انادولى ايماعىندا بابالارىمىزدان قانداي بەلگى قالدى؟

نۇر-سۇلتان - بۇگىنگى تۇركيانىڭ تاريحى دەشتى قىپشاق دالاسىنان باستاۋ الادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ تاريحىمىزدىڭ دا اجىراماس بولىگى.

ورتا عاسىرلاردا داڭقتى بابالارىمىز بۇل ولكەنى مەكەندەپ، مەملەكەت قۇردى، قامال سالدى. وركەنيەتىنە ءوزىنىڭ قولتاڭباسىن قالدىردى. سولاردىڭ كەيبىرى بۇگىنگە دەيىن ساقتالعان. «بابالار ىزىمەن» عىلىمي ەكسپەديتسياسى ءبىرقاتارىن ارالاپ، تاريحىمەن تانىستى. انادولى ايماعىندا بابالارىمىزدان قانداي بەلگى قالدى؟

تۇركياداعى كونە اني قالاسىنىڭ تاريحى سوناۋ بەس مىڭىنشى جىلداردان باستالادى. الايدا تەك 10-11-عاسىرلاردا عانا جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى ۇلكەن كەرۋەن ساراي رەتىندە تانىلا باستايدى. سول زامانداردا قالا حالقىنىڭ سانى 200 مىڭعا جۋىقتاعان. سوندىقتان وعان كوز تىگىپ، باعىندىرۋعا تالاسقاندار از بولعان جوق. سولاردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ارعى اتالارىمىز دا بار. 1124-1200 -جىلدارى ارالىعىندا شاھار قىپشاق اتابەكتەرىنىڭ يەلىگىنە وتەدى. ال 14-عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جالايريد مەملەكەتىنىڭ قۇرامىنا كىرگەن. دەگەنمەن بازارى قىزعان قالاداعى تىرشىلىك 16-عاسىردىڭ سوڭعى جاعىندا توقتادى. وعان 13-عاسىردىڭ اياعىندا جانە 16-عاسىردىڭ باستىندا بولعان جويقىن ءزىلزالا اسەر ەتكەن.

ساپار ىسقاقوۆ، «بابالار ىزىمەن» عىلىمي ەكسپەديتسياسىنىڭ جەتەكشىسى:

- وسى قالادا وتىرعان ۋاقىتىندا ءبىزدىڭ بابالارىمىز كىتاپ جازدى. ءبىراق ولار ارميانداردىڭ الفاۆيتىمەن قىپشاق تىلىندە جازدى. ۇلكەن جەر سىلكىنىسى بولعاننان كەيىن ولاردىڭ بارلىعى قىرىمعا كوشتى. ودان كەيىن ۋكرايناعا كوشتى. ەرەۆاندا سول كىسىلەردىڭ جازعان 3-4 كىتابى بار. ەريەۆاندا قولجازبالاردىڭ جيناقتارى بار سوندا جاتىر. كيەۆتەگى ۇلتتىق ارحيۆتە 23 كىتاپ جاتىر. لۆوۆ قالاسىندا جاتىر جانە ەۋروپاداعى كەيبىر قالالاردا بار.

تۇركياداعى ساپار بارىسىندا عىلىمي ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى بايبۋرت قالاسىنا ارناي كەلدى. مۇنداعى ماسات اۋىلىندا تۇركى الەمىنە اتى ءماشھۇر قورقىت اتاعا ارنالعان كەسەنە بار. ونىڭ بۇگىنگى كۇنگە جەتكەن 12 حيكاياسىن جەرگىلىكتى حالىق جاقسى مەڭگەرگەن. ەجەلگى داستانداردا 9-11-عاسىرلاردا وعىز- قىپشاق تۇرىكتەرىنىڭ سىرداريا بويىندا ءومىر سۇرگەنى تۋرالى ايتىلعان. قورقىت اتا - بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ باباسى. وعىز تۇرىكتەرى ونى دەدە قورقىت دەپ قۇرمەت تۇتادى. ادەبي جىرلارى مەن داستاندارىن ءدال وسى قورقىت اتا اتىمەن بايلانىستىرادى. ءتىپتى اتادان بالاعا ميراس بولعان اڭگىمەلەرىن مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزگەن.

جەرگىلىكتى تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قورقىت اتا 7-8-عاسىرلاردا ءومىر ءسۇرىپ، 9-عاسىردا ءدال وسى جەردە باقيلىق بولعان. سوندىقتان ونىڭ باسىنا كەسەنە تۇرعىزىپ، جىل سايىن شىلدە ايىندا ونەر فەستيۆالىن وتكىزەدى. قورقىت اتانىڭ ۇرپاعى رەتىندە ءبىز دە ءقابىر باسىنا كەلىپ، قۇران باعىشتاۋدى ءجون كوردىك. بابا باسىنا زيارات ەتىپ، قايتا جولعا شىقتىق. باعىتىمىز - تاۋ بوكتەرىندە ورنالاسقان گيۋميشحانە شاھارى. بۇل قالا - قىپشاقتان شىققان داڭقتى قولباسشى قۋباساردىڭ ەكىنشى وتانى. ول تامارا پاتشايىمنىڭ تۇسىندا بۇكىل گرۋزيا اسكەرىنە ءامىرىن جۇرگىزدى. قارتايعان شاعىندا قىپشاق تايپالارىن ەرىتىپ، وسى ايماقتى مەكەن ەتكەن. قازىر ۇرپاقتارى تىرلىك كەشىپ جاتىر.

ءالي، گيۋميشحانە قالاسىنىڭ تۇرعىنى:

- ءتۇبىمىز قىپشاق تۇركىلەردەن. اتا- بابالارىمىز بۇل جەرلەردى باعزى زاماننان مەكەن ەتكەن. 1500 -جىلدارى وسمان پاتشاسىمەن قىپشاقتار اراسىندا داۋ شىعىپ، اتالارىمىز بالقان جاعالاۋىنا كوشكەن. دەگەنمەن كەيىن قايتا ورالدىق. قازىر بۇل ايماقتا 15-تەن اسا قىپشاق اۋىلى بار. ءوزىم ساياساتتانۋشىمىن. وقىپ جۇرگەنىمدە قىپشاقتاردىڭ شىعۋ تەگىن ءبىراز زەرتتەدىم. قازىر مۇندا قىپشاق- تۇرىكتەرىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن ساقتاپ، ناسيحاتتايتىن قۇرىلتاي جۇمىس ىستەيدى. مەن سونىڭ قۇرامىندامىن. الىستاعى اعايىنمەن باۋىرلىق بايلانىستى بەكەمدەپ ساپارىمىزدى ودان ءارى جالعاستىردىق.

24.kz