ەركەك تەڭسىزدىگى
قاي ءبىر جىلدارى ⅩⅩ عاسىردا الەمگە ايقاي سالىپ «ايەل تەڭسىزدىگىن» كوتەرىپ شارق ۇرعان ەدىك. اقىرىندا ايەل تەڭسىزدىگىن الدى.
جوق، قايتا اسىپ ءتۇستى ما دەرسىز. بايقادىڭىزدار ما، تەڭسىزدىك تاۋىندا ەرلەرمەن قاتار بيىكتە تۇرامىز دەپ سەكىرگەندە اسىپ كەتىپتى. ايەل ەشقاشان ەرمەن تەڭ بولا الماسا كەرەك. ول تۋرالى اللا تاعالا قۇراندا دا «ەركەكتەردى بيىك قىلىپ جاراتتىق. ايەل ەركەكتەرمەن تالاسپاسىن. ولار نەسىبەسىنە قاناعات قىلسىن» دەلىنەدى. ءدىندى ايتپاعاننىڭ وزىندە ەرتە قازاق قوعامىندا دا ەرلەردىڭ دارەجەسى قاشان دا جوعارى بولعانى بەلگىلى. ەركەك قابىرعاسىنان جاراتىلعان ايەل ەردىڭ الدىنا ءتۇسىپ ءسوز الماعان، جولىن كەسىپ وتپەگەن، كيىمدەرىن جوعارى قويىپ قۇرمەت كورسەتكەن.
ەركەك - ءتۇزدىڭ ادامى. بالا-شاعاسىنىڭ ءىشىپ-جەمى مەن باسقالاي دا تارىقپاۋىنا جاعداي جاساعان. سول ءۇشىن دە ءقادىرى ارتقان. ەركەك تاپقان تابىستا بەرەكە بولادى دەگەن دە تەگىن ەمەس.
ال بۇگىنگى قوعامدا بۇل ءۇردىس بۇزىلعان. ۇيدە دە، تۇزدە دە ەركەككە قاراعاندا ايەلدىڭ الەۋەتى ارتىپ تۇر.
ايەلدىڭ قىرىق جاندى ەكەنى راس. ەركەك ىستەيتىن ءىستى ول دا جاساي الاتىنىن كورسەتىپ ءجۇر. دەسە دە وزىنە تيەسىلى ەمەس شارۋانى قوسا الىپ جۇرگەننەن ايەل زاتىنا ءتان نازىكتىگى جوعالادى. ءۇيدى دە، ءتۇزدى دە دوڭگەلەتىپ، اقشانى دا تاۋىپ، بالانى دا باعىپ، ەركەككە تيەسىلى جۇمىستى تارتىپ العاندايمىز. سوسىن ەركەكتەر جالقاۋ دەپ شاعىمدانامىز.
قالاي جالقاۋ بولمايدى ءبارىن ءوزىمىز تىندىرىپ، قولىڭنان كەلمەيدى، تابىسىڭ از دەپ باسىپ تاستاساق؟ ودان ەركەكتىڭ باسىندا «قويشى سونى، مەنسىز دە ىستەي الادى عوي» دەگەن وي تۋىنداپ، ەنجارلىققا سالىنادى. قولى، ويى بوس ەركەك قۇر جاتا ما، ەرمەك ىزدەيدى. قۇمار ويىندار مەن زياندى ادەتتەرگە اۋەستىگى ارتادى. بويىنداعى بار ەنەرگياسىن سىرتقا جۇمساعان ايەل ۇيگە شارشاڭقى، اشۋشاڭ كەلىپ، بالا تاربيەسىنە دە كوڭىل بولۋگە شاماسى كەلمەي جاتادى.
«جاقسى ايەل جامان ەركەكتى حان قىلادى، جامان ايەل جاقسى ەركەكتىڭ باسىن داڭ قىلادى» دەگەندەي ەگەردە سول ەركەككە «سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى، ءبىز ساعان سەنەمىز» دەپ جىگەرلەندىرىپ، ارا- تۇرا اقىلىڭىزدى ايتىپ وتىرساڭىز ءسىز دە، ول دا جەتىستىككە جەتەر ەدىڭىزدەر.
ارينە، ايەلدەر دە بۇگىنگى زامان اعىمىنا ساي جان-جاقتى ءبىلىم الىپ، بيىك بەلەستەردى باعىندىرىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردى يگەرۋگە قۇقىلى. ايتسە دە ەرتەدەن قالىپتاسقان قازاق وتباسى ينستيتۋتىن بۇزباۋى كەرەك. بۇرىندا دا نەبىر اسقان اقىلدى، پاراساتتى، باتىر اپا- اجەلەرىمىز بولعان. ەل بيلەگەن ەرلەر ءوز كەزەگىندە بابىشەسىمەن اقىلداسىپ، كەڭەسىپ وتىرعان. ايتقىسى كەلگەن ويىن ەرى ارقىلى ايتقىزعان. سول سياقتى قانشا جەردەن اقىلدى، ءبىلىمدى بولىپ، كوپ اقشا تاۋىپ، جوعارى قىزمەتتە بولساڭىز دا ەرىڭىزدى سىيلاي ءبىلىڭىز. ونىڭ سالدارى الدىمەن ۇيدە ءوسىپ كەلە جاتقان ۇل- قىزدارىڭىزعا اسەر ەتەدى. ونداي وتباسىنداعى اكەنىڭ ءرولىن، ورنىن كورىپ جۇرگەن بالا اكەسىنە ۇقساعىسى كەلمەسى انىق. سوندا ول كىمدى ۇلگى تۇتىپ، كىمگە ەلىكتەپ وسپەك؟..
ىنجىق، قىزتەكە ۇلدار مەن جەلوكپە، كوكبەت قىزدار وسىنداي ۇيدەن شىعادى. ۇل بالا ءۇشىن اكە دەگەن ەڭ مىقتى، جىگەرلى، قايراتتى ادام. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اكە - بالا ءۇشىن يدەال. وكىنىشكە وراي، بۇگىنگى اكەلەردىڭ بەدەلى تومەندەپ، بالاعا يدەال بولۋدان قالىپ بارا جاتقانداي.
قىز بالا تاربيەسىندە دە اكەنىڭ وزىندىك ورنى بار. ول قىز بالاسىنىڭ ۇياتتى، يبالى، يناباتتى بولۋىنا ىقپال ەتەدى. بۇگىندە قىز ءبىر جاققا سۇرانار بولسا، اناسىنىڭ رۇقساتىن الىپ كەتە بارادى. اكەسى قىزىن سۇراي قالسا بيلىك جاساپ، رۇقساتىن بەرگەن شەشەسى «قايتەسىڭ، مەن جىبەردىم، جاس قوي قاتارىمەن قىدىرىپ قايتسىن» دەپ تىيىپ تاستايدى.
اكە تابيعاتىنان قاتالداۋ بولسا، انا بالا دەسە ەت جۇرەگى ەلجىرەپ تۇراتىن مەيىرىم يەسى. ەر ادامنىڭ مىندەتىن اتقارعان ايەلدە ەركەككە ءتان مىنەز بەن قىلىق بوي كورسەتەدى. سودان بولار، ايەلدەر اراسىندا قىلمىس پەن تاستاندىلاردىڭ كوبەيۋى.
سونىمەن ايەل ەركەكپەن تەڭەسە المايدى دەدىك. ايەل ەركەكپەن تەڭ بولماعانىمەن ەرەكشە قۇرمەتكە يە. بابالارىمىز قىز بالاسىنا قۇرمەتپەن قاراپ، ايالاپ وسىرگەن. جارى مەن اناسىنا دا ءىلتيپات ءبىلدىرىپ، قادىرلەي العان. سىيلاعاننان قۇل، ساتى تومەندەپ كىشىرەيگەننەن كۇڭ بولماعان. قىز بالاسى ءۇشىن بيازىلىعىمەن باۋراپ، نازىكتىگىمەن جاۋلاپ، سىپايى دا سىيلى جار، كەلىن، ارداقتى انا بولعاننان اسقان باقىت جوق شىعار، ءسىرا؟! ەرتەڭ ۇلىم ناعىز ەر بولىپ ءوسسىر دەسەڭىز، ۇيدەگى ەرىڭىزدى سىيلاۋدى بۇگىننەن باستاڭىز. وتانى مەن وتباسىن قورعاۋشىلارىمىزدى، قادىرلەپ، قۇرمەتتەپ جۇرەيىك، ارۋلار!