قانشا جىل قالادا تۇرساق تا «قالالىقپىن» دەۋگە كوبىمىز قىسىلامىز - ديداحمەت ءاشىمحان ۇلى
«كىشكەنتاي حالىققا ۇلكەن دوس كەرەك». بۇنى 1941 -جىلى ءابۋتالىپ ايتقان»، - دەيدى راسۋل عامزاتوۆ «مەنىڭ داعىستانىم» كىتابىندا.
ال 1991 -جىلى ءبىز ايتار ەدىك: «قازىرگى كىشكەنتاي حالىققا بارىنەن بۇرىن اسقاق رۋح كەرەك». رۋحى بولماسا - قانجاردان وعان نە پايدا، ۇلكەن دوستان نە قايىر! جانە قازىرگى قانجار - قاۋقارسىز، دوستىڭ كوبى - تۇراقسىز.
رۋحى جوقتىڭ جىگەرى، نامىسى جوق: جىگەرى، نامىسى جوق حالىق - حالىق ەمەس - توبىر. ايتقانعا كونىپ، ايداعانعا جۇرە بەرەتىن توبىردىڭ مالدان نەسى ارتىق؟!
***
قاي ۋاقىتتا، قاي ەلدە بولماسىن، ۇلتتىڭ ۇلى پەرزەنتتەرى ەڭ الدىمەن سول ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرۋدى ويلاعان. سول ءۇشىن كۇرەسكەن، سول ءۇشىن قام جەگەن، قايعىرعان. قاراڭىز: ءۇندى ەلى اعىلشىنداردان ازات بولعان كەزدە ماحاتما گاندي: «ءبىزدىڭ حالىق ۇزاق جىلعى وتارلىق ەزگىدە نەبىر اسىلى مەن قىمباتىنان ايىرىلدى. سولاردىڭ اراسىنان ءبىز ءبىر عانا قاسيەتتى دۇنيەمىزدى تاياۋ ارادا قايىرا المايمىز با دەپ قورقامىز. ول - حالىقتىڭ رۋحى. ودان ۇلكەن بايلىعىمىز دا جوق ەدى»، - دەپ كۇيىنگەن.
***
قيىن- قىستاۋ كەزەڭدەردە ەل باسقارعان ادامداردىڭ ءبىرى - اقىن، ءبىرى - پۋبليتسيست بولعانى دا تەگىن ەمەس. دەمەك...
دەمەك، حالىقتىڭ، ۇلتتىڭ، ۇرپاقتىڭ جايىن ويلاعان ادام الدىمەن ادەبيەت جايىن ويلاسا كەرەك.
قازىر ءبىز ءدال سونداي ءساتتىڭ ۇستىندە تۇرمىز. دالىرەك ايتقاندا، ءبارىمىز وتپەلى كەزەڭدە تۇرمىز. ءاربىر وتپەلى كەزەڭ ءوز پاتريوتتارىن ومىرگە اكەلەتىنى زاڭدى: اشارشىلىق كەزىندە - ت. رىسقۇلوۆ، ع. مۇسىرەپوۆ، جاپپاي رەپرەسسيا تۇسىندا: «ول جاۋ بولسا - مەن دە جاۋمىن» دەپ باسىن قاتەرگە تىككەن تاعى دا ع. مۇسىرەپوۆ پەن چەكيست سەرىكقالي جاقىپوۆ، سوعىس جىلدارىندا - باۋىرجان مومىش ۇلى، حرۋشيەۆ تۇسىنداعى جەر داۋىن- دا - جۇمابەك تاشەنوۆ، كەشەگى جەلتوقسان وقيعاسىندا - اقىن جۇبان مولداعاليەۆ سۋىرىلىپ العا شىعۋى - ناعىز سانالى ەرلىكتىڭ ۇلگىسى. ولاردى ويلاساق، ءبىزدىڭ رۋحىمىز كوتەرىلەدى.
***
ەگەر ءسىز بولماعاندا ءبىر ايدا ءبىر قازاق كىتابىن ساتىپ الساڭىز - ۇلت الدىنداعى ءبىر پارىزدان قۇتىلعانىڭىز؛
ەگەر ءسىز كەلەسى جىلدىڭ بولماعاندا ءبىر باسپاسوزىنە جازىلساڭىز - ۇلتتىق نامىسىڭىزدىڭ ءسال دە بولسا ويانعانى؛
ەگەر ءسىز ءوز تىلىڭىزدەگى سول كىتاپ پەن باسپاءسوزدى ىجداعاتپەن وقىپ وتىرساڭىز - كۇن سايىن رۋحىڭىزدىڭ وسە تۇسكەنى؛
ەگەر ءسىز وقىعانىڭىزدى ناسيحاتتاي جۇرسەڭىز - وندا ۇلتتىق ساناڭىزدىڭ سامعاۋ بيىككە ۇمتىلعانى.
قىسقاسى، سانى از حالىقتىڭ سانالى ازاماتتارى، بىزگە قازىر اقىل دا، نامىس تا، ەرلىك تە، ءبارى- ءبارى كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى ەلىمىزدىڭ ەڭسەسىن، رۋحىن كوتەرە بىلەيىك. رۋحتى كوتەرەتىن ۇلى كۇش - جوعارىدا ايتقان ادەبيەت، باسپا ءسوز. ەندەشە، ءبارىمىز جيىلىپ وسى ادەبيەت پەن باسپاءسوزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە ۇمتىلايىق!
***
ءبىز قالادا كۇنىنە قانشاما وقيعا، قانشاما قۇبىلىسقا كەز بولامىز. سونىڭ ءارقايسىسىنا وزىمىزشە باعا بەرىپ، شامامىزشا ءتۇيىن دە تۇيە جۇرەمىز. بۇگىن وسى تۇيىندەردى قۋالاي كەلىپ، مىناداي ساۋالدارعا تىرەلگەن ءتارىزدىمىز.
قالادا «اسسالاۋماعالەيكۋم!» دەيتىن ادامنىڭ «قاي جەردەنسىڭ؟» دەيتىن ءداستۇرلى سۇراعى بار. سوندا قانشا جىل قالادا تۇرساق تا «قالالىقپىن» دەۋگە كوبىمىز قىسىلامىز. نەدەن قىسىلامىز؟ ..
ءبىر ينتەلليگەنتتىڭ «موناماحتىڭ بوركى» دەپ كيىپ جۇرگەنى اياز ءبيدىڭ جىرتىق تىماعى ەمەس پە ەكەن؟ ..
سوناۋ ءبىر كەزدە قالاعا دالانىڭ جۋسان ءيىسىن الا كەلگەن باتەڭكەمىز اۋىلدىڭ ازداعان شاڭىن دا جۇقتىرا كەلگەن سياقتى.
سونى كەيبىرىمىز تەۋىپ تۇسىرە الماي، قىرىپ كەلتىرە الماي جۇرگەن جوقپىز با؟
قالا - قايناپ جاتقان ۇلكەن قازان ىسپەتتى. ونىڭ بەتىندە قايماعى دا، كوبىگى دە بار. سونىڭ قايسىسىن قالقىپ ءجۇرمىز ءبىز؟ ..
***
سەكسەنىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا ورتالىق كوميتەتتىڭ گازەت- جۋرنالدارعا بەرگەن ءبىر اۋىزشا تاپسىرماسى بولعان. ول - ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تاريحي روماندارىن سىناۋ ەدى. نە ءۇشىن؟ ارينە، جاتتاندى جەلەۋ «ۇلتشىلدىعى» ءۇشىن. ەندى قاراڭىز: جىلدار بويى تاريحتىڭ تاياز، مادەنيەتتىڭ شامالى، ساۋاتىڭ جوق دەپ تۇقىرتىپ كەلگەن حالىقتى سول روماندار قانداي بيىككە جەتەلەپ، قانشاما ۇرپاقتىڭ رۋحىن اسقاق كوتەرگەنىن بىلەسىز بە؟ بىلەسىز. جوعارىداعىلار دا، ماسكەۋ دە بىلگەن. سول سەبەپتى دە قورىققان ول كىتاپتاردان...
***
«ءار قوعامنىڭ ەرتەڭى مىقتى بولۋى ءۇشىن ونىڭ بۇگىنگى ادەبيەتى مىقتى بولۋ كەرەك» دەيدى سىنشىلار. بۇعان دا داۋ از شىعار...
ۆ. ي. لەنين ريەۆوليۋتسياعا دەيىن تىكەلەي ادەبيەت تۋرالى بىرنەشە ماقالا جازسا، ونىڭ نەگىزگى سەبەبى: «ادەبيەت - ريەۆوليۋتسيا ءۇشىن پايدالانىلاتىن اسا زور كۇش» ەكەنىن بىلگەن ول.
دايىنداعان: ەلدوس توقتارباي
adebiportal.kz/kz
