ەر ەدىگە قايدا جەرلەنگەن؟ - وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ
ادەتتەگىدەي «قازاقپارات» ح ا ا وقىرماندار نازارىنا ەلىمىزدىڭ ايماقتارىندا جارىق كورەتىن مەرزىمدى باسپا سوزگە شولۋ ۇسىنادى.
سەركەنى 2019 رەت كوتەرىپ، رەكورد جاسادى - «Ońtْstik Qazaqstan» گازەتى
گازەتتىڭ جازۋىنشا، ۇلتتىق ات سپورتى تۇرلەرىنەن جاستار اراسىندا تۇڭعىش ازيا چەمپيوناتى اياسىندا ات ابزەلدەرىن جاسايتىن شەبەر ايدوس سادىقوۆ سپورتشىلار اراسىندا سەركە (مۋلياج) كوتەردەن باسەكە ۇيىمداستىردى. وسى جارىستا اكبار ەلۋباي ۇلى 33 كەلى تارتاتىن سەركەنى (مۋلياج) 2019 رەت كوتەرىپ، باس جۇلدەنى يەلەنگەن ەكەن. سونداي-اق، قازاقستان رەكوردتار كىتابىنا (كينەس) ەنىپ، ارنايى سەرتيفيكات الىپتى.
«بۇل ەرەكشە سايىس بولدى. توي جيىنداردا، مەرەكەلەردە قوشقار كوتەرىپ جۇرەتىنمىن. بۇل جولعى سايىسقا موڭعول، قىرعىز، وزبەك ەلىنىڭ پالۋاندارى دا قاتىستى. ءوزىم عانا ەمەس، تۇتاس ۇلتتىڭ اتىنان شىققان سوڭ بارىمدى سالىپ، جەڭىپ شىعۋعا تىرىستىم. اۋەلدە 1700 كوتەرگەن موڭعول پالۋانىنان اسىرا كوتەرسەم بولدى دەپ ويلاعانمىن. ءبىراق، بيىلعى جىلدىڭ قۇرمەتىنە وراي 2019 رەت كوتەرەمىن دەگەن ماقسات قويىپ، سول ۇدەدەن شىقتىم، - دەيدى اكبار.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، اكبار ەلۋباي ۇلى تەگىن جىگىت ەمەس ەكەن. ايتۋلارىنشا، اللا تاعالا ءبىر باسىنا بۇلا كۇشتى اياماي بەرگەن. كۇرەسسە، بەلدەسكەندى اتىپ ۇرادى. اتقا مىنسە، قارسىلاستىڭ مىسىن باسىپ تۇرادى. ايتۋلى دودالاردا سەركەنى وڭگەرىپ، تالاي سالىم سالعان. تاقىمى مىقتى. سوسىن، قازاقى تويدىڭ ءسانىن كەلتىرەتىن قوشقار كوتەرۋدەن الدىنا جان سالمايدى. ەكى جىلدا وتىز قوشقاردى وڭگەرىپتى. ەرىكسىز تاڭداي قاعاسىڭ...
ەر ەدىگە قايدا جەرلەنگەن؟ - «اقتوبە» گازەتى
اقتوبەدە «ەدىگە باتىر» ەپوسىنىڭ 600 جىلدىعىنا وراي ءبىرقاتار شارالار ۇيىمداستىرىلعان ەكەن. سونىڭ اياسىندا ەدىگەتانۋشىلار بايعانين اۋدانىندا بولىپتى. ولاردىڭ مۇندا بولۋى دا تەگىن ەمەس كورىنەدى. سوسىن قوناقتار «ەدىگە جالىنا» دا بارعان. عالىمدار ەدىگە باتىر تۋرالى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەرگە سۇيەنە وتىرىپ باتىردىڭ بايعانين اۋدانىنىڭ اۋماعىندا جەرلەنگەنىن العا تارتا باستاپتى.
«ەدىگە جالى» دەپ كۇندەلىكتى ومىردە ايتقانىمىزبەن، وسى جەردە ەر ەدىگەنىڭ جاتقانى ەشقايسىسىمىزدىڭ ەسىمىزگە كەلمەگەن. ءبىزدىڭ ەندىگى مىندەتىمىز - باتىردىڭ باسىنا بەلگى قويا وتىرىپ، وسى تۇجىرىمدى عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ. ەگەر شىن مانىندە تاريحي- فيلولوگيالىق تۇرعىدا بۇل جەردە ەر ەدىگەنىڭ جاتقانى ناقتىلانسا، بۇل تەك اقتوبە جۇرتى ءۇشىن عانا ەمەس، تۇتاس تۇركى الەمىنە ورتاق ولجا بولارى ءسوزسىز»، دەپتى فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور بەكەجان احاننىڭ
وسىلايشا، «ەدىگە جالىندا» ەر ەدىگەگە بەلگى قويىلدى. وندا «ەر ەدىگە (1356-1419) التىن وردانى 17 جىل بيلەگەن ءامىرشى» دەپ جازىلىپ، يبن ارابشاحتىڭ ەدىگە باتىرعا قاتىستى ايتقان مىنا ءبىر سوزدەرى جازىلعان: «ەدىگە پاتشالىق قۇرعان كۇندەر سان ىقىلىمداعى نۇرلى ساۋلە بولسا، ول سالتانات قۇرعان تۇندەر زامانا كەيپىندەگى ارايلى شاپاق بولدى». ال قاسىنا ارنايى قوراپشا جاسالىپ، ەر ەدىگەنىڭ قۇلاعان مازارىنان قالعان تاستاردىڭ بولشەكتەرى سالىنىپتى.
باتىردىڭ مولاسىنا بارعان ءازىربايجاندىق پروفەسسور گاليب اميراگا وگلى دا ەدىگە مولاسىنا قاتىستى پىكىر بىلدىرگەن ەكەن.
قايسار عۇمىر، عاجاپ تالانت - « AQ JOL» گازەتى
تارازدا تۇراتىن ەرەكشە جان تۋرالى وبلىستىق گازەت جازعان ەكەن. تۋمىسىنان ەكى قولى جوق انار بەكسۇلتانوۆانىڭ سالعان سۋرەتتەرىنە، تىككەن كورپەلەرىنە جانە وسىرگەن گۇلدەرىنە ەرىكسىز تاڭعالاسىز. ەكى قولى بىردەي جوقتىعىنا قاراماستان ءوزىنىڭ شاعىن تىگىن تسەحىن اشىپ، قىز جاساۋىن تىگىپ، بيزنەسىن دوڭگەلەتىپ وتىر.
«بولمە قابىرعالارىنا جاعالاي ىلىنگەن سۋرەتتەردى انار اياعىمەن سالدى دەۋگە سەنگىڭ كەلمەيتىندەي. ويتكەنى اتالعان تۋىندىلاردان بوياماسىز ءومىر كورىنىستەرىن كورەرىڭىز انىق. انار ءوزى سالعان گۇل سۋرەتىنىڭ جانىنا بانكىدە ءوسىپ تۇرعان لاندىش گۇلىن اكەلىپ قويعاندا، ەكەۋىنىڭ ۇقساستىعىنا قايران قالدىم. تۋىندىلارى ارنايى سۋرەت كورمەلەرىنە دە قويىلىپ كورسەتىلىپ ءجۇر ەكەن. ءبىراز كۇن بۇرىن مەكتەپ وقۋشىلارىمەن كەزدەسىپتى. بۇل بولمەدە اناردىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن گۇلى ءوسىپ تۇر. ول «ءادجۋا» دەگەن جەمىس اعاشىنىڭ دانىنەن ونگەن. ونى ساۋد ارابياسىندا بولعان ءبىر قۇربىسى اكەلىپ بەرگەن ەكەن. بويى الاسا، جاپىراعى تارام- تارام سالالى ساۋساقتارعا ۇقسايتىن بۇل جەمىس اعاشى 5-سىنىپتا وقيتىن قىزىمەن تۇيدەي قۇرداس بولىپ شىقتى» دەپ جازادى گازەت.
ماقالادا اناردىڭ قالاي ءىس باستاعانى، كىمدەر قولداۋ جاساعانى تۋرالى جازىلادى. بايقاعانىمىز ونىڭ اكەسى تابيعاتقا جاقىن، اجەلەرى قولدارى شەبەر ىسمەر بولعان ەكەن. اناردىڭ الداعى ارماندارى دا اسقاق.
تويدىڭ ءسانى ون ەكى - «اراي» گازەتى
«اراي» گازەتى جامبىل وبلىسى مەركى اۋدانىنداعى توي ءتارتىبى تۋرالى جازىپتى. «الايدا بۇگىندە تويدان دا «تويعاندار» از ەمەس. اسىرەسە اپتانىڭ التى كۇنى تويدا بولاتىن قازاق تاڭدى اتىرىپ دۋمانداتۋدان شارشاعانداي. وعان قوسا ءتۇن ورتاسىنا دەيىن سوزىلعان تويدىڭ سوڭى توبەلەسپەن اياقتالىپ، ءتۇرلى كەلەڭسىزدىكتەر ورىن الىپ جاتقانى تاعى بار. وسىعان وراي مەركى اۋدانى توي تويلاۋدىڭ تىڭ ءتاسىلىن تاۋىپتى» دەيدى گازەت. بۇل ءتاسىل - ساعات تۇنگى 00.00-دە اياقتاپ، مۇمكىندىگىنشە اراق- شاراپسىز وتكىزۋ. بۇعان مەركى اۋدانىنىڭ اكىمى مەيىرحان ومىربەكوۆ ءوزى باستاما جاساعان ەكەن. سول شەشىم ءۇشىن تويحانا يەلەرى، توي بەرۋشى، اۋدان اكىمدىگىنىڭ كاسىپكەرلىك جانە ونەركاسىپ ءبولىمى جانە جەرگىلىكتى ۋچاسكەلىك پوليتسيا ءتورتجاقتى مەموراندۋمعا قول قويعان.
وسى قۇجات ارقىلى تويحانا يەسى مەن توي بەرۋشى ازامات مەرەكەلىك دۋماندى ساعات 00.00-دە اياقتاۋعا ۋاعدالاسسا، ۋچاسكەلىك پوليتسيا توي بىتكەنشە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە قىراعى قاراۋعا كەپىلدىك بەرەدى. ەگەر توي بەرۋشى مامىلە شارتىن ورىنداماعان جاعدايدا وعان بەلگىلى مولشەردە ايىپپۇل سالىناتىن بولادى. ءقازىر اۋدانداعى كاسىپكەرلەردىڭ بارلىعى وسىنى ءتۇسىنىپ، تويدى بەلگىلەنگەن مەرزىمدە اياقتاۋدا. ءتىپتى كەيبىر ازاماتتار تويدى كۇندىز جاساۋعا كوشكەن. ماقالادا وسى تاسىلگە قاتىستى اسابالاردىڭ دا پىكىرى كەلتىرىلگەن. بۇل تويعا اسىقپاي باراتىن قازاقتىڭ جايباسارلارىن دا تۇزەۋگە سەپ بولاتىن ءتاسىل دەگەن پىكىر دە كەلتىرىلىپتى.
باياعىنىڭ بايلارى-اي...- «ورتالىق قازاقستان» گازەتى
«ورتالىق قازاقستان» گازەتىندە «قازاق» گازەتىنىڭ قيىنقىستاۋ زامانىندا قارجىلاي كومەك بەرگەن، قولداپ وتىرعان اۋقاتتىلار تۋرالى ايتىلىپتى.
«الاش» دەپ جۇرگەلى، مىنە، 99 جىل بولدى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى جۇرت ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى قازاقتىڭ اق جۇرەك، اق ادال «اتىمتاي جومارتتارى» جايىندا جارىتىپ ەشتەڭە بىلمەيدى جانە مەرزىمدى باسىلىمداردا بۇلاردى كوپ ناسيحاتتامايدى. وسىنداي كەمشىلىكتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىمەن جەكە مۇراعاتىمىزداعى قۇجاتتاردى «سويلەتەيىك» دەپ شەشتىك. ميللەت ءحالىن ويلاپ، قىزمەت ەتۋدى مويىندارىنا العان الاش قايراتكەرلەرىنىڭ تالاپتانعان ءار ىسىنە قۇداي ءساتىن سالىپ، «ءامين» دەپ قول جايىپ، «ءاۋپ» دەپ كۇش قوسىپ، «اللا» دەپ ىسكە كىرىسكەن قازاقتىڭ ويانۋ عاسىرى باسىنداعى مەسەناتتارى كىمدەر ەدى؟» دەپ جازادى گازەت.
ماقالادا «قازاق» گازەتىن شىعارۋدان باستاپ، ونىڭ باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەن جاعدايىندا كومەك كورسەتكەن اتىمتاي جومارتتاردىڭ ءبىرازىنىڭ اتى- جوندەرى جازىلادى.
«دۇنيەدەن ءبىر ساباق جىپتەن جيىلسا، جالاڭاشقا - كويلەك» دەگەن ماقال بار. قازاق وقۋشىلارى ءۇشىن قازاق دالاسىنىڭ ءار جەرىنەن ءبىر ساباق جىپتەي قارجى جيىلىپ، «قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا ءتۇسىپ تۇرعان. ويتكەنى «قازاق» گازەتى «قازاقتىڭ ءار جەردە وقىپ، ءبىلىم الىپ جاتقان وقۋشىلارىنا جاردەم بەرىپ تۇرايىق» دەپ قازاق ازاماتتارىنا قولقا تاستاعان. مىسالى، قازان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى بازارباي مامەتوۆ ءوزىنىڭ العىس- تىلەگىندە كولباي تولەڭگىتوۆ - 20 سوم، نۇرتاي مىرزا - 20 سوم، احمەتباي عابدولسارتوۆ - 10 سوم، ءابدىقادىر كوسەبايەۆ - 5 سوم، تاڭىربەرگەن تۇرىسبەكوۆ - 10 سوم ت. ب. ءبىراز جومارت جاننان بارلىعى 130 سوم جينالعانىن جازادى.
ال ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىنىڭ تۇلەگى شەرمۇحامەد قىپشاقباي ۇلى سۇلتان سالىمگەرەي جانتورينگە بارىپ: «اتاڭىز قازاققا باسشىلىق قىلعان، قازاق ىشىندە تۋىپ وسكەن، قازاقتىڭ ارىن ارلاعان. ءسىز دە بۇل كۇندە مەدرەسە «عاليە» سالعىزىپ، ءدىن يسلامعا بيىگىرەكتە نوعايلارعا قىزمەت قىلىپ جاتىرسىز. اتاجۇرتىڭىز قازاقتا نە مەدرەسە جوق، نە ءدىن عىلىمىنىڭ، دۇنيە عىلىمىن بىلگەن كىسى جوق، بۇل باسشىلىق قىلىپ جاتقان - جاۋجۇرەك، ءبىرلى جارىم ورىسشا وقىعاندارىمىز. مىنە، مەن رۋسسيادا 11-12 جىل وقىدىم، نوعاي مەدرەسەلەرىندە وقىلاتىن نارسەلەردى ءبىتىردىم. ەندى ستامبۇلعا بارىپ تۇرىكشە ۇيرەنىپ، از- ماز وقىعان پاندەرىمدى كەڭەيتىپ، دۇنيە عىلىمىنان حاباردار بولعىم كەلەدى. بۇل ماقساتىما جەتۋ ءۇشىن 4-5 جىل وقۋ كەرەك، بۇعان اقشا كەرەك، ءسىز مەنى جىبەرىڭىز»، - دەگەن ەكەن. شاكىرت ءوتىنىشىن سالىمگەرەي مىرزا ماقۇل كورىپ، ءوزىنىڭ قارجىلاي قولداۋىمەن ونى ستامبۇلعا جىبەرگەنى جايىندا «قازاق» گازەتى ارنايى جازعان ەدى».
ماقالادا بۇگىنگىنىڭ اتىمتاي جومارتتارىنا دا وسىنداي يگىلىكتى نارسە جۇعىستى بولسا ەكەن دەگەن تىلەك ايتىلادى.
سۋيتسيدكە سمارتفون سەبەپشى - «جەتىسۋ» گازەتى
ماقالادا تەحنولوگيالىق گادجەتتىڭ زيانى تۋرالى جازىلىپتى. جالپى قوعامدا الەۋمەتتىك جەلى مەن عالامتوردىڭ پايداسى كوپ دەگەن پىكىر قالىپتاسقانى راس، ءبىراق ونىڭ زيانىن دا ەسكە سالىپ وتىرعان ابزال. ال ونىڭ دەنساۋلىققا زيانى قانداي؟ گازەت كەلتىرگەن دەرەككە قاراعاندا، ۇيالى تەلەفوننان ەلەكتروماگنيتتى تولقىن بولىنەدى، سونىڭ ناتيجەسىندە ميدىڭ قىزمەتى بۇزىلۋى مۇمكىن. بۇل ادامداردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن جۇيكە جۇيەلەرى السىزدەندىرەدى.
«ا ق ش پروفەسسورلارىنىڭ پايىمداۋىنشا، جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى سۋيتسيدتىڭ ءجيى ورىن الۋىنا ۇيالى تەلەفون سەبەپشى. ءتىپتى، ۇيىقتاعان ساتتە جاستىقتىڭ استىنا سالىپ جاتۋ ميعا گليۋكوزانىڭ كوپ مولشەردە جينالۋىنا اكەلىپ سوقتىرىپ، ونىڭ سوڭى ىسىك اۋرۋىنا شالدىقتىرۋى ىقتيمال كورىنەدى. زارداپ شەگەتىن تەك مي عانا ەمەس، كوزدىڭ جانارى دا زاقىمدانادى. قۇلاققاپ ارقىلى مۋزىكا تىڭداۋ كەسىرىنەن ەستۋ قابىلەتى ناشارلايدى» دەپ جازادى گازەت.
يتكويلەك: ونىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلەمىز بە؟ - «اتىراۋ» گازەتى
دۇنيە ەسىگىن اشقان سابيگە ەڭ العاش تىگىسىن سىرتىنا قاراتىپ، كيىم تىگىپ كيگىزەتىنى بەلگىلى. بۇنى «يتكويلەك» نەمەسە «يتجەيدە» دەپ اتايدى. گازەتتەگى ماقالادا كيىمنىڭ بۇلاي اتالۋىنا قاتىستى قىزىق اڭىز - ءافسانالار كەلتىرىلىپتى.
«بالانى قىرقىنان شىعارعاسىن يت كويلەكتى دالاعا تاستامايدى. داۋعا بارعان ادامدار، جاۋعا شاپقان باتىرلار بالاسىنىڭ يتجەيدەسىن قوينىنا تىعىپ، وزىمەن بىرگە الا جۇرگەن. سەبەبى، «يتكويلەك ءقاۋىپ- قاتەردەن، پالە-جالادان ساقتايدى» دەپ ىرىمداعان».
تاعى ءبىر قىزىعى: بالا قىرقىنان شىققاننان كەيىن جاڭاعى جەيدە- كويلەكتىڭ ىشىنە ءتاتتى سالىپ، ءتۇيىپ، ءيتتىڭ موينىنا بايلاپ جىبەرەدى. بالالار ءيتتى قۋىپ ءجۇرىپ، يتجەيدەنى شەشىپ الىپ، ىشىندەگى ءتاتتىنى تالاسىپ جەيدى ەكەن دە، كويلەكتى ءسابي سۇيە الماي جۇرگەن انالارعا نە جاڭا تۇسكەن كەلىنشەككە سىيلايدى. ول - ءسابي ءسۇيسىن دەگەن ىرىم.
شۇڭقىركول زيراتىنىڭ قۇپياسى - «ورال ءوڭىرى» گازەتى
«ورال ءوڭىرى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى يتاليادان كەلگەن ارحەولوگ، فيلوسوفيا دوكتورى (Ph.D)، يتالياداعى بولونيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جان-لۋكا بونورامەن بىرگە ورالعا جاقىن ماڭداعى كونە قۇلپىتاستاردى قاراپ قايتقان ەكەن. ماقالادا وسى ساپاردىڭ جاي- جاپسارى جازىلادى.
«اۋماعى كەمىندە 0,5 گەكتارداي بولاتىن اجەپتاۋىر ۇلكەن، كەزىندە تەرەڭ ورمەن قورشالعان كونە قورىمدا ون شاقتى قۇلپىتاس تىكەسىنەن تۇر. سىنىپ تۇسكەن نەمەسە تۇبىمەن قوپارىلىپ قۇلاعان قۇلپىتاستار دا بايقالادى. جوعارعى جاعى دۋلىعانىڭ باسىنداي ۇشكىر بىتكەن، بيىكتىگى 2 مەتردەي قۇلپىتاس كەلگەن جاننىڭ نازارىن بىردەن وزىنە تارتادى ەكەن. قۇبىلا بەتتە تۇرىپ قۇران سۇرەلەرىن وقىپ، ساۋابىن مارقۇمدارعا باعىشتاعان سوڭ بىردەن ەرەكشە قۇلپىتاسقا تارتتىق»...
ماقالادا مۇك باسقان كونە ەسكەرتكىشتىڭ ءبىرازىنداعى ماتىندەر وقىلىپ، سول تۋرالى ءسوز بولادى. جازۋىنشا، ەسكەرتكىشتەردىڭ كوبى كەردەرى رۋىنىڭ كوتەرمەن تايپاسىنا، سونىڭ ىشىندە شوت ايماعىنا جاتادى ەكەن.
«كونە قورىمدا كوپتەن ادام جەرلەنبەگەنى بايقالادى. ءبىزدىڭ كوزىمىزگە تۇسكەن ەڭ «جاڭا» قۇلپىتاس 1903 -جىلدى كورسەتىپ تۇردى. جان-لۋكا بونورا سىنعان، جەرگە قۇلاعان ەسكەرتكىشتىڭ كوپتىگىنە تاڭعالىپ، «بۇلاردى بىرەۋلەر ادەيى قيراتقان جوق پا ەكەن؟!» دەگەن كۇدىگىن ايتتى. ءوزى جەردە جاتقان تاس سىنىقتارىن قولىنا الىپ، ءبىز اۋەلى كورگەن ەسكەرتكىشتەن ادەيى سىندىرىلعانىن كورسەتتى. شىنىندا دا قۇلپىتاستىڭ ءتورت بۇرىشىنان قاشاپ كوتەرىلگەن ءتورت مۇيىزشەنىڭ تورتەۋى دە سىنىپ، جەردە جاتىر ەكەن. يتاليان ارحەولوگى ورنىنا قويعاندا، ۇيلەسە كەتتى».
بۇل ەسكەرتكىش قورىمدار جاتقان ورىننىڭ قازىرگى اتاۋى دا بەلگىسىز ەكەن. ماقالادا سوعان ىزدەنىستەر بايقالادى. «ءبىر قىزىعى، ءدال وسى اۋىلدىڭ ىشىندە سوۆەت ۇكىمەتى كەلمەستەن بۇرىن مەشىت بولىپتى. ءبىر تاقۋا كىسى ومىردەن وتەردە «قابىرىمدە بەس مەزگىل قاسيەتتى قۇران داۋىسىن ەسىتىپ جاتايىن» دەپ، ءوزىن وسى مەشىت قابىرعاسىنا جەرلەۋدى وسيەت ەتكەن ەكەن. بۇگىندە مەشىت تە، قابىر ورنى دا جەرمەن بىردەي تەگىستەلىپ كەتىپتى».
تۇيىندەي ايتقاندا، وتارشىلدىقتىڭ سالدارىنان جەر-سۋ اتاۋلارى وزگەرتىلىپ، اتا تاريح اياۋسىز جويىلعان. ال انانداي ەسكەرتكىشتەر تىرنەكتەپ جيناپ، زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.