اعىلشىن اقىنى «قۇلاگەر» پوەماسىن قالاي اۋداردى
«مەنىڭ العاشقى اۋدارمالارىم وسيپ ماندەلشتام مەن امەريكالىق اقىن روبەرت لوۋەللدى زەرتتەۋگە بايلانىستى بولدى. ماندەلشتامدى زەرتتەۋگە كومەكتەسكەن ولگا كارلايل ماندەلشتامدى ورىس تىلىنەن اعىلشىن تىلىنە جولما- جول اۋدارما جاساعان. بۇل ستالين قايتىس بولعاننان كەيىنگى كەزەڭ. كەيىن ولگانىڭ كومەگىمەن مەن ازاماتتىق سوعىس كەزىندە رەسەيدى تاستاپ كەتكەن ەميگرانت اقىنداردىڭ دۇنيەسىنە كىرىستىم. بۇل - قۇپيالىق، بەلگىسىزدىككە دەگەن قۇمارلىق، تاعدىر نەلىكتەن ءدال وسى ادامدارمەن بايلانىستىردى دەگەن سۇراق ەدى. مەن قازاقستاننىڭ ۇجىمداستىرۋ كەزەڭىندەگى جانە رەسەيگە قوسىلۋ ۋاقىتىنداعى قيىندىقتارى تۋرالى كوپ بىلمەيتىنمىن. تەك قازاقستاندا بولىپ، «قۇلاگەر» پوەماسىن وقىعاندا عانا سول كەزدە بولعان بارلىق قورقىنىشتى سەزىندىم. مەندە ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر بولدى، ءبىراق وسى وقيعالاردىڭ ارتىندا جاتقان ادامزاتتىڭ قايعىسىنىڭ قانشالىقتى تەرەڭ ەكەنىن تۇسىنبەدىم. قازاقستاننان ورالعان سوڭ «ۇلى جۇت» جانە «ءۇنسىز دالا» كىتاپتارىن وقىدىم. بۇل ەكى كىتاپ ماعان كوشپەندىلەر مادەنيەتىن تولىق جويىلعان كەزدەگى قازاق حالقىنىڭ قايعىسى تۋرالى تولىق تۇسىنىك بەردى»، - دەيدى اۋدارماشى بەليندا كۋك.
سوندىقتان، «قۇلاگەرمەن» جۇمىس ىستەۋ اۋدارماشى ءۇشىن وتە ماڭىزدى بولعان.
«مەن جولما- جول اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدىم، ول ماعان ىڭعايسىزدىق تۋعىزدى، بۇكىل تاريحتى كورۋگە مۇمكىندىك بەرمەدى. سوندىقتان جانار (ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ ۇرپاعى جانار جاندوسوۆا - رەد. ) مەنى قازاقستانعا شاقىردى. بۇل ساپاردا مەنىڭ اينالامداعىلاردىڭ بارلىعى پوەماعا تەرەڭ بويلاۋعا كومەكتەستى. جانار مەن ونىڭ وتباسى پوەمانىڭ تاريحي جانە مادەني قىرلارىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەردى. بەيتانىس تىلدەن اۋدارۋ تاجىريبەسى قالاي ەرەكشەلەنەتىنىن ەندى مەن تۇسىنەمىن. نەگىزى ادامعا جولما- جول اۋدارما ارقىلى ورتاق تۇسىنىك بەرەتىن ادام كەرەك. سودان كەيىن بارلىق نارسە ءوز ورنىنا ءتۇسۋى ءۇشىن سىزگە مادەنيەتتىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىندەگى ماماندارمەن كوپ قارىم- قاتىناس جاساۋ كەرەك بولادى»، - دەدى اۋدارماشى.
كىتاپتا شەتەلدىكتەرگە تاڭسىق قازاق سوزدەرىن تۇسىندىرەتىن قوسىمشا بار. بۇل تەرميندەر گەوگرافيانى، رۋلىق قاۋىمداردىڭ داستۇرلەرىن، جەرلەۋ ءراسىمىن جانە ونىڭ ارتىنداعى تاريحتى ءتۇسىنۋ ءۇشىن وتە قاجەت.
«تاريح سالاسىنداعى ساراپشى زيفا اۋەزوۆا اعىلشىن ءتىلدى وقىرماندارعا پوەمانىڭ نەلىكتەن قيىن سەكىلدى ەستىلەتىنىن ءتۇسىندىرىپ بەردى: ءتىلدىڭ تىعىزدىعى، سينونيمدەردىڭ كوپتىگى جانە ءبىر ۇعىمدى ءار ءتۇرلى سوزدەرمەن قايتالاۋ ەكزوتيكالىق جانە گروتەسكىلىك اسەر تۋعىزۋى مۇمكىن. بۇل كونە ءارى باي تىلمەن وسكەن قازاق ءۇشىن قالىپتى ستيل بولىپ كورىنسە، شەتەلدىك وقىرماندار ءۇشىن اۋىر تيە مە دەپ قورقامىن. بارلىق قايتالاناتىن ۇيقاستى دىبىستاردى اعىلشىن تىلىندە قايتالاۋ مۇمكىن ەمەس. «قۇلاگەردىڭ» ءتىلى قازىرگى زامانعا ساي ەمەس، ال ءبىز زاماناۋي دىبىستاۋعا ۇمتىلدىق. «قۇلاگەردى» اۋدارعانداعى باستى مىندەتىم - اعىلشىن ءتىلدى وقىرمانعا ەموتسيونالدى تۇردە اسەر ەتۋ جانە قاراپايىم سوزدەردى قولدانۋ ارقىلى سەزىمدى جەتكىزۋ بولدى. قاراپايىمدىلىق بىزگە تەرەڭىرەك سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەيدى بەليندا كۋك.
ايتا كەتەيىك، بۇگىن ق ر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلعان «قۇلاگەر» كىتابى تانىستىرىلدى. بۇعان دەيىن «قۇلاگەر» پوەماسى ورىس جانە نەمىس تىلدەرىنە اۋدارىلعان بولاتىن.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى
