الەمدەگى ەڭ ۇزدىك فينليانديا مەكتەپتەرىنىڭ قۇپياسى قانداي؟
PISA حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، فيندىك ءبىلىم جۇيەسى الەمنىڭ ەڭ ۇزدىگى تانىلعان.
فينليانديا بالالارى دۇنيەجۇزىنىڭ «وقىمىستى بالالارى» اتانىپ قانا قويماي، جاراتىلىستانۋ پاندەرىنەن 2-ورىن، ماتەماتيكا بويىنشا 5-ورىندى يەلەنگەن.
الايدا پەداگوگتار قاۋىمداستىعىن تاڭقالدىرعان بۇل جايت ەمەس، وسىنداي ۇزدىك ناتيجەلەرگە يە بولا تۇرا، فين بالالارىنىڭ ءبىلىم الۋعا مەيلىنشە از ۋاقىت بولەتىندىگى جانە الدەقايدا از قارجى جۇمسايتىنى. قوش، سونىمەن فينليانديا مەكتەپتەرىنىڭ قۇپياسى قانداي؟ ۇزدىك تانىلۋىنىڭ سىرى نەدە؟
مۇندا مەكتەپتەر 2 ساتىدان تۇرادى: تومەنگى 1-6- سىنىپتار جانە جوعارعى 7-9 -سىنىپتار. قوسىمشا رەتىندە 10 -سىنىپ بار، وندا وقۋشىلار ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك الادى. ودان كەيىن بالالار كاسىبي كوللەدجگە نە وقۋدى جالعاستىرعىسى كەلگەندەرى ليتسەيگە (lukio) ءتۇسىپ، 11-12 -سىنىپتى ءتامامدايدى.
فين مەكتەپتەرىن وزگەلەردەن ەرەكشەلەنگەن 7 پرينسيپى بار:
1. تەڭدىك. مۇندا ەليتالىق نەمەسە «ءالسىز» مەكتەپ دەگەن اتاۋ مۇلدە جوق. بارلىق وقۋ ورىنداعى قۇرال- جابدىقتار جانە قارجىلداندىرۋى بويىنشا بىردەي مۇمكىندىككە يە. ءبىر ءپان وزگە ءپاننىڭ ەسەبىنەن تەرەڭدەتىلىپ وقىتىلمايدى. ماتەماتيكا ءپانى ەڭبەك ساباعىنان نەمەسە اعىلشىن ءتىلى دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنان ارتىق بولىپ سانالمايدى. وقىتۋشىلارعا بالانىڭ اتا- اناسىنىڭ جۇمىس ورنى جونىندە سۇراق قويۋعا تىيىم سالىنعان. ۇستاز وقۋشىلاردى مۇمكىندىكتەرىنە، قابىلەتىنە قاراي سىنىپتارعا توپتاستىرۋعا قۇقى جوق. سەبەبى «جامان» نە «جاقسى» وقۋشى دەگەن تۇسىنىك جوق. دارىندى بالالار دا، اقىل ەسى تومەن نەمەسە مۇگەدەك بالالار دا ءبىر سىنىپتا ءبىلىم الا بەرەدى. ۇستاز ءۇشىن «ەرەكشە» بالا جوق. بارلىق وقۋشىنى قوعامعا بىردەي قوسۋى ءتيىس.
2. تەگىن. ءبىلىم بەرۋدەن بولەك وقۋشىلار ءۇشىن: تۇسكى اس، ەكسكۋرسيا، مۇراجايعا بارۋ، مەكتەپ اۆتوكولىگى، بارلىق كىتاپتار، وقۋ قۇرالدارى، قاعاز- قالام، كالكۋلياتور، نوۋتبۋك- پلانشەتتەردىڭ بارلىعى وقۋشىعا تەگىن بەرىلەدى قانداي دا ءبىر ماقساتتا اتا- انادان اقشا جيناۋعا تىيىم سالىنعان.
3. دارالىق. ياعني ءار بالاعا جەكە دارا ازامات رەتىندە قاراۋ. ءبىر سىنىپتاعى بالالار ءبىر مەزەتتە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالاردى ورىنداپ وتىرادى. ۇستاز وقۋشىنىڭ جەكە قابىلەتىنە وراي تاپسىرمالاردى ۇيىمداستىرادى. ەگەر تاپسىرمانى «ۇزدىك» ورىنداسا، جوعارى دەڭگەيدەگى جۇمىس بەرەدى.
ال ورىنداي الماي قينالسا، قايتادان بۇرىنعى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالار لەگى بەرىلەدى. ول ءۇشىن بالانى ەشكىم جازعىرمايدى. ەگەر وقۋ ۇلگەرىمى مۇلدە ناشار بولسا، اتا-انا بالاسىن ءتۇرلى كۋرستارعا سۇيرەپ، جەكە رەپەتيتور جالدامايدى. ول ۇستازدىڭ مىندەتى. ساباق اراسىندا، ساباقتان تىس كەزدە وقىتۋشى سول بالاعا جەكە كوڭىل ءبولىپ، تاپسىرمالاردى بارىنشا تۇسىندىرۋگە تىرىسادى. بىزدەگىدەي وقىماعان بالانىڭ كۇندەلىگىنە تارسىلداتىپ، «2»-ءنى قويا بەرمەيدى.
4. تيىمدىلىك. مەكتەپتە وقۋشىنىڭ ومىرىنە قاجەت دۇنيەلەر عانا وقىتىلادى. لوگوريفم نەمەسە دومەن پەشىنىڭ قۇرىلىمى بالاعا قاجەت دەپ سانالماسا، وقىتىلمايدى. ونىڭ ورنىنا بالالار كىشكەنتايىنان باستاپ پورتفوليونىڭ، كەلىسىم-شارتتىڭ، بانك كارتاسىنىڭ نە ەكەنىن ءبىلىپ وسەدى. بالا كۇنىنەن مۇراعا قالعان دۇنيە مەن بولاشاقتا تاباتىن تابىسىنان سالىقتىق پايىزىن ەسەپتەي بىلەدى. ينتەرنەتتەگى ۆيزيتكا- سايتتى جاساۋدى ۇيرەنىپ، بىرنەشە رەت ارزانداتىلىپ قويىلعان تاۋاردىڭ سوڭعى قۇنىن شىعارا الادى.
5. سەنىمدىلىك. ۇستازداردى، مەكتەپ قىزمەتكەرلەرىن تەكسەرۋ، جۇمىستارىن قاداعالاۋ دەگەن مۇلدە جوق. ەلدە ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى ءبىرىڭعاي جۇيەگە تۇسكەن. الايدا ول ۇسىنىس كۇيىندە بەرىلەدى. قانداي ادىسپەن وقىتۋدى ۇستاز ءوزى تاڭدايدى.
6. ەرىكتىلىك. كىم وقىعىسى كەلسە، سول وقيدى. مۇعالىمدەر بالانىڭ نازارىن اۋلاۋعا، ساباققا قىزىقتىرۋعا تىرىسادى. ەگەر بالانىڭ قىزىعۋشىلىعى مۇلدە بولماسا، وندا ىڭعايىنا قاراي اسا قيىن ەمەس ماماندىققا بەيىمدەيدى. تومەن باعالاردى ۇزدىكسىز قويىپ، بالانىڭ ساعىن سىندىرمايدى. ءبارىنىڭ بىردەي ۇشاق قۇراستىرۋى مىندەت ەمەس، بىزگە اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى دە قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. الايدا بۇل «مەكتەپ بىلىمىنە قول سىلتەپ قاراۋ» دەگەندى بىلدىرمەيدى. بالا قاتىسپاعان، كەلمەگەن ساباقتارىن مىندەتتى تۇردە ساباق اراسىندا وزگە سىنىپتاردا وتەدى. ءبىراق تاپسىرمانى ورىنداماعان بالاعا جەكىپ- ۇرسىپ، اتا-اناسىن شاقىرىپ، كەمسىتپەيدى. تەك كەلەسى سىنىپقا وتكىزبەيدى.
7. دەربەستىك. ياعني تۇلعا رەتىندە ءوز- وزىنە ەرتە قالىپتاستىرۋى. فيندەردىڭ پايىمداۋىنشا، مەكتەپتە بالا ەڭ باستى نارسەنى ۇيرەنۋى كەرەك: ءوزىنىڭ جارقىن بولاشاعىن قالىپتاستىرا الۋدى. دەربەس ويلانۋعا، وزىنە، ومىرىنە قاجەت ءبىلىمدى ءوز ەڭبەگىمەن جيۋعا ۇيرەتەدى. تاعى ءبىر ەسكەرەتىنى: 1-3-سىنىپتاردا بالانىڭ ساباق ۇلگەرىمىنە ەشقانداي باعا قويىلمايدى.
مەيلى جاقسى وقىسىن، مەيلى جامان وقىسىن. ساباق كەزىندە وقۋشىلار پارتادا وتىرۋعا مىندەتتى ەمەس. جەردە (فين مەكتەپتەرىندە جەرگە كىلەمدەر توسەلگەن)، ديۆاندا، كرەسلودا نەمەسە ءوزى قالاعان ورىندا وتىرۋعا قۇقى بار. ءبىرىڭعاي مەكتەپ فورماسى جوق.
اركىم قالاعان كيىمىن كيەدى. تەك مەكتەپتىڭ ىشىندە سىرتقى اياق كيىمىن اۋىستىرۋى ءتيىس. تومەنگى سىنىپتىڭ وقۋشىلارى كوبىنە جالاڭ اياق جۇگىرىپ جۇرەدى. كۇن رايى جىلى كەزدە بارلىق ساباقتار تازا اۋادا، تابيعات اياسىندا وتەدى. ال ساباق سىنىپتا وتكىزىلگەندە، كۇن سالقىن بولسا دا، ۇستازدار ءۇزىلىس كەزىندە بالالاردى سىرتقا شىعارۋعا مىندەتتى.
وقۋشىعا ءۇي تاپسىرماسى بەرىلمەيدى. فيندەردىڭ تۇسىنىگىنشە، بالالار دەمالۋى ءتيىس. ۇيدە ساباق قاراعاننان گورى، بالانىڭ اكە-شەشىسىمەن بىرگە مۇراجايعا، باسسەينگە نەمەسە بىرگە تابيعات اياسىندا سەرۋەندەۋى - الدەقايدا پايدالى دەپ سانايدى. بالالار ساباق ايتۋ ءۇشىن «تاقتاعا» شىعارىلمايدى. ۇستاز بالالارعا ورتاق تاپسىرما بەرىپ، ونىڭ ورىندالۋىنا كومەكتەسىپ، سىنىپتى ارالاپ، قاراپ جۇرەدى. ۇستازدىڭ كومەكشىسى دە سويتەدى (فين مەكتەپتەرىندە سىنىپتا ەكى ءمۇعالىم وتكىزەدى، ءبىرى كومەكشىسى رەتىندە).
«اقمەشىت جاستارى» گازەتى
