سالافيتتەردى قالاي اجىراتۋعا بولادى - مامانمەن سۇحبات

الماتى. قازاقپارات - بۇگىنگى كۇنى الەمدەگى ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى - ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم قاۋپى ەكەنى بارشاعا ايان. عالامدىق پروبلەما قوعامعا ساياسي، ەكونوميكالىق، مورالدىق شىعىندار اكەلىپ، ۇرەي تۋدىرۋدا.

تەرروريزم قاۋپى XX عاسىردىڭ 60- جىلدارىنان باستاپ كۇشەيە ءتۇستى. الەمنىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا ەكسترەميستىك توپتار مەن ۇيىمدار تەراكتىلەر جاساۋ ارقىلى ءوز ماقساتتارىنا قول جەتكىزگىسى كەلدى. بۇگىنگى كۇنى جاھاندا 500-دەي ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ بار ەكەنى بەلگىلى بولىپ وتىر.

قازىر دۇنيەجۇزىندە وسىعان قارسى ءىس- شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەل دە بار. الماتى قالالىق قوعامدىق دامۋ باسقارماسى ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ شارالارىن ۇدايى وتكىزىپ وتىرادى. الماتى حالىق كوپ شوعىرلانعان قالالاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، مەگوپوليستە بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس. حالىققا اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن «مونيتورينگ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ» ءبولىم مەڭگەرۋشىسى تۇرسىن قۇدايقۇلوۆ الدىن- الۋ شارالارى جايىندا كەڭىنەن اڭگىمەلەپ بەردى.

- مەملەكەت ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بارىن سالۋدا. ەڭ الدىمەن قۇقىقتىق نەگىزدەردى جەتىلدىرىپ جاتىر. ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم يدەيالارىنىڭ تارالۋ جولدارىنا بوگەت قويۋدى قولعا الدى. ءدىني ەكسترەميستىك اقپارات تاراتاتىن عالامتور سايتتارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اككاۋنتتاردى بۇعاتتاپ، ادەبيەتتەردىڭ تاراتىلماۋىنىڭ ۇتىمدى جولدارىن قاراستىردى. سونداي- اق، حالىق اراسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى دا ءوز ناتيجيەسىن بەرۋدە.

- تۇرسىن تاڭاتار ۇلى، قولدا بار اقپاراتقا سۇيەنسەك، 2019 -جىلى «مونيتورينگ جانە تالداۋ ورتالىعى» الماتىدا 600 شارا وتكىزۋدى جوسپارلاعان ەكەن، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قانشا جۇمىس اتقارىلدى؟

- الماتى قالالىق قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن ءبىزدىڭ ورتالىقتا جۇمىستار قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر دەپ ايتا الامىن. ءسىز ايتقان 600 شارانىڭ بۇگىنگى كۇنى 225- ءى وتكىزىلدى. ءبىزدىڭ جۇمىستىڭ نەگىزگى ماقساتى - بۇل، بىرىنشىدەن، مەملەكەتىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ. ەكىنشىدەن، ءدىني ەسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ جانە ءۇشىنشىسى - ءتۇرلى ۇسىنىستار مەن جاڭالىقتاردى ەنگىزۋ. ءتۇسىندىرۋ شارالارىن قاي جەردە وتكىزۋ تيىمدىرەك، قانداي قيىندىقتار بولادى، ونى قالاي شەشۋگە بولادى دەگەن سياقتى ۇسىنىستار حالىقتان تۇسەدى. وسىنىڭ ءبارىن زەردەلەي كەلە، ءبىز قوعامدىق دامۋ باسقارماسى ارقىلى ءبىر شەشىمگە كەلەمىز.

- ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ شارالارى بويىنشا اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى كىمگە باعىتتالعان؟ ارنايى تاڭداپ الىنعان اۋديتوريا بار ما؟

- نەگىزى بۇل اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى بارىنە ارنالعان. قازىر ءبىز مەكتەپ، كوللەدج، ج و و- دا وتكىزدىك. وقۋ جىلى باستالعان كەزدە تاعى دا كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرامىز. سونداي- اق، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە دە تۇسىندىرەمىز. حالىق كوپ شوعىرلانعان، كوپ جۇرەتىن مەكەندەردى دە، نازاردان تىس قالدىرمايمىز. مىسالى، شىلدە ايىندا ءبىز 8 بازار مەن ساۋدا ورتالىقتارىندا ۇلكەن ءىس- شارالار ۇيىمداستىردىق. اتاپ ايتساق، «يالليان»، «كەنجەحان»، «بايسات»، «سالەم»، «كوك بازار»، «وربيتا» بازارلارى مەن «مەگا تاۋ»، «الما» سياقتى ءىرى ساۋدا ورىندارىن قامتىدىق.

- كۇنى بويى تىنىمسىز تىرلىكتىڭ سوڭىندا جۇرگەن جۇرتتىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىن قالاي باعالايسىز؟

- ادامداردىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعى ۇعىمى جونىندە ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. كوپ جاعدايدا قۇراندى ارابشا وقي بىلگەن، ناماز وقيتىن مۇسىلماندى ءدىني ساۋاتتى دەپ ويلايمىز. «ءدىني ساۋاتتىلىق» ۇعىمىنىڭ «فيلوسوفيالىق» ءمانى، نەگىزىنەن، ادامنىڭ ىشكى زايىرلىق قۇپياسىن، پاراساتىلىعىن، شىن جۇرەكتەن نيەت ەتۋىن بىلدىرەدى. كەيبىر دىنشىلدەرىمىز قاراپايىم حالىقتى ءدىني ساۋاتى جوق دەپ كىنالايدى. بۇل - دۇرىس ەمەس. ءبارى بىردەي بەس ۋاقىت ناماز وقىپ، 30 كۇن ورازا تۇتپاسا دا، جاقسى مەن جاماندى اجىراتا الادى.

- حالىققا اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ كەزىندە تىڭداۋشىلار تاراپىنان قانداي ساۋالدار تۇسەدى؟

- كەزدەسۋ بارىسىندا ماماندارعا ءارتۇرلى سۇراقتار قويىلادى. سونىڭ ىشىندە ءدىني ساۋالدار باسىمىراق. مىسالى، كىمدى تىڭداۋعا بولادى نەمەسە تەرىس اعىمداعىلاردى قالاي اجىراتۋعا بولادى دەپ جاتادى. ونداي ادامدى بەت- الپەتىنە قاراپ، اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس. ساقالعا عانا قاراپ ايتا المايمىز. سەبەبى، يمامدار دا، ونەر ادامدارى دا ساقال قويادى، ءتىپتى اتەيسپىن دەپ جۇرگەندەر دە وسىرەدى. سوندىقتان ساقال وسىرگەندەردىڭ ءبارىن جات اعىمداعى دەپ ايتۋعا بولمايدى. حيدجاب كيەتىندەردى دە كىنالاي المايمىز. ويتكەنى ورامالدى حانافي ماسحابىن ۇستايتىن قىز- كەلىنشەكتەر دە تاعادى. ءيا، ءسالافيت اعىمداعىلار شولاق بالاق كيەدى. ءبىراق، ونداي شالباردى سوپىلىق باعىتتى ۇستايتىندار دا كيەدى. بۇل جەردى ادامنىڭ ىشكى يمۋنيتەتى بولماسا، «ءدىني ساۋاتى» بولماسا، ارينە، قيىنداۋ بولادى. ءسالافي باعىتىنداعىلاردىڭ جولى باسقا، سوپىلىق باعىتتاعىلاردىڭ جولى باسقا.

- ءدىن تانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، سالافيتتەردىڭ سەنىمىندە اۋىتقۋشىلىق بار. ولار بۇرىننان كەلە جاتقان ءدىندى مويىندامايدى. ءسالافي جولىنداعىلار وزدەرىن بۇكىل قوعامعا قارسى قويىپ العان دەگەندى العا تارتادى. وسىعان نە دەيسىز؟

- قازىر، دەسترۋكتيۆتى ءدىني باعىتتى ۇستانۋشى ازاماتتاردىڭ «سالت- ءداستۇردى ۇستانۋ - بيدعا»، «كەلىننىڭ سالەم سالۋى - شيرك»، «زيارات جاساۋ - كۋفر» دەپ قاراستىرۋى، جاعىمسىز ارەكەتتەرى ەل ءىشىن ءبۇلدىرۋدى كوزدەيدى. جات اعىمدى تاڭداعاندار، كوسەمدەرى ايقىنداپ بەرگەن باعىت بويىنشا جۇرەدى. پىرلەرى ولارعا «ۋاعىزدارىن تىڭداماڭدار، سەنىمدەرىڭە سەلكەۋ تۇسىرەدى، كوڭىلدەرىڭە كۇدىك ۇيالاتادى. سول سەبەپتى، يمامدى تىڭداۋ - حارام بولىپ ەسەپتەلەدى» دەپ ءپاتۋا بەكىتكەن.

سالافيتتەردى اجىراتۋدىڭ تاعى ءبىر امالى: ولار قايتىس بولعان كىسلەرگە قۇران باعىشتاۋعا بولمايدى دەپ ەسەپتەيدى. سوپىلىق باعىتتاعىلار دا وسى ويدى قۇپتايدى. ولار ايتادى «اللا تاعالاعا سەن تىكەلەي شىعا المايسىڭ، سەن ءپىر ارقىلى قۇدايمەن بايلانىسقا شىعا الاسىڭ، سوندىقتان ءپىردىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىنداۋىڭ كەرەك»، - دەيدى. ياعني، سول ادامنىڭ ويلاۋ بوستاندىعى بولمايدى. ولار ءۇشىن كوسەمىنىڭ ايتقانى - زاڭ.

- قۇرانعا قايتىپ ورالساق، سالافيتتەر نەگە قۇران باعىشتاۋعا قارسى؟

- ولار مىنا مىسالدى العا تارتىپ سويلەيدى. «مىنە قۇراندى اشىپ كورىڭىز مۇندا ناماز وقى، ورازا ۇستا، زەكەت بەر دەيدى، ال ولگەن ادام سونىڭ بىرەۋىن ىستەي الا ما»، - دەيدى. ارينە، ىستەي المايدى دەيمىز عوي. «وندا نەگە سەندەر قۇران باعىشتايسىڭدار، قۇران تىرىلەرگە تۇسكەن»، - دەيدى. ءيا، دۇرىس ايتاسىز، قۇران تىرىلەرگە تۇسكەن، ءبىز مۇنى جاسىرمايمىز. قۇرانمەن ءجۇرىپ- تۇرۋ - ءاربىر مۇسىلماننىڭ مىندەتى. ءبىراق، پايعامبارىمىزدىڭ ەكىنشى ءحاديسى بار. قۇراننىڭ ءاربىر وقىلعان ارپىنەن 10 ساۋاپ بار. وسى حاديسكە سۇيەنىپ، قايتىس بولعان كىسىنىڭ امال داپتەرى جابىلادى. ءبىراق ءۇش كىسىنىڭ امال داپتەرى جابىلمايدى دەگەن ءحاديسى بار. ول ارتىنان ساليقالى ۇرپاق تاربيەلەپ وسىرگەندەر. سول ۇرپاعى اتا- بابالارىنا ساۋابى بارسىن دەپ قۇران باعىشتايدى. بۇل جەردە شاريعاتقا قايشى كەلەتىن جەرىن كورىپ تۇرعانىم جوق. سالافيتتەردى وسىلاي انىقتاۋعا بولادى.

- جوعارىدا اتالعان اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كىمدەر جۇرگىزەدى؟

- بىزدە اقپارات ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزەتىن ارنايى توپ قۇرىلعان. وعان فيلوسوف، ءدىنتانۋشىلار، يسلامتانۋشىلار، پسيحولوگتار، تەولوگتار، جۋرناليستەر مەن زاڭ قىزمەتكەرلەرى مۇشە. جالپى 64 ادام. ءارتۇرلى سالا ماماندارىن تارتتىق. ولار تاڭداپ الىنعان تاقىرىپ بويىنشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

اۆتور: الما مۇقانوۆا