يرانداعى تەبريز شاھارى جالايىر سۇلتاناتىنىڭ ورتالىق قالاسى بولعان
سوندىقتان ايماقتىڭ تاريحى بابالارىمىزدان قالعان بەلگى مەن ەسكەرتكىشكە باي. عىلىمي ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى سولاردىڭ ءبىرقاتارىن ارالاپ، تىڭ اقپاراتتار تاپتى. تەبريزدەگى شادباد ماشەيحا مازارىنان جالايريد مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان حاسان بۋزۋرگ تادج- اد- ءديننىڭ قابىرى تابىلدى. سونداي- اق ءدال وسى جەردە ەلدىڭ ەكىنشى ەلحانى ۋۆەيس جالايىر دا جەرلەنگەن.
عىلىمي ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى بابالارىمىز جاتقان كيەلى جەرگە ارنايى كەلىپ، تاريحىمەن تانىستى. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، حاسان بۋزۋرگ بۇل ءوڭىردى 1336 مەن 1356 -جىلداردىڭ اراسىندا باسقارىپتى. ال ونىڭ ۇلى ۋۆەيس ءبىرىنشى 1356-دان 1374 -جىلعا دەيىن ەلحان بولعان. مەملەكەت قامقورلىعىنا الىنباعاندىقتان، تاريحي كەسەنە قيراپ جاتىر.
ساپار ىسقاقوۆ، «بابالار ىزىمەن» عىلىمي ەكسپەديتسياسىنىڭ جەتەكشىسى:
- اتى- ءجونى، ولاردىڭ كىم ەكەنى جازىلعان تاس قيراعان. بۇرىن بولعان دەيدى قازىر سونى ءبىز تابا المادىق. ءبىراق ءدال ەكەۋىنىڭ جاتقان جەرىن تاپتىق. قويىلعان قارا تاس، قۇلپى تاس، ونى دا تاپتىق. ەگەر ءبىزدىڭ تاريحشىلار بۇعان كەلەتىن بولسا، ال قازاقستاننىڭ كاسىپكەرلەرى، بيزنەسمەندەرى ينۆەستيتسيا جاسايمىن دەيتىن بولسا، مۇنى ۇلكەن كادىمگى تۋريستىك ورىنعا اينالدىرۋعا بولادى. ويتكەنى بۇلار 90 جىلعا تاقاۋ ازەربايجاننىڭ، ارابتىڭ جەرىن بيلەگەن ءبىزدىڭ بابالارىمىز. سوندىقتان ولاردىڭ باسىندا ۇلكەن بەلگى بولۋى كەرەك.
بابالارىمىزدان قالعان بەلگىلەر تەبريزدەگى ازەربايجان مۋزەيىندە دە ساقتالعان. ءتۇستى مەتالدان جاسالعان مونەتالاردا سول كەزدەگى سۇلتانداردىڭ اتى- ءجونى جازىلعان. ال مۋزەي اۋلاسىنان قوشقار ءمۇيىزدى قۇلپىتاستاردى كەزدەستىرەسىز. ال مىنا يراننىڭ ماراگا قالاسىنداعى قوس كۇمبەز قىپشاقتاردىڭ ەلدەنيز مەملەكەتىنىڭ تۇسىندا تۇرعىزىلعان. العاشقىسى شامامەن 1168 -جىلى، ال ەكىنشى كوك كۇمبەز 1196-1197 -جىلدارى بوي كوتەرىپتى.
سونداي- اق بۇل شاھاردا قىپشاق ەمير شامس اد- دين قاراسۇڭقارعا ارنالىپ سالىنعان كەسەنە دە بار. تاريحي دەرەكتەر بويىنشا ول ەگيپەتتەگى ماميۋلكتەر اراسىندا وتە بەدەلدى بولعان. سوندىقتان قۇرمەتتى ەميرگە كاير قالاسىندا دا ارنايى مەشىت پەن مەدرەسە سالىنعان.
ساپار ىسقاقوۆ، «بابالار ىزىمەن» عىلىمي ەكسپەديتسياسىنىڭ جەتەكشىسى:
- ول اۋەلدە ەگيپەتتىڭ مامليۋگى بولدى. ودان كەيىن ونى ماراگا قالاسىنا ەمير قىلىپ جىبەرگەن. ول كىسى وسىندا 1328 -جىلى قايتقانعا دەيىن ەمير بولىپ تۇردى. قايتقاننان كەيىن ول كىسىنىڭ قۇرمەتىنە وسىنداي ۇلكەن كۇمبەزدى سالعان. بۇل ەندى ءبىزدىڭ بابالارىمىزدان قالعان ەسكەرتكىش. بۇل ءۇش كۇمبەزدىڭ ۇشەۋى دە قازاقستاندىقتار ءۇشىن كيەلى جەر دەپ ەسەپتەلەدى.
ال تەبريزدىڭ قاقپاسى سانالاتىن اركا XIV عاسىردا شاھاردى جالايىرلار باسقارعان تۇستا بوي كوتەرگەن. جەرگىلىكتى تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ءاۋ باستا مەشىت عيماراتى رەتىندە قۇرىلىسى باستالعانىمەن ول ءتۇرلى قيىندىقتارعا بايلانىستى قورعانىس قامالى رەتىندە پايدالانىلعان. ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى تەبريزدەن كەيىن ساياحاتىن گورگان قالاسىندا جالعاستىرادى.
اۆتورلارى: تالعاتبەك ءابدىقوجا، سامات بەكباتىروۆ
www.24.kz
