كەزىندە قوس بۇرىمىمەن ستاليندى تاڭ قالدىرعان قازاقتىڭ بۇلبۇل كومەي ءانشىسى كىم؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقستان مەن ك س ر و حالىق ءارتىسى، حالىق قاھارمانى، كۇمىس كومەي ءانشى روزا باعلانوۆا جايلى قىزىقتى دەرەكتەردى Sputnik قازاقستان ۇسىنادى.

تارلان سىيلىعىنىڭ يەگەرى، شەتەلدىكتەردىڭ ءوزى «قازاقتىڭ قىزعالداق گۇلىنە» تەڭەگەن روزا باعلانوۆا 1922-جىلدىڭ 1- قاڭتارىندا قىزىلوردا وبلىسى قازالى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.

روزا باعلانوۆانىڭ اكەسى ءتاجىباي باقۋاتتى كىسى بولعان. اۋەلى تاتار قىزى ءماريامعا ۇيلەنگەن. كەيىن كۇندەي دەگەن شەشەسى «ەر ادامعا ءىزىن جالعاستىراتىن ۇرپاق كەرەك» دەپ، ەكىنشى رەت اقكۇرىش دەگەن قازاق قىزىن الىپ بەرەدى. ەكى ايەلى قاتار بوسانىپ، ءماريامنان ىدىرىس دەگەن ۇل، اقكۇرىشتەن روزا دۇنيەگە كەلدى.

اۋمالى-توكپەلى كەزەڭدە ءتاجىباي وتباسى تاشكەنتكە قونىس اۋدارادى. روزا باعلانوۆا تەتەلەس باۋىرى ىدىرىستىڭ اسكەرگە كەتكەنىن عانا بىلەدى. سودان ول حابارسىز كەتكەن.

روزا باعلانوۆا اكە-شەشەسى جايلى: «مەنىڭ اكەم ەكى ايەل العان ادام. مەنىڭ ۇلتى نەمىس تاربيەشى، كۇتۋشىم بولدى. انالارىم مەن تاربيەشىم سول زاماننىڭ ساۋاتتى ادامدارى، ءارى تەكتى ايەلدەر ەدى»، - دەپ ەسكە الادى.

باعلانوۆانىڭ اجەسى دە، شەشەسى دە ءانشى بولعان ادامدار. ءبىراق ارنايى ءبىلىمى جوق. ۇنەمى روزاعا حالىق اندەرىن جاتتاتىپ، ايتقىزىپ جۇرگەن.

«انشى رەتىندە باعىمدى اشقان-وزبەكستان»

باعلانوۆا مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ 1939-جىلى قىزىلوردا پەداگوگيكا ينستيتۋتىنا تۇسەدى. ءبىراق كەنەتتەن اكەسى قايتىس بولىپ، تۋىستاردى جاعالاپ، تۇرمىستىق جاعدايعا بايلانىستى سول جىلى تاشكەنت توقىما ينستيتۋتىنا اۋىسادى. ءانشىنىڭ بويجەتكەن شاعى اشارشىلىق پەن الاساپىران جىلدارعا ءدوپ كەلەدى. تاشكەنتتە جۇرگەندە ونىڭ ەرەكشە داۋىسى بىردەن كوزگە تۇسەدى.

«ءۇيدىڭ تىرشىلىگىن جاساي ءجۇرىپ، ءان سالاتىن ادەتىم بار ەدى. ءالى ەسىمدە، ەسىكتىڭ الدىن سىپىرىپ ءجۇرىپ اندەتكەن قىزدىڭ داۋسىن ەستىپ، وزبەك فيلارمونياسىنىڭ ديرەكتورى «ءان ايتقان كىم؟» دەپ ىزدەپ كەلدى. مەنىڭ انشىلىك ءومىر جولىمدى، باعىمدى اشقان سول كاري ياكۋپوۆ اكا ەدى.

سودان كاري ياكۋپوۆتىڭ كومەگىمەن تاشكەنت فيلارمونياسىنداعى مەملەكەتتىك ايەلدەر ءان-ءبي انسامبلىندە ءانشى بولدىم. ودان سوڭ 1941-جىلى موسكۆا كونسەرۆاتورياسىنا جولداما العانىمدا سوعىس باستالىپ كەتتى»، - دەيدى روزا باعلانوۆا ءبىر سۇقباتىندا.

سول انسامبلمەن روزا باعلانوۆا ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى مايداندى ارالاپ، ونەر كورسەتىپ، 1945-جىلى 9- مامىردا بەرليندەگى جەڭىس كونسەرتىنە قاتىسادى. ءبىراق ول بارلىق كونسەرتتە وزبەكستان اتىنان شىعىپ جۇرەدى.

ءبىر كۇنى وزبەكستانداعى كەرەمەت ءانشى قازاق قىزى تۋرالى جۇبان مولداعاليەۆ ەستيدى.

روزا باعلانوۆانىڭ وتانىنا ورالۋىنا تىكەلەي سەبەپشى بولعان وسى كىسى. ول كەزدە جۇبان مولداعاليەۆ موسكۆادا جوعارعى پارتيا مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەن. قازاق اقىنىنىڭ قولداۋىمەن 1949-جىلى روزا باعلانوۆا ەلگە ورالادى. ودان كەيىن دە اكەسىندەي بوپ، قىزعا قامقورلىق تانىتىپ وتىرعان. بۋداپەشتتە وتكەن ءان جارىسىنا دا روزانى ىلەستىرۋگە جۇبان مولداعاليەۆ تىكەلەي اتسالىسادى.

«يوسيف ستالين قوس بۇرىمىما ماقتاۋ ايتتى»

روزا باعلانوۆا 1946-جىلى ماسكەۋدە وتكەن بۇكىل وداقتىق ەسترادا انشىلەرىنىڭ 2- كونكۋرسىنىڭ ديپلومانتى، 1949-جىلى بۋحارەستە وتكەن جاستار مەن ستۋدەنتتەردىڭ 2- بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى. وسىندا ك س ر و ەلىنىڭ اتاعىن اسىرىپ، «اح، سامارا-گورودوك» ءانىن ايتىپ، روزا باعلانوۆا باس بايگەنى قانجىعالايدى. وسى ساپاردان ورالعاندا ول ءوزىن ستالين شاقىرتىپ جاتقانىن ەستيدى. جالپى، ول كىسىنىڭ قابىلداۋىندا ءانشى ءۇش رەت بولىپتى.

«ءۇش رەتىندە دە سول ءبىر كيتەلدە، قاراپايىم قالىپتا بولدى. ۇيىندە ءۇش رەتتە دە بايلىق، بارلىق كورگەن جوقپىن. جيھازدارى دا جۇپىنىلاۋ بولاتىن. ول كىسى مەنى رەسمي قابىلدادى. قوس بۇرىمىما ماقتاۋ ايتتى. «قىز بالاعا قوس بۇرىم جاراسادى. گرۋزين قىزدارى دا شاشىن قوس بۇرىم ەتىپ ءورىپ قويادى، ساعان جاراسقانداي ولار دا سونداي اجارلى كورىنەدى» دەپ قالدى.

ول دا پەندە، ەركەك، سەزىمى بار، ادەمىلىكتى كورەتىن كوزى، ءاندى ەستيتىن قۇلاعى بار. ستالين قازاقتىڭ ءسان-سالتاناتىن پاش ەتكەن ۇستىمدەگى ۇلتتىق كيىمنەن كوز الماي قارادى.

«گرۋزين قىزدارى دا ۇلتتىق كيىمدە سونشالىقتى ادەمى كورىنەدى» دەپ قايتالاپ ايتىپ قالدى. مەن تەمىردەي قاتال، جارتى الەمدى اۋزىنا قاراتقان قۇدىرەتتى ادامنىڭ كوزىنەن ۇلتىنىڭ قىزدارىنا، حالقىنا دەگەن شىنايى ساعىنىشىن بايقادىم»، - دەپ ەسكە الىپتى روزا باعلانوۆا ءومىرىنىڭ بۇل ۇمىتىلماس ءساتىن.

قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىنە ءتانتى بولعان ەليزاۆەتا پاتشايىم

روزا باعلانوۆا شەتەلدى كوپ ارالاعان ك س ر و ءانشىسى. مۇنداي مۇمكىندىك ول كەزدە كوپ ءانشىنىڭ باعىنا بۇيىرا بەرمەيتىن. سوندىقتان وعان قىزعانا قاراعان ارىپتەستەرى كوپ بولعان. ول ا ق ش، بۇكىل ەۋروپانى ارالاپ، كونسەرت بەرگەن. مىسالى، ءبىر 1957-جىلى گاسترولدىك ساپارمەن ۆەنگريا، گەرمانيا، قىتاي، پولشا، چەحوسلوۆاكيا، اۋعانستان، ءۇندىستان، اۆستريا، بەلگيا، بيرما، شۆەتسيا، كانادا سىندى ەلدەردە بولعان.

ءتىپتى ەليزاۆەتا پاتشايىمنىڭ الدىندا ءان شىرقاعان. ستاليننىڭ جەكە قابىلداۋىندا ءۇش رەت كونسەرت بەرگەن. ساحناداعى سۇلۋ قىز ەرەكشە داۋىسى مەن ۇستىندەگى ۇلتتىق كيىمىمەن ەلدىڭ جۇرەگىن باۋراعان. ءيا، ول ءوز تاڭداۋىمەن كيىم تىكتىرتىپ كيگەن، وندا دا قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن.

«امەريكا ساحناسىندا 1957-جىلى ءان ايتتىم. كەڭەستەر ەلىنەن كەلگەن انشىلەردىڭ قۇرمەتىنە داستارحان جايىلدى. مەن قوناقاسى كەشىنە قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ كىرىپ بارعانىمدا مەنى كورە سالىپ، 100 شاقتى مۋزىكانت «اح، سامارا-گورودوكتى» قۇيقىلجىتا تارتا جونەلدى. وركەسترگە قوسىلىپ، ءاندى ورىسشا، اعىلشىنشا، فرانسۋزشا ورىنداپ شىقتىم. امەريكانىڭ زيالى قاۋىمى تاڭ قالىپ، ايرىقشا ءىلتيپات كورسەتتى»، - دەيدى روزا باعلانوۆا.

ال ەليزاۆەتا پاتشايىم گاسترولدەپ بارعان ورىس قىزدارىن كوزگە ىلمەي، بىردەن تىكەسىنەن باعلانوۆاعا قاراي تارتىپتى.

قاسىنا كەلگەندە: «قازاق ايەلدەرىنىڭ كيگەن كيىمىنە قاراپ-اق ولاردىڭ قانداي حالىق بولعانىن تانۋعا بولادى. بۇل كيىم بايلىق پەن تالعامدى اڭعارتادى»، - دەپتى.

روزا باعلانوۆا 1947 - 1949-جىلدارى اباي اتىنداعى قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءانشىسى، 1949-1960-جىلدارى جامبىل اتىنداعى رەسپۋبليكالىق فيلارمونياسىنىڭ ءسوليسى بولدى. 1960-جىلدان باستاپ «قازاق كونسەرتتىڭ» ءانشى-ءسوليسى، جەتەكشى ساحنا شەبەرى بولىپ قىزمەت ەتتى.

ءانشىنىڭ جانىنا جارا سالعان جالعان ءسوز

راسىندا روزا باعلانوۆانىڭ سۇلۋلىعىنا ەلىتكەن ءبىر حرۋشيەۆ ەمەس، ولاردىڭ قاتارىندا شەتەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى، مارشالدار، گەنەرالدار، حاتشىلار، كولحوز پرەدسەداتەلدەرى، سوۆحوز ديرەكتورلارى، شاحتەرلار، قاراپايىم ازاماتتار دا بولعان.

«اسكەري اتاقتى قولباسشىلاردى مايدان دالاسىندا كوردىم. مارشالدار - جۋكوۆ، مالينوۆسكي... ءبارى دە انىمە، ۇستىمدەگى قازاقتىڭ قىناما بەل جاراسىمدى ۇلتتىق كيىمىنە قىزىقتى، «دالا قىزعالداعىنا عاشىق بولدىق» دەدى اسكەر باسشىلارى. ايتىلدى، ءوتتى، كەتتى»، - دەپ ەسكە الادى ءومىرىنىڭ بۇل اراسىن ءانشى.

پلاستيكالىق وتاعا قاتىستى الىپ-قاشپا سوزدەر روزا باعلانوۆانىڭ جانىن اۋىرتىپتى. ءانشى ول وتانى جەتىسكەننەن جاساتپاعانىن ءبىر سۇقباتىندا بىلاي دەپ ايتىپ بەرەدى:

«1944-جىلى جاۋىنگەرلەرگە كونسەرت قويىپ جۇرگەندە، مايدان دالاسىندا بەتىمدى سناريادتىڭ جارىقشاعى جانىپ ءوتىپ، كوزىمە زاقىم كەلدى. 1979-جىلى ەكى كوزىم بىردەي كورمەي قالدى. سول جىلى جوسپارلى پاۆلودار قالاسىنداعى كونسەرتىمنەن دە قالمادىم. ساحناعا جەتەكتەپ شىققان ادامدار كۋا. الدىمەن جاراتقاننىڭ، سودان سوڭ دارىگەرلەردىڭ قۇدىرەتىمەن جانارىمدى ساقتاپ قالدىم.

كوپشىلىككە توپىراق شاشا المايسىڭ، كوزىن ادەمىلەيمىن دەپ پلاستيكالىق وتا جاساتىپ، سوقىر بولا جازداپتى دەپ جۇرت گۋىلدەپ ءجۇر ەندى»، - دەپ رەنجىگەن باعلانوۆا.

كوپ عاشىق بولعان قىزدىڭ ۇستىندەگى كيىمدەردى ءانشى ورتالىق كوميتەتتىڭ تاپسىرماسىمەن ارناۋلى شەبەرلەرگە تىكتىرگەن. ءبىراق ءتۇسىن، ۇلگىسىن روزا باعلانوۆانىڭ ءوزى تاڭداپ وتىرعان. ودان بولەك ءانشى دۇكەننىڭ، سول سەكىلدى شەتەلدىڭ كرەمىن پايدالانباعان. ول ورتالىق كوميتەتتىڭ، بىرىنشىلەردىڭ ايەلدەرى مەن قىزدارى جاعاتىن موسكۆالىق كرەمل دارىگەرى، كوسمەتولوگ يرينا شيلوۆا دايىنداعان ارنايى كرەمدى قولدانعان. ارنايى كرەمدى تۇتىناتىن ىرىكتەۋلى بيكەشتەر ىشىنە روزا باعلانوۆا دا جاتقىزىلدى.

ك س ر و جانە قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، حالىق قاھارمانى، قازاق ونەرىنىڭ مايتالمان كۇمىس كومەي ءانشىسى روزا ءتاجىباي قىزى باعلانوۆا 90 جاسقا قاراعان شاعىندا 2011-جىلى 8- اقپاندا دۇنيە سالدى.

ماراپاتتارى

روزا باعلانوۆا مايدان شەبىندە قويعان كونسەرتتەرىنىڭ قۇرمەتىنە «جاۋىنگەرلىك ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن، ۇزدىك ەڭبەك جانە شىعارماشىلىق قىزمەتتى ەكى لەنين، «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «حالىقتار دوستىعى»، «قۇرمەت بەلگىسى» جانە «وتان» وردەندەرىمەن ماراپاتتالدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق قاھارمانى اتاندى.

ءانشىنىڭ ۇزاق جىلدىق ەڭبەگى «تارلان» قوعامدىق جانە «دانەكەر» حالىقارالىق سىيلىعىمەن اتالىپ ءوتتى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى قولداۋ قورىنىڭ پرەزيدەنتتىك ستيپەندياسىن تابىس ەتكەن مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ تىزىمىندە روزا باعلانوۆانىڭ دا ەسىمى بار.

ودان بولەك روزا ءتاجىباي قىزى اياگوز قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. ءانشى تۋرالى 1989-جىلى «پەرۆايا روزا»، 2006-جىلى «اح، سامارا، گورودوك» اتتى دەرەكتى فيلمدەر تۇسىرىلگەن.

1996-جىلى «التىن ساقا» دەپ اتالاتىن قايىرىمدىلىق شارالارىن وتكىزىپ تۇرۋ ءۇشىن ۇلكەن قور قۇرىلعان. قور جەتىم بالالارعا، مۇگەدەكتەرگە، قايىرىمدىلىق كورسەتۋمەن اينالىسادى. قوردىڭ پرەزيدەنتى كەلىنى - مارال، زاڭگەرى - ۇلى تاجەن.

ءانشى روزا اپامىز قازالىدا 67№، قازىرگى 420№ مەكتەپتە وقىعان، سول مەكتەپتىڭ روزا باعلانوۆانىڭ ەسىمىمەن اتالۋى قاراستىرىلۋدا. سونىمەن قاتار قازالىدا ءانشى مۇراجايى، اپامىزدىڭ اتى بەرىلگەن كوشە بار. الماتى قالاسىندا دا روزا باعلانوۆانىڭ اتىنان ءبىر كوشە اتالدى.

ايتەكە ءبي كەنتىندەگى ورتالىق كوشەگە جانە مادەنيەت ورتالىعىنا روزا باعلانوۆانىڭ ەسىمى بەرىلدى.

2015-جىلى 30- مامىردا روزا باعلانوۆانىڭ تۋعان جەرى قازالى اۋدانىندا ءانشىنىڭ ەسكەرتكىش- ءبيۋستى اشىلدى. ءمۇسىننىڭ اۆتورى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءمۇسىنشىسى، ونەر قايراتكەرى باقىتجان ءالىمباي ۇلى ابىشەۆ.

ەير-استانا اۋە كومپانياسىنىڭ اتاقتى ادامدار اتىنا ۇشاق ەسىمىن بەرەتىن ءداستۇرى بار. سونىڭ ىشىندە روزا باعلانوۆا دا بار.

وتباسى

روزا باعلانوۆا ەكى رەت تۇرمىستا بولعان. ءبىرىنشى كۇيەۋى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى سادىق ابدىجاپپاروۆپەن جەتى جىل وتاستى. ەكىنشى جۇبايى ساتىبالدى جاتبايەۆپەن ون جىلعا جۋىق تۇرعان. روزا باعلانوۆا 47 جاسىندا ۇلدى بولىپ، ەسىمىن تاجەن دەپ قويادى. مارال ەسىمدى كەلىنى مەن اقەركە، ءتاجىباي، ءۇربيبى ەسىمدى نەمەرەلەرى بار.