ءبىز بىلمەيتىن توقايەۆ

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقستان پرەزيدەنتىگىنە ۇمىتكەر قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ تاجىريبەلى مەملەكەتشىل، بىلىكتى ديپلومات ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز.

ەل ديپلوماتياسىنىڭ كوشباسىشىسى سانالاتىن توقايەۆتىڭ قاسقىر ساياساتكەر عانا ەمەس، حالىقارالىق ارەنادا زور بەدەلگە يە تۇلعا. سونىڭ دالەلى رەتىندە بىرەر ناقتى مىسال كەلتىرەيىك.

بىرىنشىدەن، ول - پاراساتتى ەلشى. جالپى، ەلشى قانداي بولۋى كەرەك؟

كوپشىلىك ەلشى بولۋدان وڭاي شارۋا جوق دەپ ەسەپتەيتىن بولار. الايدا، مەملەكەتتىڭ مۇددەسى ءۇشىن جىراقتا جۇرگەن ديپلوماتتىڭ ارقالاعان جۇگىنىڭ اۋىرلىعىن سول سالادا جۇرگەندەر عانا تۇسىنەتىن شىعار. ديپلوماتتار - مەملەكەتتىڭ شەتەلدەگى بەينەسى. وندا ءاربىر باسقان قادامىن، سويلەگەن ءسوزىن، ىستەگەن ءىستىڭ بارىنە ۇقىپتىلىق كەرەك.

توقايەۆ 1975 -جىلى ك س ر و سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتىنا ءتۇستى. ەڭبەك جولىن كەڭەس ديپلوماتياسىنىڭ جۇيەسىندە باستادى. دالىرەك ايتقاندا، وداقتىڭ سينگاپۋردەگى ەلشىلىگىندە جۇمىس ىستەدى. ودان سوڭ قىتايعا اتتاندى. وداق ىدىراعان سوڭ، ونىڭ رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە قالىپ جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى بولدى. مانساپ ءۇشىن تاڭداۋدى رەسەيدىڭ ەسەسىنە جاساۋعا بولاتىن ەدى. بالكىم سولاي بولعان جاعدايدا ول كورشى ەلدىڭ سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆوسىندا جاۋاپتى قىزمەتكە دە يە بولار ما ەدى.

الايدا، قازاق دەپ سوققان جۇرەكتىڭ تاڭداۋى ءوز وتانىنا ءتۇستى. ول كەزدە قازاقستاننىڭ شەكاراسى بەكىتىلمەگەن، الەمنىڭ بىردە- ءبىر مەملەكەتى ساناسپاق تۇگەلى مۇنداي جەردىڭ بارىن بىلمەيتىن. الدا ىستەلۋى ءتيىس شارۋالار شاش ەتەكتەن. شەكارانى زاڭدى تۇرعىدا بەكىتۋ، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن جاساقتاۋ، ەلشىلەر كورپۋسىن ازىرلەۋ، ءتيىستى زاڭداردى دايىنداۋ... دەپ كەتە بەرەتىن. وسىلاردىڭ بارىنە قاراماستان بولاشاعى بەلگىسىز بولسا دا، تۋعان ەلىن تاڭدادى. بۇل ونىڭ قيىندىقتان قاشپايتىن شىنايى پاتريوت ەكەنىن كورسەتەدى.

1992 -جىلى قازاقستانداعى قىزمەتىنە تاعايىندالعان سوڭ، توقايەۆ كەڭەستىك كەزەڭنەن مۇرا بولىپ قالعان يادرولىق «جادىگەر» تۋرالى كەلىسسوزدەردى جۇرگىزە باستادى. سول جىلى پرەزيدەنت نازاربايەۆ رەسمي شاقىرتۋمەن ا ق ش-قا بارىپ دج. بۋشپەن كەزدەستى. كەلىسسوز كەزىندە يادرولىق قارۋ تاقىرىبى دا نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولدى. ناتيجەسىندە قازاق ەلى يادرولىق مارتەبەدەن باس تارتتى، ال رەسمي ۆاشينگتون جاس مەملەكەتتى ساياسي مويىنداپ، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن حالىقارالىق ارەنادا قولداۋىن ۇسىندى.

1994 -جىلى توقايەۆ قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى. ەسكەرە كەتەتىنى، ول بۇل لاۋازىمدى ەكى رەت يەلەنگەن ساياساتكەر. وسى ارالىقتا ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىن كۇشەيتىپ، كوپتەگەن گەوساياسي ماسەلەلەردى تىكەلەي شەشكەن ادام. ونىڭ قولى قويىلعان حالىقارالىق ماڭىزدى قۇجاتتاردى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى. مىسالى، 2005 -جىلى نيۋ-يوركتە يادرولىق سىناققا تىيىم سالۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.

توقايەۆتىڭ ءسىم باسقارعا تۇرعان كەزى قازاقستان ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى كەزەڭنىڭ ءبىرى بولدى. سەبەبى، سول كەزەڭدە مەملەكەتتىك شەكارانى دەليميتاتسيا جونىندەگى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتتى. قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى اتالعان پروبلەما 1992 -جىلى باستالىپ، 1998 -جىلعا دەيىن تالقىلاندى. ال دەماركاتسيا تولىعىمەن تەك 2002 -جىلى اياقتالدى.

2003 -جىلى ە ى ق ۇ تۇراقتى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا قازاقستاننىڭ ۇيىمعا ءتوراعالىق ەتۋى ءسوز بولدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز ت م د ەلدەرىنىڭ اتىنان ۇجىمدىق كانديدات رەتىندە ۇسىنىلدى. قازاقستاننىڭ 2010 -جىلى پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەردىڭ اراسىنان ە ى ق ۇ ءتوراعالىق ەتەتىنى تۋرالى شەشىم 2007 -جىلى مادريد قالاسىندا وتكەن ۇيىمنىڭ س ءى م كەڭەسىنىڭ 15 -سامميتىندە جاريالاندى. اتالعان شەشىمنىڭ وڭىنان بولۋىنا توقايەۆتىڭ اتسالىسقانىن دا ايتا كەتۋ كەرەك.

ونىڭ الەمدىك ديپلوماتيادا جەتكەن جەتىستىگىنىڭ ءبىرى -  2011 -جىلى ب ۇ ۇ باس حاتشىسىنىڭ قاسىم-جومارت توقايەۆتى ءوزىنىڭ ورىنباسارى ەتىپ تاعايىنداۋ تۋرالى شەشىمى. تورتكىل دۇنيە ساناساتىن ۇيىمنىڭ ءتورت كەڭسەسىنىڭ بىرىنە قازاق بالاسى باسشىلىق ەتتى. كەمەل ۇلى مۇنىمەن شەكتەلىپ قويماي، ۇيىمنىڭ قارىۋسىزداندىرۋ تۋرالى كونفەرەنسياسىنىڭ باس حاتشىسى لاۋازىمىنا يە بولدى.

حالىقارالىق ۇيىم مەن ونىڭ ديپلوماتيالىق كورپۋسى ونى زور بەدەلدى دەپ بىلەدى. سەبەبى، سول ۋاقىتتىڭ وزىندە 1500-عا جۋىق ديپلوماتقا باسشىلىق ەتتى.

 2012 -جىلدىڭ 30 -ماۋسىمىندا ب ۇ ۇ سيريا ماسەلەسى بويىنشا كەزدەسۋى ءوتتى. سول كەزدەسۋ جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەردىڭ ىشىندە قورىتىندى قۇجات رەتىندە ناقتى ناتيجە بەرگەن شارا بولدى.

ول قۇجات وسى كۇنگە دەيىن سيريالىق ماسەلەلەردى رەتتەۋ كەزىندە حالىقارالىق-قۇقىقتىق نەگىز رەتىندە پايدالانىلىپ كەلەدى. كەلىسسوزدەر اۋەلى كەڭەيتىلگەن قۇرامدا، كەيىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەلەرى - س ءى م قاتىسۋىمەن وتكەن. ا ق ش-تىڭ مۇددەسىن سول كەزدە حيللاري كلينتون كوزدەپ كەلگەن بولاتىن. كەزدەسۋدىڭ سوڭى ءساتتى اياقتالدى. كلينتون سوڭعى قۇجاتتىڭ ماتىنىمەن كەلىسىپ، قول قويدى. توقايەۆتىڭ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنداعى قىزمەتىنە بۇرىنعى باسشىسى پان گي مۋن جوعارى باعا بەرىپ، العىسىن ايتتى.

قازاقتا «ەلدەستىرمەك ەلشىدەن» دەگەن اتالى ءسوز قالعان.

قاي زاماندا دا ەلشىلەردىڭ كوتەرگەن جۇگى اۋىر بولعان. قىلدىڭ ۇستىمەن، وتتىڭ ۇستىمەن جۇرسە دە، ەكى تاراپتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن ورتاق شەشىمدى تابۋ وڭاي شارۋا ەمەس. قىزمەتىن ەلشىلىكتەن باستاعان توقايەۆ 45 جىلدىڭ ىشىندە قازاقتىڭ اتىنا كىر كەلەتىن ارەكەتكە بارعان ەمەس. قازىرگى كۇنى قازاقستانداعى ەشبىر ديپلوماتتىڭ مۇنداي مىقتى بەكگراۋندقا يە ەمەستىگىن مويىنداۋ كەرەك.