ەتتىڭ پايداسى مەن زيانى

 نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ەت - قازاق حالقىنىڭ ەڭ باستى، قادىرلى تاماعى.

قوناقاسىعا مىندەتتى تۇردە ەت اسىپ، ءدام- تۇز تاتتىراتىن ادەت ەجەلدەن ساقتالعان.

«ەت دەگەندە بەت بار ما؟!»، «ەت - ەتكە، سورپا - بەتكە»، «سەن ەت دەمە، مەن كەت دەمەيمىن» دەگەن ازىلدەر حالىق اراسىندا ءجيى ايتىلادى. اسىلى، ەت جەپ وسكەن قازاققا ونىڭ پايداسى مەن تاعامدىق قۇندىلىعىن، سونداي- اق، زياندى تۇستارىن دا ايتا كەتۋدى ءجون سانادىق.

ماماندار ەتتىڭ وتە پايدالى تاعام ەكەنىن، الايدا ونى شامادان تىس ارتىق جەۋدىڭ زيان كەلتىرۋى مۇمكىندىگىن ەسكە سالادى. جالپى، جەڭىل دەنە ەڭبەگىمەن شۇعىلداناتىن ەرەسەك ادامدارعا كۇنىنە 150-200 گرامم ەت جەۋ جەتكىلىكتى. ەتتىڭ قۇرامىنداعى دارۋمەندەر نەگىزىنەن قايناتىلعان كەزدە سورپاعا شىعادى. سوندىقتان، ەتتى كوبىنشە قۋىرىپ ەمەس ، قايناتىپ، سورپالاتىپ ىشكەن اناعۇرلىم پايدالى.

ەتتى كوپ جەۋ اعزادا ەكستراكتيۆتى زاتتاردى، اتاپ ايتقاندا، نەسەپ قىشقىلىن قۇرايتىن پۋرين نەگىزدەرىن، سونداي-اق، ازوتتى مەتابوليزمنىڭ تۇپكى ونىمدەرىن كوبەيتىپ، اۋىرتپالىق تۇسىرەدى. جالپى، ەتتىڭ تاعامدىق قۇندىلىعى وتە جوعارى جانە ادامعا قاجەتتى ءونىمنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. اسىرەسە، ونىڭ ىشەكتەرى دارۋمەندەرگە باي.

 ادام ەت ارقىلى بارلىق قاجەتتى مينەرالدى زاتتاردى الادى. ەتتە ۆ توبىنداعى دارۋمەندەر، نيكوتين قىشقىلى، مولين، تيامين، ريبوفلاۆين، پيرودوكسين، بيوتين، پاريامينوبەنزوي قىشقىلى، فولي قىشقىلى، فوسفور، كۇكىرت، تەمىر، ناتريي، كالي بار. سونىمەن قاتار، مىس، كوبالت، مىرىش، يود سەكىلدى ءبىرشاما ميكروەلەمەنتتەر قاتارىمەن تولىسادى. اسىرەسە، باۋىردا دارۋمەندەر وتە كوپ بولادى. مىسالى ءۇشىن ا، ۆ دارۋمەنى، تيامين، نيكوتين، اسكوربين قىشقىلى. ال، بۇيرەكتە ا جانە ۆ دارۋمەنى مول.

ەت - مالدى سويىپ، العاشقى وندەۋدەن كەيىن الىناتىن ءار ءتۇرلى ۇلپالار جيىنتىعى ، سونداي-اق، جوعارى قۇندىلىقتى تاماقتانۋداعى ماڭىزدى ءونىم بولىپ تابىلادى. ادام اعزاسىنىڭ ۇلپالارىن قۇرۋ ءۇشىن، زات الماسۋ مەن سينتەزى ءۇشىن قاجەت، سونىمەن بىرگە، تولىققاندى اقۋىزداردىڭ كوزى، جۇيكە ۇلپاسى، ۆ توبىنىڭ دارۋمەندەرى مەن فوسفور كوزى. ەتتىڭ سىڭىمدىلىگى جوعارى، تەز وڭدەلەدى.

ەت اقۋىزدارى - تولىققاندى اقۋىزدار جانە ونىڭ قۇرامىندا امين قىشقىلدار بار. نەگىزىندە، اقۋىزدار ساپاسى جاعىنان بيولوگيالىق قۇندى بولىپ كەلەدى. ادامعا تاۋلىگىنە قاجەت اقۋىز نورماسىنىڭ 35-40 پايىزىن 100 گرامم ەت قامتاماسىز ەتە الادى. اقۋىز قۇرامىندا الماسپايتىن ەڭ ماڭىزدى امين قىشقىلدار بولادى. ولار - تريپتوفان، مەتيونين جانە ليزين. ءار ءتۇرلى مال ەتىنىڭ قۇرامىنداعى امين قىشقىلداردىڭ ابسوليۋتتىك مولشەرى جاعىنان كوپ ايىرماشىلىعى جوق، دەگەنمەن، ءىرى قارا مال ەتىندە قوي ەتىنە قاراعاندا ارتىقتاۋ كەلەدى. تولىققاندى اقۋىزدىڭ مولشەرى سەمىز ەت تەن گورى ارىقتاۋ ەتتە كوبىرەك. مالدىڭ قوڭى جوعارىلاعان سايىن، ەتتىڭ قۇرامىندا تولىققاندى اقۋىزداردىڭ دا ۇلەسى كوتەرىلەدى

ءىرى جانە ۇساق قارا مال ەتىنىڭ قورىتىلۋى تاجىريبە جۇزىندە بىردەي دە، ال شوشقا ەتىنىڭ قورىتىلۋى قيىنىراق. ەتتەگى ماي مولشەرى ەت ساپاسىنا زور اسەرىن تيگىزەدى. قۇرامىندا ماي بولماسا نەمەسە از بولعاندا، ەتتەن الىناتىن ونىمدەردىڭ دە قۇنى، ساپاسى تومەن بولادى. دەگەنمەن، وتە مايلى ەت ەنەرگيالىق باعاسىن كوتەرگەنمەن دە، ءدامى مەن قورىتىلۋىن تومەندەتىپ جىبەرەدى.

جانۋار مايلارىنىڭ قۇرامىندا اۋىستىرىلمايتىن قانىقپاعان ماي قىشقىلدارى بار. ولار - لينول، لينولەن، اراحيدون. بۇلار زات الماسۋدا ماڭىزدى ورىن الادى. فوسفور قىشقىلىنىڭ قالدىعى بار فوسفوليپيدتەر ادام اعزاسىنا اسا قاجەت. قوي ەتى فوسفوليپيدتەرگە باي. ول قاننىڭ ۇيۋىنا اسەر ەتەدى. فوسفوليپيدتەر نەگىزىندە بارلىق ءتىرى اعزالاردا كەزدەسەدى، كوبىنەسە جۇيكە ۇلپاسىندا، ميدا، جۇمىرتقانىڭ سارى ۋىزىندا، قانداعى ەريتروتسيتتەردە كوپ. حولەستەرين - ەت قۇرامىندا كوپ بولادى. ونىڭ قۇرامى اعزاعا كەلىپ تۇسكەن تاعام تۇرىنە جانە قاتتى سينتەزدەلۋى مەن ىدىراۋىنا بايلانىستى. مايعا قاراعاندا بۇلشىق ەتتە حولەستەرين 1,5 ەسە از بولادى، سوندىقتان مايى از ەتتى قولدانۋ ۇسىنىلادى. ال شۇجىقتاردىڭ كالورياسى مايىنا، بايلانىستىرعىش تالشىعىنا، تەحنولوگيالىق وڭدەۋىنە بايلانىستى ەرىگىشتىك ماي قولدانىلادى. ال، اناعۇرلىم ەرىگىشتىگى تومەن مايلار تەز ءسىڭىمدى دەپ ەسەپتەلەدى. سىڭىمدىلىگى اۋىر بولاتىندىقتان شۇجىقتىڭ تاۋلىكتىك نورماسى از مولشەردە بولعانى دۇرىس.

قۇس ەتى - ديەتالىق تاعام

اعزاعا تەز ءسىڭىمدى ەتتەردىڭ ءبىرى - قۇس ەتى. قۇس ەتىنىڭ قۇرامىندا ۆ، ن، رر دارۋمەندەرى، كاليي، ماگنيي، ناتريي، تەمىر، فوسفور، مىرىش، كالتسيي، مىس سەكىلدى مينەرالدى زاتتار بار. ول - قازاق داستارقانىنا كەيىننەن ەنگەن وتە پايداسى مول تاعام. مال ەتىنە قاراعاندا قۇس ەتىندە كوللاگەن مەن ەلاستين از، سول سەبەپتى، اسقازاندا جەڭىل قورىتىلادى. بوتكين اۋرۋىنا ۇشىراعاندارعا تاۋىق ەتىن جەۋگە رۇقسات ەتەتىنى سوندىقتان.

وتا جاسالعان ناۋقاستارعا دا تاۋىقتىڭ سورپاسىن ديەتالىق تاعام رەتىندە ۇسىنىلادى. دەگەنمەن، تاۋىق سورپاسىن شەكتەۋلى تۇردە پايدالانعان ءجون. سەبەبى، گليۋتامين قىشقىلىنىڭ ، ەفير مايلارىنىڭ، ازوتى بار ەكستاكتيۆتى زاتتاردىڭ، اسىرەسە ءپۋريندى نەگىزدەردىڭ اسەرىنەن بولاتىن ءيىسىنىڭ زياندى بولۋىندا. سوندىقتان، تاۋىق ەتىن كۇندەلىكتى اس مازىرىنە اينالدىرۋعا بولمايدى. قاتاڭ ەمدامدەردە پايدالانسا، كۇركەتاۋىقتىڭ ەتى قاتتى اۋرۋلاردان السىرەپ قالعانداردى الدەندىرەدى. ال، قازدىڭ مايى ۇسىك پەن كۇيىككە تاپتىرماس ەم.

ەتتىڭ ساپاسىن انىقتاۋ

ادامزاتتىڭ تاماقتانۋىندا ەت ونىمدەرىنىڭ ساپالىلىعى اسا ماڭىزدى. دەي تۇرعانمەن، ونىڭ وندىرىستەگى تەحنيكالىق سانيتارلىقگيگيەنالىق ەرەجەسىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك . قاندايدا ءبىر دۇكەندەردەن، بازارلاردان ەتتى ساتىپ الاردا ونىڭ ساندىلىگىنە ەمەس، ساپالىلىعىنا دا باسا نازار اۋدارعان ءجون. ەتتى قايناتقاندا قۇرعاق قابىقشانىڭ پايدا بولۋى، ەتكە ءتان ازداعان قىشقىلداۋ ءيىستىڭ بولۋى، ازداپ قاتتىلاۋ جانە بۇلشىق ەتتىڭ ىشكى قاباتىندا قىشقىلداۋ ورتالىقتىڭ بولۋى - ەتتىڭ بۇزىلعاندىعىن اڭعارتادى.

اۋرۋ، شارشاعان جانە ارىق مالدان الىنعان ەتتىڭ قۇرامىندا گليكوگەن از بولادى، وسى سەبەپتەن جەتكىلىكتى مولشەردە ءسۇت قىشقىلى تۇزىلمەي، بارلىق ءپىسۋ پروتسەسى ەتتىڭ جوعارعى قاباتتارىندا عانا ءجۇرۋى مۇمكىن. مۇنداي ەتتىڭ ءدامى ناشارلاۋ كەلەدى. اسقازاندا دۇرىس قورىتىلمايدى جانە ناشار ساقتالادى. ەتتىڭ قۇرامىندا جۇرەتىن وزگەرىستەر ميكروورگانيزمدەردىڭ تۇقىم شاشۋى، اۋرۋ جانە تىم شارشاعان مالدىڭ تىرىدەي كەزىندە، نە بولماسا، سويار الدىندا دەم الدىرماۋدان بولۋى مۇمكىن. نەگىزىنەن، بۇل ۇدەرىستەر مالدى سويعاننان كەيىن، ەتتى مۇشەلەۋ، ساقتاۋ جانە تاسىمالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا بولادى. ەت ساتىپ الاردا مىنا نارسەلەرگە ءمان اۋدارعان ابزال: ءوزىڭىزدىڭ ۇنەمى جەكە ەت ساتۋشىڭىزدىڭ بولعانى دۇرىس. ءتۇسىن زەرتتەۋ: جاس سيىر ەتىنىڭ ءتۇسى قىزىل بولادى، بۇزاۋ ەتى - القىزىل، قوي ەتى سيىر ەتىنە ۇقساس، ءبىراق قويۋ ءارى قانىق بولادى. ەتتىڭ بەتىن قاراڭىز: ەتتىڭ كەۋىپ كەتكەنىنەن پايدا بولاتىن جىڭىشكە اقشىل- القىزىل قاباتتار قالىپتى جاعداي، ءبىراق ەتتىڭ بەتىندە بۇدان وزگە داقتار بولماۋى ءتيىس. ونىمەن قوسا ارتىق شىرىش بولىنبەۋى كەرەك.

ەگەر، ەتكە قولىڭىزدى تيگىزسەڭىز، ول قۇرعاقتاۋ بولىپ تۇرعانى ابزال. يىسكەپ كورۋ: جاعىمسىز ءيىس شىقسا، ەتتىڭ تۇرىپ قالعاندىعىن، ساپاسىزدىعىن بىلدىرەدى. كەسەك ەتكە قىزدىرىلعان پىشاق سۇعىپ كورسەڭىز، ەتتىڭ ىشكى بولىگىنىڭ ساپاسىن انىقتاي الاسىز. مايىنا ءمان بەرۋ: ەتتى العان سوڭ، مايىن پايدالانباساڭىز دا، ول ەت تۋرالى ءبىراز نارسەدەن سىر شەرتەدى. مايدىڭ ءتۇسى اق بولۋى قاجەت. قۇرىلىمى جاعىنان سيىر ەتىندە ۇگىتىلىپ تۇرسا، قوي ەتىندە تىعىز ورنالاسادى.

جاقسى ەتتى كەسكەن كەزدە مايى بەتىندە بىتىراپ ورنالاسقان بولادى. تىعىزدىعىنا نازار اۋدارىڭىز: جاس ەتتى ساۋساقپەن باسىپ كورگەندە ول بىلقىلداپ تۇرادى جانە ساۋساعىڭىزدان قالعان كىشكەنە شۇڭقىر بىردەن جازىلىپ كەتەدى. توڭازىتىلعان ەت تاڭداۋ: توڭازىتىلعان ەتتى تاڭداعاندا ونى توقىلداتىپ كورىڭىز جانە دىبىسىنا نازار اۋدارىڭىز. ونى ساۋساقپەن باسىپ كورگەندە تەگىس تىلىك پايدا بولىپ، ءتۇسى اشىق بولادى. ەتتى ابايلاپ ءجىبىتىڭىز، نەعۇرلىم ۇزاق بولسا، سوعۇرلىم جاقسى (مىسالى، توڭازىتقىشتا). ەگەر، ول دۇرىس توڭازىتىلعان بولسا، وندا پىسىرىلگەن ەتتىڭ ءدامى مۇزداتىلعان ەتتەن ايىرماسى بولمايدى.

 

جاس اي جۋرنالى