ءۇندىستاندىقتاردىڭ شىنايى ءومىرى

 نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ءۇندىستان - قاراما- قايشىلىقتار مەكەنى.

بۇل ەلدە تامىر-تانىس سالىپ جۇمىسقا كىرۋ، قىزمەت ءۇشىن تالاسۋ دەگەن مۇلدەم جوق.

اتا-بابادان قالعان اتا-كاسىپتى بۇگىنگىمەن جالعاپ، مادەنيەتى مەن سالت-ساناسىن بەرىك ۇستانىپ وتىرعان جاھانداعى ەڭ تىعىز ورنالاسقان مەملەكەتتىڭ ءبىرى - ءۇندىستان.

استاناسى - نيۋ-دەلي. حالقى سانى بويىنشا الەمدە ەكىنشى ورىندى ەنشىلەيتىن ءۇندىستانعا ات باسىن بۇرعان ءاربىر ساياحاتشى بۇل ەلدىڭ سىرىن ىشىنە بۇككەن تاريحى مەن وزگەلەرگە ۇقسامايتىن ۇستانىمىن بىردەن بايقايدى.

تاريحى تىم ارىدە جاتقان الەمگە ايگىلى ەلدىڭ ەكونوميكاسى قۋاتتى ەل دەپ ايتا المايسىز. حالىقتىڭ كوپتىگى، جۇمىس ورىندارىنىڭ جوقتىعى قارا تاباندى كەدەيلەردىڭ ءومىرىن كوز الدىڭىزعا اكەلەدى.

سالت-سانانى ساقتاي بىلەتىن ءۇندىستاننىڭ بۇگىنگى كەلبەتىنە قاراپ، كوز الدىڭىزعا ءالى دە ورتا عاسىرلىق ءومىر ءسۇرۋ قالپى ساقتالعان دەگەن كوزقاراس كەلەدى. بۇل ەلدە براحماندار، كشاتريالار، ۆايشيالار، شۋدرالار سىندى قۇل يەلەنۋشىلىكتىڭ 4 كاستا تۇرلەرى قالىپتاسقان. باي مەن كەدەي اراسىندا الشاقتىق باسىم. دەنى - كەدەيشىلىكتە كۇن كەشەدى. حالىقتىڭ 30-40 پايىزى تاپشىلىقتا ءومىر سۇرەدى. سوندىقتان ءناپاقا تابۋ ءۇشىن ۇندىلىكتەر ءتۇرلى قىزمەتتەردى كاسىپ ەتەدى. ماماندىق دەپ استىن سىزىپ ايتقانىمىزبەن، ءۇندىستان ازاماتتارى تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى تەر توگىپ، از-ماز تيىنعا كۇنەلتەدى. مۇندا بىزدەگىدەي ەمەس، 12 ساعاتتىق جۇمىس كەستەسى بويىنشا جالاقى تولەنەدى.

قوقىس - اقشا. ءۇندىستاندا قولدانىستان شىعىپ قالعان زاتتاردى كادەگە جاراتادى، قالدىقتاردى قايتا وڭدەيدى. ايەلدەر پلاستماسسا تەرىپ ەڭبەك ەتسە، ەر ازاماتتار قاڭىلتىر بوشكەلەردى تۇزەپ، قايتا جاڭارتادى. كىر جۋاتىن، كيىم ۇتىكتەيتىن، قۇلاق شۇقيتىن قىزمەت تۇرلەرى بار. قۇلاق تازالاۋ پروتسەسى - 5 رۋپي تۇرادى. 1 رۋپي - 4,95 تيىن. مۇنداي كاسىپپەن اينالىساتىندار مەملەكەتكە سالىق تولەمەيدى ءارى بيلىك ليتسەنزيا تالاپ ەتپەيدى. قۇلاق شۇقيتىن قۇرالداردى شەبەرلەر ءوز قولىمەن جاساپ الادى. ءبىر قىزىعى، جەرگىلىكتى كاسىپتى مەڭگەرگەندەر مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءوزى مۇنداي قىزمەت ءتۇرىن ۇسىنا المايدى دەگەن پىكىردى العا تارتادى.

تاعى ءبىر ماماندىق - كىر جۋۋشىلار. مۇنداي قىزمەتتىڭ پايدا بولعانىنا 100 جىلدان اسىپ بارادى. كىر جۋۋ اتادان-بالاعا دەيىن جالعاسىپ كەتە بەرەدى. تازالانۋعا اكەلىنگەن كىر كيىمدەردى تاستان-تاسقا ۇرىپ، سۋعا سالىپ، وزەن جاعاسىندا كەپتىرەدى. مۇنداي قىزمەتتى كوبىنە ەر ازاماتتار اتقارادى. دايىن بولعان كيىمدەردى ۇتىكتەۋ بولىمىنە جونەلتەدى. تاپسىرىستىڭ كوپ بولىگى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردان ەمەس، مەكتەپ، اۋرۋحانا مەن قوناق ۇيلەردەن تۇسەدى.

تۇرمىستىڭ تومەندىگىنەن بولار كوپتەگەن اۋداندارىندا ەلەكتر جوق. سوندىقتان ءتىستى ەمدەۋ، جۇلۋ جۇمىستارى قولمەن اتقارىلا بەرىلەدى.

اۋىز شاياتىن جەرلەردىڭ جوقتىعى، گيگيەنالىق تالاپتاردىڭ ساقتالماۋىنا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن. كوشەنىڭ قاق ورتاسىندا شاش الىپ، قۇلاق شۇقيدى. بەرى قاراي بەتتەسەڭىز، نان تاعامدارىن ساۋدالاپ تۇرا بەرەدى. تازالىقتىڭ ساقتالماۋى قالىپتى جاعدايعا اينالعان. ەڭ سوراقىسى، ءۇندىستاندا كىشى دارەتتى قايتا وڭدەپ، تازارتۋ پروتسەستەرىن جۇرگىزىپ، اۋىز سۋ رەتىندە پايدالانادى. باعاسى تومەن. حالىققا ءتيىمدى دەپ سانالادى. الايدا مۇنداي ارەكەتتەر وركەنيەتتى قوعامعا قايشى كەلەتىنى حاق.

ءۇندىستاندا تۋريزم جاقسى جولعا قويىلعان. ءبىر جىلدا بۇل ەلگە 5 ميلليوننان استام تۋريست تابان تىرەيدى دەگەن دەرەكتەر بار. داڭقتى ءتاج-ماحال، امريتسارداعى التىن سارايلار مەن قاسيەتتى مەشىت-مۇنارالار سىرتتان كەلەتىندەردى وزىنە تارتادى. مۇنان بولەك ۇندىلەر ءداستۇرى ارقىلى قارجى تابۋدىڭ جولىن تاپقان.

ايتالىق، ءمايىتتى جەرلەۋ مەن ونى ورتەۋ راسىمىنە ارنالعان ورىندى تۋريستەرگە كورسەتىپ، اقشاسىن قاعىپ الادى. تۋريستەر ءجيى اياق باساتىن گاڭ وزەنى الەمدەگى ەڭ لاس وزەننىڭ ءبىرى سانالادى. سانيتارلىق تالاپتىڭ ساقتالماۋىنان جىلىنا 3,5 ميلليون ادام كوز جۇمادى. قيىر اسىپ كەلگەندەردى بىردەن بايقايتىن جەرگىلىكتى جۇرت بالالاردى ىزىنە سالىپ، سۇراعانىن الدىرتادى. سەبەبى جۇمىسسىزدىق بەلەڭ العان.

ءۇندىستاندا 1329356004 حالىق تۇرادى. بالالارى ءبىلىم الۋعا اسا اسىعا قويمايدى. ستاتيستيكالىق مالىمەتكە سۇيەنسەك، حالىقتىڭ %25 ى - ساۋاتسىز. ايەلدەردىڭ - %45 ى، ەرلەردىڭ %75 ى حات تاني الادى.

كوشەلەرى تار، يىق تىرەسكەن حالىق كوپ. ورتالىق بازار ماڭىندا كوشەنى قاق جارىپ بارا جاتقان سيىرلاردى كەزدەستىرەسىز. اربا سۇيرەگەن، ءبىر بۇرىشتا قوقىس تازالاپ وتىرعان حالىقتى كورۋ قيىن ەمەس. جان باسىنىڭ جىلما-جىل كوبەيۋىنەن بولار، ءۇندىستاندا بالا تۋۋعا شەكتەۋ قويىلعان. ءار وتباسى ەكى بالا يەلەنۋگە قۇقىلى، ءۇشىنشى بالاعا ءبىر مىڭ دوللار كولەمىندە ايىپپۇل تولەيدى.

قيمىل-قوزعالىستى رەتتەۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ەلدە اۆتوبۋستاردىڭ ەكى ءتۇرى جۇرەدى. سىرتى قىزىل بوياۋمەن بويالعان اۆتوبۋستار مەملەكەتتىكى، ال سىرتى كوك بوياۋلى اۆتوبۋستار جەكە مەنشىككە قارايدى. ءبىراق باعاسى بىردەي. سونداي- اق ءداستۇرلى تاكسيلەرى «ريكشا» نەمەسە «تۋك- تۋك» قىزمەت ەتەدى. جول ەرەجەسى ساقتالمايدى. باعدارشام بولعانىمەن، جۇرگىزۋشىلەر مۇنى ەلەمەيدى. دەگەنمەن، جول كولىك وقيعالارى از كەزدەسەدى. ءۇندىستانعا ساپارى تۇسكەن قازاقستاندىق ساياحاتشى قايىرجان ماكين كولىك- قوزعالىسىنا قاتىستى مىناداي وي كەلتىرەدى.

- گازبەن جۇرەتىن بولعان سوڭ با، جولاقىسى ارزان، ەگەر مىنە قالساڭىز، ەسەپ تابلوسىنا قاراپ تولەيسىز. تروتۋار كوپ جەرلەردە جوق، سوندىقتان كەي كەزدەردە قوقىس توگىلگەن جەرلەرمەن جۇرۋگە دە تۋرا كەلەدى. ءۇندىستاننىڭ زاڭى بويىنشا جول قوزعالىسى بىزگە كەرىسىنشە، كولىكتەر جولدىڭ سول جاعىمەن جۇرەدى. سوندىقتان كوشەلەردەن جاياۋ وتكەندە الدىمەن وڭ جاعىڭىزعا قاراپ الىڭىز، سودان كەيىن سولدى بايقايسىز، - دەيدى جازباسىندا.

ءۇندىستان - قاراما-قايشىلىقتار مەكەنى. باي مەن كەدەيلەرگە ارنالعان ايماقتاردىڭ ارنايى ءبولىنۋى، اۋقاتتىلاردىڭ جەرگىلىكتى بازارعا اياق باسپاي، بولەك ورتادا تىنىستاۋى بۇل ەلدىڭ بۇگىنىن بەينەلەيدى. كەدەيشىلىكتە كۇي كەشىپ، اۋزى اققا تيمەسە دە، ءۇندى حالقى بيلىكتى كىنالامايدى. ءومىر ءسۇرۋ فيلوسوفياسى بولەك. مۇندا حالىققا بيلىك كومەك بەرۋى كەرەك دەگەن تۇسىنىك جوق. سەبەبى ولاردىڭ ۇعىمىندا وسى ومىرىندە تومەن قىزمەت كورسەتسە، و دۇنيەدە جايلى ءومىر سۇرەمىز دەگەن قاعيدا بار.

ءۇندىستان حالقىنىڭ 80 پايىزى - ۆەگەتاريان. ويتكەنى بىزدەگىدەي ەت جەي بەرۋگە قالتا كوتەرمەيدى. ءتىپتى ساۋداگەرلەرگە ەت تاعامدارىن ساتۋعا سالىق سالىنادى. ەتتەن جاسالعان تاعام باعاسىنىڭ جوعارى بولۋى دا ۇندىلىكتەردى وسىنداي ساياساتقا الىپ كەلگەن. جەرگىلىكتى جۇرت كوبىنە كۇرىشتەن جاسالعان، ءتۇرلى دامدەۋىشتەر قوسىلعان نان تاعامدارىن تۇتىنادى.

ءۇندىستاندا وركەنيەت جوق دەپ ايتا المايمىز. ماسەلەن، بانگولور، مۋمباي قالالارىندا زاماناۋي ءومىر سۇرەتىن حالىقتار كوپ. جۇمىس كوزى جوق بولسا دا، ۇندىلىكتەر مۋمبايدى بولاشاعى بار قالا دەپ سانايدى. ءدال وسى مۋمبايدا ايگىلى بولليۆۋد بار. جىلىنا مىڭعا جۋىق كينو-سەريالداردى تاسپالايتىن رەجيسسەرلەردىڭ قيالىندا شەك جوق. ءارتۇرلى تاقىرىپتى ارقاۋ ەتەتىن كينولار قوماقتى قارجى كوزىن قۇراپ وتىر.

قيىندىق قۇرساۋىنان ءالى دە شىعا الماي كەلە جاتقان ءۇندىستاننىڭ جارقىن بولاشاعى بار دەپ ايتۋعا بولادى. ايتكەنمەن، سانادا ساقتالعان، داستۇردە مويىندالعان قۇندىلىقتار مەن كەدەيشىلىكتە كۇن كەشىپ وتىرعان حالىق ءومىرى ءۇندىستان تۋرالى وسىنداي كوزقاراس قالىپتاستىرادى.