بالاڭىزدى ەرەكشە تاربيەلەيمىن دەپ، تاكاپپار ەتىپ الماڭىز - مەكتەپ ديرەكتورى
قازاقپارات ءتىلشىسىنىڭ وسى جانە باسقا دا سۇراقتارىنا پەتروپاۆل قالاسىنداعى حيميا- بيولوگيا باعىتىنداعى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى نۇرعالي راحىم ۇلى جاۋاپ بەردى.
مۇعالىم بولۋ ارقىلى كوپ نارسەنى وزگەرتۋگە بولادى
- سارباز گەنەرال بولۋدى ارمانداسا، ءسىز ۇستازدىق جولدى تاڭداعان كەزدە مەكتەپ ديرەكتورى بولۋدى ارماندادىڭىز با؟
- مەندە توقتاماي دامۋ تۋرالى جوسپار بولدى. بالا كەزىمنەن قوعامدى وزگەرتۋ تۋرالى قۇلشىنىس كوپ ەدى. اسكەري ادام بولۋدى دا، جۋرناليست بولۋدى دا ارماندادىم. كەيىن ەسەيە كەلە جاقسى مامانداردى، بولاشاقتا تۇلعا بولاتىن ادامداردى دايىنداپ شىعارا الاتىن، ءبىلىم، باعىت بەرەتىن ءبىر جەر بولسا، ول - مەكتەپ ەكەنىن تۇسىنە باستادىم. مۇعالىمدىك جولدى تاڭدايتىنىمدى ايتقان كەزدە اتا- انام، تۋىس، دوستارىم دا قارسى بولدى. دوستارىمنىڭ ءبىرى «مۇعالىم بولۋ ارقىلى قوعامدى وزگەرتەمىن دەگەن - بوس ءسوز. جۇيەنى وزگەرتۋ وڭاي ما؟ كەيىن وسى جولدى تاڭداعانىڭا وكىنىپ قالاسىڭ» دەدى. سول كەزدە ول پىكىرگە «مەن ماقساتىما جەتەم. مۇعالىم بولۋ ارقىلى كوپ نارسەنى وزگەرتۋگە بولادى» دەگەن ەدىم. سول العان بەتىمنەن قايتقان جوقپىن.
ءار بالا - دارىندى، تەك كەيبىرى اشىلماي قالادى
- مۇعالىمدىك جولدى باستاعان كەزىڭىز ەسىڭىزدە مە؟ جالپى، بالاباقشادا دا، مەكتەپتە دە، جوعارى وقۋ ورنىندا ءبىلىم بەرەتىن ايەلدەر ۇلەسى كوپ. مۇنداي جاعداي بالالاردىڭ تاربيەسىنە قانشالىقتى اسەر ەتەدى؟
- مەنىڭشە، تەپە- تەڭدىك بولۋى كەرەك. مەكتەپتە قىز بالالار كوپ بولسا - ايەل مۇعالىمدەر كوبىرەك بولۋى كەرەك، ەر بالالار كوپ بولسا - ەر مۇعالىمدەر كوبىرەك بولعانى دۇرىس. نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە مۇعالىم جالاقىسى وتباسىن اسىراپ- باعۋعا جەتەدى، ال ورتا مەكتەپتەردە ولاي ەمەس قوي. سول سەبەپتى ەر ادامدار مەكتەپتە مۇعالىم بولۋدى قالامايتىن شىعار.
- ءسىز جۇمىس ىستەيتىن مەكتەپتە ءبىلىمدى، دارىندى بالالار ىرىكتەلىپ الىنادى. ولارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ارتىقشىلىعى، ەرەكشەلىگى نەدە؟
- نەگىزى كەز كەلگەن بالا - دارىندى بالا، تەك كەيبىرىنىڭ دارىنى ۋاقىتىندا بابقالماي قالىپ جاتادى. مۇمكىن ءبىرى ساداق اتۋدان دارىندى بولسا، ەندى ءبىرى بالىقتى كەرەمەت اۋلايتىن شىعار؟ اتا- انا، مۇعالىم بالانىڭ سونداي دارىنىن كورە ءبىلىپ، اشۋى كەرەك. دارىندى بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بار. ارتىقشىلىعى - ولاردىڭ كورۋگە، بىلۋگە، ۇيرەنۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى جوعارى بولادى. ەرەكشەلىگى - وزدەرى دارىندى بولعاندىقتان، الدىندا ساباق بەرىپ تۇرعان مۇعالىمگە قوياتىن تالابى دا زور، قوياتىن سۇراقتارى دا وزگەشە. ياعني، سونداي بالالارعا ساباق بەرۋگە لايىقتى بولۋ كەرەكسىز. بىلىكتى، مىقتى مامان بولماساڭىز ونداي بالالاردىڭ ءسىزدى سىيلاۋى، تىڭداۋى قيىنعا تۇسەدى.
«ەسكەرتكىش» قويۋعا بولاتىن مۇعالىمدەر بار
- مىقتى ۇستاز بولۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- بالانى جاقسى كورە المايتىن ادام مۇعالىم بولا المايدى. ءوز جۇمىسىن جاقسى كورەتىن مۇعالىم جالاقىنىڭ ازدىعىنا، جەكە ومىرىندە بولىپ جاتقان تۇرمىستىق جاعدايىنا نازار اۋدارمايدى. ىسساپارمەن اۋىل- ايماقتاردى ارالاعان كەزدە سىنىبى مەكتەپ قۇرالدارىمەن دۇرىس جابدىقتالماعانىنا، قىستا جىلۋدىڭ بولماۋىنا، وقۋلىقتاردىڭ جەتكىلىكتى ەمەستىگىنە، جالاقىسىنىڭ ازدىعىنا قاراماي وقۋشىلارىمەن كەرەمەت جۇمىس ىستەپ، قولىنان كەلگەنشە ولارعا بار بىلگەنىن ۇيرەتىپ جاتقان مۇعالىمدەردى كوردىم. مىنە، وسىنداي مۇعالىمدەرگە «ەسكەرتكىش» قويۋ كەرەك! دەمەك، مۇعالىم بولا ءبىلۋ دە - ونەر، ول قۇدايدىڭ بەرگەن دارىنى.
- ءسىز ءوزىڭىز وقۋشىلارىڭىزدى قالاي مويىنداتاسىز؟
- مەنىڭ ۇستانىمىم - مىقتى ماتەماتيك ەمەس، مىقتى تۇلعا دايىنداپ شىعارۋ. ماتەماتيكا ءپانى مەن ءۇشىن ۇستاز بەن وقۋشىنى بايلانىستىرىپ تۇراتىن كومەكشى قۇرال عانا. مەن وقۋشىلارعا ساباق بەرىپ كەتىپ قالماي، ساباق اراسىندا، سوڭىندا ۋاقىت تاۋىپ اڭگىمەلەسەمىن. ماعان ولاردىڭ نە ويلايتىنى، ولاردى نە قىزىقتىراتىنى، نەنى ۋايىمداپ جۇرگەنى - ءبارى ماڭىزدى. ال قازىر ديرەكتور بولعالى مۇعالىمدەرمەن تىعىز جۇمىس ىستەيمىن. ولارعا وقۋشىلارمەن قالاي دۇرىس قارىم- قاتىناس جاساۋ كەرەكتىگى تۋرالى باعىت- باعدار بەرەم.
- سول باعىت- باعدارلاردىڭ بىرىنە توقتالىپ وتسەڭىز.
- مىسالى، ەگەر ديرەكتور اشۋشاڭ بولسا، مەڭگەرۋشىلەرگە داۋىس كوتەرىپ سويلەسە، ولار مۇعالىمدەرگە ءدال سولاي داۋىس كوتەرىپ سويلەيدى. ودان كەيىن مۇعالىمدەر سىنىپقا بارعان كەزدە وقۋشىلارىنا ءدال سولاي داۋىس كوتەرىپ سويلەيدى. ادامنىڭ جاراتىلىسى، پسيحولوگياسى سولاي. قارجىلىق ماسەلەدەن باسقا، ەموتسيالىق ماسەلە دە بار ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. مەنىڭ ماقساتىم - ايرانداي ۇيىپ وتىرعان ورتا قالىپتاستىرۋ. ەگەر ۇجىمدا ءبارى جاقسى بولسا، تابىستىڭ ازدىعى، باسقا ماسەلەر ەكىنشى ورىندا قالادى. ال ۇجىمدا بىرلىك بولماسا - قول استىڭداعى ادامداردى جوعارى جالاقىمەن دە ۇستاپ قالا المايسىڭ.
- مۇعالىمدەرمەن جۇمىس ىستەگەن قانشالىقتى قيىن؟
- ءبىزدىڭ مەكتەپتەگى مۇعالىمدەر شەتەلدەن كەلگەن جوق نەمەسە اسپاننان سالبىراپ تۇسكەن جوق. ولار وسى جەرگە بايقاۋ نەگىزىندە ىرىكتەلىپ الىنسا دا، باستاپقىدا ەڭبەك جولىن قاراپايىم ورتا مەكتەپتە باستاعان، سوندىقتان ولارمەن دە كوپ جۇمىس ىستەۋىڭ كەرەك.
- ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە مۇعالىمدى قالاي قادىر تۇتىپ، ءمىنسىز ادام رەتىندە قابىلدادىق. قازىر ولاي ەمەس. وعان كىم كىنالى نەمەسە كىم جاۋاپتى دەپ ويلايسىز؟
- وعان كىنالى - قوعام. بۇرىن مۇعالىم نەگە قادىرلى بولدى؟ سەبەبى اتا- اناڭ ۇيدە «مۇعالىمىڭدى سىيلا. مۇعالىمدىكى دۇرىس» دەپ وتىراتىن، ياعني قوعام باسقاشا بولدى. ەگەر قوعام ءبىر- ءبىرىن كىنالاۋدى دوعارماسا، دۇرىس جولدا ءجۇرۋدى وزىنەن باستاماسا، اتا- اتا بالا تاربيەسىن تەك تاربيەشى، مۇعالىمدەرگە ىسىرىپ قويۋىن توقتاتپاسا، اركىم ءوزىن اقتاي جونەلۋدى قويماسا - ءبىلىم جۇيەسىندە ەشتەڭە وزگەرمەيدى. «مۇعالىم مارتەبەسى» تۋرالى زاڭ جوباسى جاقسى، ءبىراق مەكتەپتىڭ سىرتىنداعى جاعداي، ياعني قوعام وزگەرمەسە ونىڭ ىشىندەگى نارسە وزگەرە المايدى. ەگەر بالاڭىزعا «اۆتوبۋستا ۇلكەنگە ورىن بەرمە، سەن دە اقشا تولەدىڭ»، «مۇعالىم ۇرىسسا ماعان ايت، ءوزىم بارىپ سويلەسەم»، «سەن عانا ەرەكشەسىڭ، سەن عانا كەرەمەتسىڭ، سەنىكى عانا دۇرىس» دەپ وتىرسا مەكتەپ ىشىندەگى جاعداي قالاي وزگەرەدى؟ كوپ نارسەگە كوڭىلى تولمايتىن ادامنىڭ ارەكەتى قالاي ەكەنىن كىم زەرتتەپ كوردى؟ ول سەنبىلىككە قاتىسىپ كوردى مە؟ ول مۇقتاج ادامعا قول ۇشىن سوزدى ما؟ قوعامدى وزگەرتۋ ءۇشىن جالپى نە ىستەدى؟
- بالانى سەن ەرەكشەسىڭ، سەن داراسىڭ دەپ تاربيەلەۋ دۇرىس ەمەس بولعانى ما؟
- بالانىڭ ەرەكشە، دارا ەكەنى تۋرالى ايتقان كەزدە ونىڭ سوڭى تاكاپپار بولىپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ كەرەك. «سەن ەرەكشەسىڭ، داراسىڭ، ءبىراق قوعامنىڭ ءبىر بولشەگىسىڭ» دەگەن نارسەنى دۇرىس تۇسىندىرە بىلگەن ءجون. «ولاي ەتپە، بۇلاي ەتپە»، «مىنانى كورۋگە بولمايدى» دەپ تىيىم سالا بەرگەن دە دۇرىس ەمەس، سەبەبى ءبارىن ىشىندە بۇگىپ وسكەن بالا بەلگىلى ءبىر جاسقا جەتىپ، ەركىندىكتى سەزىنگەن كەزدە ويىنا كەلگەنىن ىستەپ كەتۋى مۇمكىن. ەڭ دۇرىسى، بالاڭىزعا نە ايتساڭىز دا نە ءۇشىن ايتقانىڭىزدى، سەبەبىڭىزدى ءتۇسىندىرۋ كەرەكسىز.
YouTube كورۋگە تىيىم سالا المايسىز
- ءسىز مەكتەپتە ديرەكتورسىز، ۇيدە اكەسىز. قازىرگى بالالار YouTube- ءتى كوپ قارايدى. وسىنداي جاعدايلار ءوز باسىڭىزدا دا بولاتىن شىعار؟
- ايەلىم اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى. ءۇش بالامىز بار. ماعان دا ۇل- قىزدارىم كوپ سۇراق قويادى، مەن جاۋاپ بەرەمىن. قازىرگى ۋاقىتتا بەس جاستاعى قىزىم كوپ سۇراق قويادى. مىسالى، YouTube كورۋدى تىيىم سالىپ توقتاتا المايسىز. ەڭ دۇرىسى - كەيبىر ۆيدەوروليكتەردى نە ءۇشىن كورۋگە بولمايتىنىن اسىقپاي، دۇرىستاپ ءتۇسىندىرىپ بەرۋ كەرەك. ەگەر جاۋاپ بەرۋگە ەرىنسەڭىز، ول جاۋاپتى باسقا جاقتان ىزدەي باستايدى.
- سۇحباتقا نە الىپ- قوسقىڭىز كەلەدى؟
- ءار ازاماتتىڭ ءوز ۇستانىمى بولسا جانە سول ۇستانىم بويىنشا ارەكەت ەتپەسە - قوعامدا ەشتەڭە وزگەرمەيدى. مەكتەپتە وتەتىن پاندەر - بالانىڭ بولاشاقتاعى ومىرىنە كەرەك بولاتىن قۇرال. مۇعالىمنىڭ ماقساتى - وسى پاندەردى اراداعى كوپىر ەتۋ ارقىلى الدىندا وتىرعان وقۋشىنىڭ ازامات بولۋىنا ىقپال ەتۋ.
- سۇحباتىڭىز ءۇشىن راحمەت!
فوتولار كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان
اۆتور زارينا قاھارمان
