قاتىنقامال ۇڭگىرى - شەتەلدىك جانە جەرگىلىكتى جيھانكەزدەردى قىزىقتاراتىن مەكەن

قىزىلوردا. قازاقپارات - نەگىزىنەن ءشولدى ايماقتا ورىن تەپكەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ وڭتۇستىك ايماعىندا قارت قاراتاۋ ۇزىننان ۇزاق سوزىلىپ جاتىر. ول جاڭاقورعان جانە شيەلى اۋداندارى اۋماعىندا ورىن تەپكەن.

سول قاراتاۋ قويناۋىندا قانشاما قۇپيا بار. تاۋ سىلەمىنىڭ قىزىلوردا وبلىسىنا ەنگەن تۇسىنداعى قاتىنقامال ۇڭگىرى قازىرگە دەيىن عىلىمي تۇرعىدا تولىققاندى تارازىلانعان جوق. قاتىنقامال ۇڭگىرى - شەتەلدىك جانە جەرگىلىكتى جيھانكەزدەردىڭ كوزىنەن تاسا قالىپ قويىپ جۇرگەن تۋريستىك ورىنداردىڭ ءبىرى. وسى ورايدا اتالمىش ۇڭگىر جايىنداعى دەرەكتەر مەن مالىمەتتەردى قازاقپارات ءتىلشىسى تارازىعا تارتىپ كورگەن ەدى.

تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىندا ەرتەدەن ەلمەن ەتەنە بولىپ كەلە جاتقان رۋحاني قۇندىلىقتاردى باعالاۋ جايىندا ايتىلعان ەدى.

قاتىنقامال جاڭاقورعان اۋدانىنداعى بىرلىك اۋىلىنان 20 شاقىرىمعا جۋىق قاشىقتىقتا جاتىر. قاراتاۋدىڭ ەتەگىندە اعىپ جاتقان اقۇيىك وزەنىنەن 500 مەتردەي بيىكتىكتە ورىن تەپكەن. ۇڭگىردىڭ پايدا بولۋى جونىندە مىناداي دەرەكتەر ايتىلادى.

«گەولوگيالىق تۇرعىدان جوبالانعاندا تاۋدىڭ كۇنگەي بەتىندە ۇلكەن تەرەڭ جارىلىستىڭ ءىزى بار. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، كونە ءبىر كەزەڭدە بۇل وڭىردە قاتتى جەر قوزعالىسى بولعان. ول جەردىڭ قاق ايىرىلۋىنا الىپ كەلگەن. تاۋدىڭ بيىك جاعى بىردەن تومەن ءتۇسىپ كەتكەن كورىنەدى. سول كەزدە جارىقتان جەر دۇرىس قابىسپاي قالعان»، - دەدى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، گەوگرافيا عىلىمىنىڭ كانديداتى ورازحان ايداروۆ.

ەلدىڭ اراسىنا اڭىز بولىپ تاراعان مىناداي اڭگىمە دە بار. قاراتاۋدىڭ ۇشار باسىنداعى وسى ۇڭگىرگە جوڭعار شاپقىنشىلىعى تۇسىندا قىرىق قىز- كەلىنشەك پەن بالالار پانالاعان ەكەن. ولار سوعىس اياقتالعانشا سوندا ءومىر سۇرگەن. اس- اۋقاتتى ەر-ازاماتتار تۇنگە قاراي جەتكىزىپ تۇرعان. ۇڭگىر سول سەبەپتى قاتىنقامال اتالىپ كەتكەنگە ۇقسايدى.

قۇپيا سىردى ىشىنە بۇككەن قاتىنقامال ۇڭگىرى جەرگىلىكتى تالاي ءجۋرنالييستىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزدى. سولاردىڭ قاتارىندا بۇگىندە «Nur Otan» پارتياسى وبلىستىق فيليالى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاراتىن جەرگىلىكتى جۋرناليست ەرجان بايتىلەس تە بار. ول قاراتاۋ قويناۋىندا جاتقان ۇڭگىردى كوزىمەن كورىپ، العان اسەرى جونىندە رەسپۋبليكالىق باسىلىم بەتتەرىندە ماقالا جاريالعان بولاتىن.

«ۇڭگىردىڭ ءدال الدىنان كوتەرىلۋگە بولادى. ءبىراق الدىندا سارقىراپ اقۇيىك وزەنى اعىپ جاتىر. كۇزدىڭ كۇنى سۋىق سۋدى كەشىپ جۇرۋگە اسا زاۋقىمىز سوقپادى. ءبىر بۇيىرىندەگى تاۋدان اسىپ تۇسەتىن جالعىز اياق جول بار ەكەن. سول ارقىلى قاتىنقامالعا بارۋعا بەكىندىك. توبەگە كوتەرىلگەندە توڭىرەكتىڭ سۇلۋلىعى عاجاپ ەندى. سورەدەگى كىتاپتى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى. مىنە، تاۋدىڭ دا تاستارى سولاي قاز-قاتار ورنالاسقان. «قاتپار-قاتپار قاراتاۋ» دەپ تاقىرىپ قويىپ وتىرعانىمىز دا سونىڭ اسەرى. تاپ ءبىر ادام قولىمەن قالانعان سياقتى. اسىقپاي- اپتىقپاي، ءبىر-بىرلەپ قالاپ شىققانداي»، - دەدى جەرگىلىكتى جۋرناليست ەرجان بايتىلەس.

ىلديدان قاراعان ادامعا ۇڭگىر كوزگە شالىنا قويمايدى. اقۇيىك وزەنى تاۋدىڭ وسى تۇسىندا اعىپ جاتىر. اتالمىش وزەنمەن ەكى جاعىنان قۇز-جارتاستار جالعاسا بەرەدى. ولار اياقتالار تۇستا ۇڭگىر ورنالاسقان. جان- جاعى بيىك. ءوزى تار قۋىستا ورىن تەپكەن. ماڭايدا جاتقان قوقىس تاستار مەن توپ شەڭگەلدەر ۇڭگىردى بۇركەمەلەپ تۇر. ونىڭ اۋىزىن كورسەتپەيدى. تاۋدىڭ ەتەگىنەن كوتەرىلىپ، ورمەلەپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. اينالما جولدار ارقىلى تاۋدىڭ باسىنا شىعۋعا بولادى. سودان كەيىن قيا- قيا سوقپاقتار ارقىلى ادامدار ۇڭگىرگە تومەن تۇسەدى. جولدىڭ جايىن بىلەتىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار بولماسا، وعان كوپ ادام بارا المايدى.

جاڭاقورعاندىق جۋرناليست، مارقۇم قۇدايبەرگەن ەرتاسوۆتان بۇل جايىندا ءبىرقاتار دەرەكتەرگە قانىققان ەدىك. ول كىسى 1975 -جىلى اتالمىش ۇڭگىردىڭ ءىشىن ارالاپ كورگەن. بۇل جايىندا ول اۋداندىق گازەتكە ماقالا جازدى. ول كىسىنىڭ ايتۋىنشا، ۇڭگىردىڭ اۋىزى وتە تار. ادام ەڭكەيىپ، زورعا كىرە الادى. ايتسە دە ارى قاراي جول كەڭەيە تۇسەدى. ۇڭگىردىڭ اۋاسى وكپە قىسارلىقتاي ەمەس. تازا ەكەنى تىنىس العاندا بىردەن بىلىنەدى. تۇكپىرگى بولىگىندە جەل سوعىپ تۇراتىن ساڭىلاۋ بار سەكىلدى. ۇڭگىردە ون-ون بەس قادامداي ارىرەك جۇرگەندە جارىق ءسونىپ قالا بەرىپتى. ۇڭگىردىڭ تابانىندا ۇلپا تارىزدەس اق ۇلپا شوگىپ قالعان. تاس ءۇيدىڭ ءىشى دىمقىل تارتىپ تۇرادى. توبەسىنەن سۋ تامشىلايدى. ۇڭگىردە ادام تۇرەگەپ جۇرە الاتىنداي جاعداي بار. ىشىندە ءسال عانا داۋىستىڭ ءوزى جاڭعىرىپ ەستىلەدى.

«حالىق اراسىندا ۇڭگىردىڭ وتە ۇزىن ەكەنى ءجيى ايتىلادى. ونىڭ ەكىنشى باسى تالاپ ەلدى مەكەنى تۇسىنداعى تالدىسۋ وزەنىنە دەيىن جەتەتىن كورىنەدى. كونە زاماندا وسى ەكى ارالىقتا ادامدار قاتىناعان بولۋى ابدەن مۇمكىن. بۇگىنگى كۇندەرى بۇل ارالىقتا ەشكىم ءجۇرىپ كورمەگەن. ەكى ارالىقتىڭ ۇزىندىعى 18-20 شاقىرىمعا جۋىقتايدى. ۇڭگىردەگى ءاربىر دىبىستىڭ جاڭعىرىپ ەستىلۋىنە قاراعاندا اۋاسى تار ەمەستىگىن اڭعارۋ قيىنعا سوعا قويماس»، - دەگەن ەدى قۇدايبەرگەن اعا.

تۋريزم سالاسىنا ەرەكشە ءمان بەرەتىن وركەنيەتتى ەلدەردە مۇنداي ورىندار كوزدەن تاسا قالىپ قويماس ەدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءالى كۇنگە دەيىن وسىنداي جەرلەرگە ءمان بەرىلمەي كەلە جاتقانى جاسىرىن ەمەس. قاتىنقامال ۇڭگىرى تالاي شەتەلدىكتىڭ تاڭداي قاعاتىن مەكەنىنە اينالارى داۋسىز.

اۆتور: ءادىلجان ۇمبەت