ساياسي- قۋعىن سۇرگىن تاقىرىبى ىرگەلى زەرتتەۋلەردى تالاپ ەتەدى - ەرلان سىدىقوۆ

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - بۇگىن ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي كورنەكتى تاريحشى- عالىم ءىلياس ماناش ۇلى قوزىبايەۆتىڭ ورىس تىلىندە جازىلعان «قازاقستانداعى ۇلكەن تەررور» اتتى مونوگرافياسىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى ءوتتى،

دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، عالىمدار قاتىسقان ءىس- شارا ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ءبىر ءسات ۇنسىزدىكپەن ەسكە الۋدان باستالدى.

 «ءبىزدىڭ پارىزىمىز - وسى ازا تۇتۋ كۇنىن اتاپ ءوتۋ. سەبەبى وتكەنىن ۇمىتقان ۇلتتىڭ بولاشاعى دا جوق. قۇربانداردىڭ توپىراعى تورقا، جانى پەيىشتە شالقىسىن! ءبىز قازاقتى جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرۋ ءۇشىن قاساقانا جاسالعان اشتىقتى، گەنوتسيدتى، رەپرەسيانى ەشقاشان ەستەن شىعارمايمىز! ويتكەنى، ءبارىمىز رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ ۇرپاعىمىز!»، - دەدى ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، ق ر  ۇ ع ا اكدەميگى ەرلان سىدىقوۆ.

 ءارى قاراي كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەگە ويىسىپ، بۇگىن ەلىمىزدە تاريحي ماڭىزى جوعارى كۇن ەكەنىن، 31 - مامىر - قازاقستاندا 1997 - جىلدان باستاپ ساياسي قۋعىن- سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى رەتىندە اتالىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەلىپ، اقىن جۇبان مولداعاليەۆتىڭ «مەن - قازاقپىن» ولەڭىنەن ءۇزىندى كەلتىردى.

 ەرلان ءباتتاش ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، اقىن جىرلاعانداي قازاقتىڭ باسىنان وتپەگەن زۇلمات كەمدە- كەم: 1921-1954 -جىلدار ارالىعىندا قازاقستاندا 103 مىڭنان استام ادام قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراعان. 25 مىڭنان استام ادامعا ۇشتىك سوتتىڭ ەڭ جوعارى ۇكىمى - اتۋ جازاسى شىعارىلىپ، ماڭگىلىككە كوز جۇمعان.

 «ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سول تەرروردىڭ اۋقىمىن مىنا بىر دەرەككە قاراپ- اق باعامداي بەرۋگە بولادى. 1938 -جىلدىڭ تەك 25 - اقپانى مەن 13 - ناۋرىزى ارالىعىندا عانا اسكەري القا قازاقستاننىڭ بارلىق باسشىلارىن - 650 تۇلعانى اتۋ جازاسىنا كەسكەن»، - دەيدى ەرلان سىدىقوۆ.

وسى ورايدا، عالىم سول جىلدارى ۇلتىمىز تولىعىمەن كوشباسشىسىز قالعانىن، ۇلتتىڭ بەتكە ۇستار اسىلدارى تەگىس جويىلعانىن اتاپ ءوتتى.

«وسى تاقىرىپقا قاتىستى وقيعالاردى ءبىز بىردە «ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارى»، بىردە «تەررور»، ەندى بىردە «رەپرەسسيا» دەپ اتايمىز، مەنىڭ ويىمشا، بۇل - تۇتاس ءبىر ۇلتقا جاسالعان ناعىز گەنوتسيد، ۇمىتىلماس، كەشىرىلمەس تاريحتىڭ اقتاڭداق بەتى دەر ەدىم. بۇل تاقىرىپ ءالى تولىق اشىلعان جوق. بۇل وقيعا تۋرالى تالاي كىتاپتار جازىلىپ، زەرتتەۋلەر جاسالىپ، فيلمدەر تۇسىرىلسە دە ارتىقتىق ەتپەيدى.

 ساياسي- قۋعىن سۇرگىن تاقىرىبى تاريح عىلىمى ءۇشىن تولىققاندى باعا بەرۋدى ءارى جاڭا ىرگەلى زەرتتەۋلەردى تالاپ ەتەتىن وزەكتى باعىت.

 ءبىز الدەكىمدى نەمەسە تاريحتى كىنالاعىمىز كەلمەيدى. ءبىز تەك شىندىقتى بىلگىمىز كەلەدى. تاريحي شىندىقتى انىقتاپ، ءمان- جايعا قانىققىمىز كەلەدى. بۇگىن ءبىز وسى ءبىر تاريحي كۇنگە وراي باس قوسۋىمىزدىڭ تاعى ر ءبىر سەبەبى - بەلگىلى تاريحشى- عالىم ءىلياس ماناش ۇلى قوزىبايەۆتىڭ اۆتورلىعىمەن شىققان «بولشوي تەررور ۆ كازاحستانە» اتتى مونوگرافياسىنىڭ ءدال بۇگىن تۇساۋكەسەرىنىڭ ءوتۋى دە زاڭدىلىقتى. سەبەبى ءىلياس ماناش ۇلىنىڭ بۇل ەڭبەگى ساياسي رەپرەسسيا ماسەلەسىن زەرتتەۋدەگى جوعارىدا اتاپ وتكەن تالاپتارعا جاۋاپ بەرەتىن ىرگەلى زەرتتەۋلەردىڭ ءبىرى. مونوگرافيا ىلەكەڭنىڭ ۇزاق جىلعى جۇمىسىنىڭ جەمىسى. كىتاپ عىلىمي قاۋىمداستىقتىڭ تاراپىنان جوعارى باعاسىن الادى دەپ ويلايمىز. ءبىز ءۇشىن بۇل ەڭبەكتىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ «وتىرار كىتاپحاناسى» عىلىمي ورتالىعىندا ورىندالۋى زور مارتەبە»، - دەدى ەرلان سىدىقوۆ.

سونداي- اق، جيىندا ە ۇ ۋ تاريح فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تىلەگەن سادىقوۆ «ءى. قوزىبايەۆتىڭ مونوگرافياسى - قازاقستانداعى ساياسي رەپرەسسيا تاريحىنا جاڭا كوزقاراس»، ەۇۋ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سۆەتلانا كوۆالسكايا «قازاقستانداعى ساياسي رەپرەسسيا كەزەڭىنىڭ دەرەكناماسى»، ەۇۋ قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قايىربەك كەمەڭگەر «ءبارىمىز رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ ۇرپاعىمىز» تاقىرىبىندا بايانداما جاساپ، تاعى دا باسقا بەلگىلى عالىمدار ءوز وي- پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.

اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ