«بالدىز قالىڭ» ءداستۇرى
ءداستۇر بويىنشا ايتتىرىلعان قالىڭدىق قايتىس بولعان جاعدايدا كۇيەۋى بالدىزىن العان. جىگىت وعان ۇرىن بارىپ قويسا، وندا بۇرىنعى قالىڭ مالدىڭ ۇستىنە «بالدىز قالىڭ» تولەۋى ءتيىس. وعان تۇيە باستاتقان توعىز مال كىرەدى. ۇرىن كەلمەسە، ول قالىڭ مال تولەنبەيدى. ال قالىڭدىقتىڭ باسقا ءسىڭلىسى بولماعان جاعدايدا بۇرىن تولەنگەن مالدىڭ جارتىسى قايتارىلادى.
«جالپى، قازاقتا بالدىز الۋ كەزدەسەدى، ول بەرتىنگە دەيىن ءبىرلى- جارىم كەزدەسكەن. مۇندا دا قوسىمشا قالىڭ مال بەرىلگەن. بالدىزىن الۋ كوبىنە جيەندەرىنە ءوز اناسىنىڭ ءسىڭلىسى باس- كوز بولسىن، وگەي شەشەگە جاۋتاڭداماسىن دەگەن ماقساتتان تۋىنداعان»، - دەيدى قالشابايەۆا.
امەڭگەرلىكتىڭ ءبىر ءتۇرى
ال فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور دانداي ىسقاق ۇلى «بالدىز قالىڭ» ءداستۇرىن امەڭگەرلىككە تەڭەپ وتىر. ونىڭ دا نەگىزگى ماقساتى - بالانى وگەي قىلماۋ، اناسىنان كەم كورمەيتىن ادامنىڭ باۋىرىنا باسۋ.
«قازاق باسقا ۇلتقا قاراعاندا ءومىردىڭ ءمانىن جاقسى بىلگەن عوي. ۇرپاق تاربيەلەۋدى، جاقسى ۇرپاق قالدىرۋدى ماقسات تۇتادى. بۇكىل ءومىرىن سوعان ارنايدى. اناسى قايتىس بولعاندا بالاسى جەتىمدىك كورمەۋى كەرەك. ال بالاسىنا كىم قارايدى؟ اكەسى باسقا ايەل السا، بالا وگەي بولىپ قالادى. سوندىقتان قازاقتا «بالدىز قالىڭ» دەگەن ءداستۇر بولعان. قايىن جۇرتى بالالارعا ءوز بالاسىنداي قارايتىن قالىڭدىقتىڭ ەڭ جاقىن ادامىن بەردى. قازاقتا ونداي ءداستۇر كەڭ ءورىس العان. ارينە، ءبارى ەكى جاقتىڭ كەلىسىمىمەن جاسالدى»، - دەدى ىسقاق.
عالىم «بالدىز قالىڭ» ءداستۇرىنىڭ جوعالۋىنا قاتىستى ءوز ويىن دا جەتكىزدى. ونىڭ ويىنشا، بەرتىن كەلە، امەڭگەرلىكتى دە، بالدىز قالىڭدى دا «ماحابباتى جوق» ەسكىرگەن ءداستۇردىڭ قاتارىنا قوسىپ جىبەردى. الايدا مۇنىڭ بارلىعى وتباسىنىڭ بىرلىك- بەرەكەسىن ساقتاۋ، بالانى ەشكىمنەن كەم قىلماي تاربيەلەۋ ءۇشىن جاسالعان.
«قازىردىڭ وزىندە قازاقى ءداستۇردى ۇستانۋ ازاماتتاردىڭ قولىنان كەلەدى. ەكى جاق ءوزارا كەلىسىپ جاتسا بولدى. نەگىزى، بۇگىندە ءبىزدىڭ قوعامىمىز جاھاندانىپ بارا جاتىر عوي. ەۋروپالىق ءداستۇر ۇلتتىق سالتىمىزدى ىعىستىرىپ كەلەدى. ال ءبىزدىڭ ايىرماشىلىعىمىز جەر مەن كوكتەي. ءبىز ءومىرىمىزدى ۇرپاعىمىزعا ارنايمىز، ۇلدى تاربيەلەسەك، نەمەرە كورسەك دەيمىز. شوبەرەنىڭ قىزىعىن كورگەن ەڭ باقىتتى ادام دەيدى. ەۋروپادا ولاي ەمەس. ولار ءبىر كۇنمەن ءومىر سۇرەدى»، - دەيدى ىسقاق.
گەندەرلىك ساياساتتىڭ سالدارى
پروفەسسوردىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل سالتتىڭ ساقتالۋىنا قازىرگى گەندەرلىك ساياسات دا كەرى اسەرىن تيگىزدى. ول ەر ادام مەن ايەل تەڭدىگى «بالدىز قالىڭ» سىندى ءداستۇردىڭ ساقتالۋىنا كەدەرگى بولعانىن ايتادى. شىعىس حالىقتارىندا، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىندا عاسىرلار بويى ايەل ءۇي شارۋاسىنا جاۋاپتى بولعان. پروفەسسور ەر ادام سول ءۇيدىڭ، ەلدىڭ، ۇلتتىڭ قامىن ويلاعانىنا باسا نازار اۋدارىپ وتىر.
«بۇگىندە زاماننىڭ وزگەرگەنى سونشا، تەڭدىكتىڭ ناتيجەسىندە ايەلدەردە ەركەكتىڭ مەنتاليتەتى قالىپتاسا باستادى. سودان بالا تۋۋ كورسەتكىشى دە تومەن. مىسالى، ەۋروپادا توعىز مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇرپاعى جوق. ال اتا-بابالارىمىز الدىمەن ۇرپاقتى ويلاعان. سوتسياليزم كەزىنەن باستاپ كۇنى بۇگىنگە دەيىن كەيبىر داستۇرلەرگە مەنسىنبەي قاراۋشىلىق بار. مۇنىڭ بارلىعى ۇلتتىڭ قامىن، بولاشاقتىڭ قامىن ويلاۋدان تۋىنداعان داستۇرلەر عوي. سوندىقتان وسى داستۇرلەردى قولدانسا، سولاردى ناسيحاتتاسا، ۇلتقا تەك پايداسى عانا تيەدى»، - دەدى پروفەسسور.
دەرەككوز: qazaly.kz
