڭ ەمدىك قاسيەتى

ءتاتتى ءدامدى، جەلدى ايدايدى، قاندى جۇرگىزەدى، ىسىكتى قايتارادى.

قولدانىلۋى

1. قارتتاردىڭ ىشكى دەنەسىن قارا جەل الىپ ارىقتاعاندا، تابەتى ازايعاندا: تۇيەنىڭ 150 گرام وركەش مايىنا ءسۇت، بال قوسىپ توساپ قايناتىپ، كۇنىنە 100 م ل ىشەدى. دەنە الدەنەدى.

تۇيە ءسۇتى

قورەكتىك قۇنارلىلىعى جوعارى. كۇندەلىكتى ىشكەندە دەنەنىڭ، ىشكى اعزالاردىڭ قىزمەتىن جاقسارتىپ، ادامدى سەمىرتەدى. قارتتارعا السىرەگەندە ءبىر مەزگىل شۇبات ىشكىزسە، بالبىراپ تەرلەيدى، ۇيقىسى جاقسارىپ، سەرگەك كۇيگە ەنەدى.

قولدانىلۋى

1. كەڭىردەكشەنىڭ سوزىلمالى قابىنۋىنا، جەل وكپەگە قۇشالا شۇباتى مىڭ دا ءبىر ەم.

قۇشالا شۇباتىن ازىرلەۋ ءتاسىلى: تۇگى قىرىلعان 2-3 تال قۇشالانى تۇيە ءسۇتى قۇيىلعان ساباعا سالىپ، ابدەن پىسكەسىن، جىلىلاي وراپ، ءتۇن اسىرعان سوڭ ءار رەتتە 1 كەسەدەن كۇنىنە 3 رەت ءىشۋ كەرەك. وسىلاي 2-3 اي ەمدەلسە شيپاسى تيەدى. مۇنى «قۇشالالى شۇبات» دەپ اتايدى.

2. اسقازان-ىشەك جولدارىنا قارا جەل بايلانىپ اس قورىتۋ ناشارلاعاندا:

مۇنداي اۋرۋدى قازاق ەمشىلەرى تۇيەنىڭ شيكى ءسۇتى قوسىلعان شاي توسابىمەن ەمدەيدى.

دايىنداۋ ءادىسى: ءىشى تازارتىلعان سىرلى شاينەككە سۋ قۇيىپ، ونىڭ ۇستىنە قالامپىر، قارا بۇرىش، تۇز، تاس شاي سالىپ، تەزەك وتىنمەن شىمىرلاتىپ قايناتادى. شاينەكتەگى ءدارى- دارمەكتەردىڭ ءنىلى شىققان كەزدە 2 كەسەدەي تۇيەنىڭ شيكى ءسۇتىن كوسىپ، قايتا كايناتادى. دامدەندىرگىش ابدەن شىعىپ بولعان سوڭ قىزىل كۇرەڭ شايعا قايماق، سارى ماي قوسادى دا، ءبىر رەتتە 1-2 كەسە ىشەدى.

ەسكەرتۋ: جۇرەك اۋرۋى بار ادامدار ابايلاپ ىشكەنى ءجون.

ءادىلحان ايماعامبەتتەگى، جوعارى ساناتتى دارىگەر