كىشكەنتاي عانا قۋلىقپەن ازاماتتىق سوعىستى توقتاتقانى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن الدى
وجەت مىنەزدىلىگى مەن نانىم-سەنىمدەرىنىڭ بەرىكتىگى ءۇشىن ەلەندى «تەمىر حانىم» دەپ اتاپ كەتكەن. بەيبىتشىلىككە جانە دەموكراتياعا تالپىنعانى ءۇشىن ول نوبەل سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى. ول كىسى پاراساتتى ءبىر ايەلدىڭ ايلاسى مىڭداعان قارۋلى ەردىڭ كۇشىنەن قۋاتتىراق بولا الاتىنىن ءوز ءىسى ارقىلى دالەلدەدى.
ەلەن دجونسون- سەرليف 1938 -جىلى ليبەريادا تۋدى. ول كىسى ەرتە تۇرمىس قۇرىپ، 34 جاسىندا 4 بالانىڭ اناسى بولدى. ءوزىنىڭ وتباسىلىق جاعدايىنا قاراماستان، ەلەن گارۆاردقا مەملەكەتتىك باسقارۋ ماماندىعىن الۋعا كەتىپ، ەلىنە 10 جىل وتكەن سوڭ بارىپ ورالدى.
ليبەريادا ەلەن سالعان جەردەن قارجى ءمينيسترىنىڭ كومەكشىسى قىزمەتىنە تۇردى، سوسىن كوپ وتپەي-اق ءوزى مينيستر بولىپ شىعا كەلدى.
العاش رەت باتىلدىق تانىتقان كەزى
1980 -جىلى ليبەريادا مەملەكەتتىك توڭكەرىس بولدى. اسكەريلەر بيلىكتى تارتىپ الىپ، ءوز-وزىنە گەنەرال اتاعىن بەرگەن سەمۋەل دوۋ ءوزىن مەملەكەت باسشىسى دەپ جاريالادى. دوۋ ليبەريالىقتاردى اسكەري ديكتاتۋرانىڭ قىسپاعىنا الدى دا، بۇنداي تۇنەك زامان ەشقاشان وتپەيتىندەي كورىندى.
سەميۋەلدەن قورقاتىندار كوپ بولاتىن. ءبىراق ەلەن اۋزىن وپ-وڭاي جاپتىرا سالاتىن ادامداردىڭ ىشىنەن ەمەس ەدى. ول پرەزيدەنتتى ەش بۇكپەسىز سىناپ ءجۇردى. وسى ءۇشىن ونى اباقتىعا قامادى جانە ليبەريادان قۋىپ جىبەردى. دجونسون- سەرليف وتانىنا تەك 1997 -جىلى عانا ورالا الدى. جانىنا باتقانى سول، ول ءوزىنىڭ سۇيىكتى ەلىن جۇدەپ- جاداعان، اگرەسسيۆتى جانە ازاماتتىق سوعىستىڭ قانىنا بوگىپ جاتقان كۇيىندە كوردى.
قوس ديكتاتورعا قارسى شىعۋ
ساياسي قايراتكەر چارلز تەيلوردىڭ ەلدىڭ سول كەزدەگى بيلىگىنە قارسى تۇرۋدى ۇيعارۋى ازاماتتىق سوعىستىڭ شىعۋىنا سەبەپ بولدى. ول كۇرت كۇشەيىپ، تەز ارادا-اق ەل اۋماعىنىڭ %90 ۇستەمدىك قۇرا العان ليبەريا پاتريوتتىق مايدانىن قۇردى.
باستاپقىدا كەنيادان ەلىنە ورالعان ەلەن تەيلوردىڭ باستامالارىن قوستادى دا. بۇل العاشقى ديكتاتوردان ەستىلىگىمەن دە، قايىرىملىلىعىمەن دە، اقىل-پاراساتىمەن دە وزگەشەلەنە المايتىن كەزەكتى ءبىر ديكتاتور ەكەنىن تۇسىنگەنگە دەيىن جالعاستى. ال بۇل سوعىستا بەلگىلى ءبىر تاراپتىڭ ىعىنا شىققان ادامدار، شىندىعىندا ەكى بالەنىڭ كىشىرەگىن عانا تاڭدادى.
ايتا كەتەرلىگى، دجونسون-سەرليف ليدەرلىك كانديداتۋرالاردىڭ ەكەۋى دە كوڭىلىنەن شىقپاعان جالعىز ادام بولعان جوق. ءبىراز ۋاقىت وتكەندە ۇلتتىق مايداننان ءبولىنىپ شىققان ءبىر توپ ادام ليبەريا استاناسىن باسىپ الىپ، سول كەزدەگى ۇكىمەتتى تاراتىپ جىبەرە الدى.
پرەزيدەنت بولۋعا تالپىنىپ كورۋ
ءوز-ءوزىن كوشباسشى ەتىپ جاريالاعان سەميۋەل دوۋ قايتىس بولعان سوڭ، ەلەن ءوز كانديداتۋراسىن پرەزيدەنتتىككە ۇسىندى. الايدا ول چارلز تەيلوردان ۇتىلىپ قالدى. بيلىككە جاڭا ادامنىڭ كەلۋى، ءبىر نارسەنى بولسا دا، وزگەرتتى مە؟ جوق. اسكەري ديكتاتۋرا ارى قاراي جالعاسا بەردى. تەيلوردىڭ قارسىلاستارى مەن جاقتاستارى قىرقىسقان ازاماتتىق سوعىس قايتا ۇدەدى.
ليبەريانىڭ سوڭعى ەكى باسشىسىنا قاراعاندا مەملەكەتتىك باسقارۋ تۋرالى اناعۇرلىم كوبىرەك بىلگەن ەلەن سول ساتتەگى مەملەكەتتىك ساياساتتى سىناۋعا جانە ەلدى قالىپتاسقان وتە قيىن جاعدايدان شىعارۋ ءۇشىن جاڭا باعىتتاردى بەلگىلەۋگە كۇش سالىپ كوردى. ءبىراق ۇكىمەتتەگى ادامداردىڭ ەشبىرى ونى تىڭداعان جوق. كەرىسىنشە، دجونسون- سەرليفتى «بيلىكتى سىيلاماعانىنا» بايلانىستى مەملەكەتتىك وپاسىزدىق جاسادى دەپ ايىپتادى، ەش بۇكپەسىز ايتپاسا دا، تىنىش ءجۇرۋدى بۇيىردى.
ەلەن قالايشا پرەزيدەنت تاعىنا جايعاستى
2005 -جىلى وتكەن كەلەسى سايلاۋ كەزىندە ەلەننىڭ نەگىزگى باسەكەلەسى كوپشىلىككە تانىمال فۋتبولشى دجوردج ۆەا بولدى. الايدا ەلەن قارسىلاسىنان %20 اسا ارتىق داۋىس الىپ جەڭىپ كەتتى.
دجونسون-سەرليف سوعىستى دوعارۋ كەرەك دەپ ۇيعاردى. ساياسي بەلسەندى لەيما گبوۆيدىڭ قولداۋىنا يە بولعان ەلەن ءبىر بىرىنە قارسىلاس ليبەريالىقتارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ جانە تاراپتاردى ىمىرالاستىرۋ ءۇشىن اقيقاتتى انىقتاۋ جانە تاتۋلاستىرۋ جونىندەگى كوميسسيا قۇردى. الايدا جاۋلاسقان تاراپتار ونىڭ سوزىنە قۇلاق اسپايتىنداي كورىندى. سوندا بارىپ ەلەن قۋلىققا كوشتى.
افريكا تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنت بالىق بازارىنا جۇيەلى تۇردە بارىپ تۇردى. ونداعى ساتۋشىلاردىڭ دەنى ايەلدەر ەدى. پرەزيدەنت ساتۋشىلارمەن كوپ ارالاسىپ- قۇرالاستى، ولاردىڭ جايىن بىلە ءتۇستى جانە قولداپ وتىردى. ول كىسى كۇندەلىكتى دەرلىك ساتۋشىلارمەن بىرگە ءان ايتتى جانە قۇدايعا ءمىناجات قىلدى. اقىر سوڭىندا ەلەن جەرگىلىكتى ايەلدەرگە ءارقايسىسى ءوز كۇيەۋىنە «ەگەر سەن سوعىسا بەرەتىن بولساڭ، مەن سەنىڭ جانىڭدا جاتپايمىن» دەگەن قاراپايىم ءبىر شارت قويۋعا كەلىسىپ الۋدى ۇسىندى.
بۇل ويدىڭ تابىستى بولاتىنىنا سەنگەندەر شامالى بولدى، الايدا جوسپار ىسكە استى. ەرلەر بىرتىندەپ سوعىسۋدى دوعاردى دا، سوعىس اقىرىندا اياقتالدى.
نوبەل سىيلىعى
دجونسون-سەرليف پەن گبوۆيدىڭ قارەكەت- قامى بايقاۋسىز قالعان جوق. 2011 -جىلى بۇل ەكى كىسى بەيبىتشىلىك سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى. نوميناتسيادا «ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جۇرگىزگەن زورلىق- زومبىلىقسىز كۇرەسى جانە بىتىمگەرلىك ۇدەرىسىنە اتسالىسقانى ءۇشىن» دەپ جازىلعان.
ودان ءبىر جىل بۇرىن ەلەن ءوزىنىڭ بيلىككە اپارعان جولى جانە مەملەكەت باسشىسى رەتىندەگى ءومىرى تۋرالى ايتىپ شىققان «افريكانىڭ العاشقى ايەل- پرەزيدەنتىنىڭ تاماشا ءومىرى تۋرالى عۇمىرناماسى» دەپ اتالعان كىتابىن شىعاردى.
2018 -جىلى ەلەن قىزمەتىنەن كەتىپ، ونىڭ ورنىنا دجوردج ۆەا - ەلەن 2005 -جىلعى سايلاۋدا ۇتىپ كەتكەن فۋتبولشىنىڭ ءوزى كەلدى.
ءسىز قالاي ويلايسىز، بىلاي ايتقاندا، ايەلدەردى وتباسىلىق ەرەۋىلگە كوندىرگەن ەلەن دۇرىس ىستەدى مە؟ نەمەسە سوعىس كەزىندە امالدىڭ ءبارى ادال ما؟
