بيلىك پارتياسى ەكىگە جارىلدى. سوڭى نە بولماق؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قىرعىزستان پارلامەنتىندە ساياسي كوپشىلىك بولىپ وتىرعان سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسى ءبىر جىلعا سوزىلعان ىرىڭ-جىرىڭنان سوڭ اقىرى ەكىگە اجىراپ تىندى. ءبىرىنىڭ باسىندا - قازىرگى، ەكىنشىسىنىڭ باسىندا - بۇرىنعى پرەزيدەنت تۇر.

قازىرگى قىرعىزستان پرەزيدەنتى سوورونباي جەەنبەكوۆ پەن بۇرىنعى پرەزيدەنت المازبەك اتامبايەۆتىڭ اراسىنداعى تايتالاس تۇتاس ەلدىڭ بىرلىگىنە قاتەر توندىرەتىن ماسەلەگە اينالعانداي. جەكە باس ارازدىعى ۋشىعا تۇسكەنىن ايگىلەگەن سوڭعى وقيعا ناۋرىزدىڭ 18 ىندە قىرعىزستان سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ (ق س د پ) وپپوزيتسياعا قوسىلۋى بولدى.

پارلامەنتتەگى 120 مانداتتىڭ 38 ىن يەلەنىپ وتىرعان ق س د پ - 18 ورىن العان قىرعىزستان پارتياسىمەن، 13 -ورىنعا يە «ونۋگۋۋ- پروگرەسس» پارتياسىمەن جانە 12 مانداتتى «ءبىر بول» پارتياسىمەن كواليتسيا قۇرعان ەدى.

1993 -جىلى قۇرىلعان ق س د پ - تاۋەلسىز قىرعىزستانداعى العاشقى ساياسي ۇيىمداردىڭ ءبىرى. اتامبايەۆ پارتيانى 1999 -جىلدان بەرى باسقارىپ كەلەدى. 2011-2017 -جىلدارى پرەزيدەنت بولعان كەزىندە كونستيتۋتسياعا سايكەس ەكى مانساپتى قاتار يەلەنە الماعاندىقتان ۋاقىتشا ءتوراعالىقتان كەتە تۇرعان.

2018 -جىلعى ناۋرىزدا اتامبايەۆ ق س د پ- نىڭ ءتوراعاسى بولىپ قايتا سايلانىپ، سەزدە جەەنبەكوۆكە «اعا رەتىندە كەڭەس» ايتقان ەدى. بۇل كەڭەسى سول ۋاقىتتا پرەزيدەنت قىزمەتىنە كىرىسكەنىنە ءتورت-اق اي تولعان جەەنبەكوۆتى سىناۋ بولىپ شىققان. اتامبايەۆ وزىنەن كەيىنگى بيلىك يەسىنە وتباسى مۇشەلەرىن ساياساتقا ارالاستىرماۋدى ەسكەرتىپ، 2010 -جىلى بيلىكتەن قۋىلعان پرەزيدەنت قۇرمانبەك باكيەۆتى مىسال ەتكەن.

سايلاۋ كەزىندە اتامبايەۆ جەەنبەكوۆتىڭ كانديداتۋراسىن قولداپ، ءوزىنىڭ ساياسي مۇراگەرى رەتىندە كورسەتكەن. بۇل سوزىنەن اتامبايەۆ وزىنە ىڭعايلى ادامدى سايلاتىپ، بيلىك باسىندا قالا بەرمەك ەكەن دەگەن پىكىر تۋعان. ءبىراق جەەنبەكوۆ 2017 -جىلعى قاراشا ايىندا انت بەرىپ، پرەزيدەنت قىزمەتىنە كىرىسكەن سوڭ اتامبايەۆتىڭ كەزىندەگى جەتەكشى ۇكىمەت مۇشەلەرىن جۇمىستان شىعارا باستاعان. بىلتىر ناۋرىزدا پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ جەتەكشىسى فاريد نيازوۆ قىزمەتتەن كەتكەن اتامبايەۆ كەزەڭىنىڭ سوڭعى وكىلىنە اينالعان. «اعالىق كەڭەس» ايتىلعان ق س د پ سەزى ءۇش اپتادان كەيىن وتكەن ەدى.

بۇل كەزدە اتامبايەۆ بيلىك قۇرعان جىلدارى بەكىتىلگەن بىرنەشە كەلىسىم-شارتقا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ جاتقان. 2018 -جىلعى قاڭتاردا بىشكەكتەگى جىلۋ ەلەكتر ستانسياسىندا بولعان اپات سەبەپتەرى دە تەكسەرىلە باستاعان. بۇل ستانسيا كەزىندە قىتايدان الىنعان 386 ميلليون ا ق ش دوللارىنىڭ ەسەبىنەن جوندەلسە دە، قىستىڭ سۋىق كۇندەرى ىستەن شىعىپ قالعان. باس پروكۋرور وتكۋربەك جامشيتوۆ وسى جوباعا سالىنعان اقشانىڭ 111 ميلليونى جىمقىرىلعان دەپ مالىمدەگەن.

اتامبايەۆ كەزەڭىنىڭ جاۋاپتى مەملەكەت قىزمەتكەرلەرى، بىرنەشە پرەمەر-مينيستر وسى تەكسەرۋ كەزىندە تەرگەۋگە شاقىرىلىپ، كەيبىرى قامالعان. سول كەزدە تۇبىندە اتامبايەۆ تا جاۋاپقا تارتىلادى ەكەن دەگەن سىبىس تاراعان.

بىلتىر ءساۋىر ايىندا جەەنبەكوۆ اتامبايەۆ كەزەڭىندە تاعايىندالعان پرەمەر-مينيستر ساپار يساكوۆتى قىزمەتتەن بوساتىپ، ەكى ايدان سوڭ يساكوۆ جەمقورلىق ايىبىمەن اباقتىعا جابىلعان.

مامىر ايىندا اتامبايەۆتى تيىسپەۋشىلىك مارتەبەسىنەن ايىرۋ تۋرالى العاشقى ۇسىنىس جاسالعان. كەيىن بۇل باستاما بىرنەشە رەت قايتالاندى.

ەكى ساياساتكەردىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭ كۇشەيە تۇسەتىندەي كورىنگەن. كوپتىڭ بولجامى راستالدى.

بيىلعى ناۋرىزدىڭ 17 سىندە قىرعىزستان تاريحىندا العاش رەت ساياسي قاقتىعىس كەزىندە بەيبىت تۇرعىندار قانى توگىلدى دەپ سانالاتىن اقسىداعى قايعىلى وقيعانىڭ 17 جىلدىعى اتاپ ءوتىلدى. جەرگىلىكتى ساياساتكەردى تۇرمەدەن شىعارۋدى تالاپ ەتكەن نارازى توپقا پوليتسيا وق اتىپ، التى ادام قازا تاپقان ەدى. بىشكەكتە وتكەن رەسمي شارا كەزىندە اتامبايەۆ كوپشىلىك الدىندا ءسوز سويلەپ، كەزىندە جەەنبەكوۆتىڭ كانديداتۋراسىن قولداعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇرادى.

«سوورونباي جەەنبەكوۆ... حالىقتى ەكىگە ءبولىپ وتىرسىڭ. ەل-جۇرت وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك بولىپ بولىنبەسىن، باسى بىرىكسىن دەپ سەنى وشتاعى قارا قۇلجادان الىپ كەلىپ ەدىم» دەدى اتامبايەۆ.

بۇل اتامبايەۆتىڭ جەەنبەكوۆتى پرەزيدەنت قىزمەتىنە ءوزى اكەلگەنىن، ەلدىڭ سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك بولىپ بولىنەتىنىن ءبىرىنشى رەت ايتۋى ەمەس. بىلتىر جەلتوقساندا «اپرەل» تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا دا وسىلاي دەگەن.

بۇل مالىمدەمەنىڭ جۇگى اۋىر. ويتكەنى 2017 -جىلعى قازاندا وتكەن سايلاۋدا جەەنبەكوۆ 54 پايىز داۋىس جيناپ، پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاندا قىرعىزستاندىقتاردىڭ كوبى تاڭىرقاپ قالعان. سايلاۋ الدىنداعى الەۋمەتتىك ساۋالنامالار ەكىنشى تۋر بولۋ ىقتيمالدىعى زور ەكەنىن كورسەتكەن. سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە بيلىك «اكىمشىلىك رەسۋرستارىن قولداندى، جەەنبەكوۆكە بۇرا تارتتى» دەپ ايىپتالعان. مەملەكەتتىك تەلەارنالار جەەنبەكوۆتىڭ باستى قارسىلاسى بولعان ومۋربەك بابانوۆتى قارالاپ جاتسا دا، ول 33 پايىز داۋىس العان.

جەەنبەكوۆتى بيلىككە قالاي «الىپ وتكەنىن» ناقتىلاپ ايتپاسا دا، اتامبايەۆتىڭ سوڭعى مالىمدەمەلەرى سايلاۋدىڭ زاڭدىلىعى تۋرالى ساۋالدار تۋدىرعان.

ناۋرىزدىڭ 17 سى كۇنى بىشكەكتە ايتقان سوزىندە اتامبايەۆ جەەنبەكوۆتى «وتباسى بولىپ بيلىك قۇردى» دەپ سوككەن.

جەەنبەكوۆتىڭ ءىنىسى اسىلبەك - پارلامەنتتەگى ق س د پ فراكسياسىنىڭ دەپۋتاتى. 2011 -جىلعى جەلتوقساننان اعاسى 2016 -جىلعى ساۋىردە پرەمەر- مينيستر بولىپ تاعايىندالعانعا دەيىن سپيكەر بولعان.

اتامبايەۆتىڭ سوزىنشە، اسىلبەك - پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتاردىڭ بەيرەسمي جەتەكشىسى، «وتىر» دەسە، وتىرادى، «تۇر» دەسە، تۇرادى.

پرەزيدەنت جەەنبەكوۆ ناۋرىزدىڭ 17 سىندە اقسى وقيعاسى بولعان بوسپيەك اۋىلىنا بارعان. ول جينالعان قاۋىمعا قاراتىپ، 2002 -جىلعى ناۋرىزدا بولعان وقيعا قىرعىزستان حالقىنا تۇرتكى بولىپ، «وزگەرىسكە جول اشقانىن» ايتتى. جەەنبەكوۆ اقسى وقيعاسىنىڭ «ادىلەتسىزدىك پەن زاڭسىزدىققا نارازىلىق» ۇلگىسىنە، 2005 -جىلى پرەزيدەنت اسقار اقايەۆتى، 2010 -جىلى قۇرمانبەك باكيەۆتى بيلىكتەن تايدىرعان كۇشكە اينالعانىن اتاپ ءوتتى.

بوسپيەككە جەەنبەكوۆپەن بىرگە كەزىندە اتامبايەۆتىڭ ساياسي قارسىلاسى بولىپ «توڭكەرىس ۇيىمداستىرماق بولدى» دەگەن ايىپپەن سوتتالىپ شىققان بەكتۋر اسانوۆ تا باردى. تاعىلعان ايىپتى مويىنداماي كەلگەن اسانوۆ بيىل اقپاندا پرەزيدەنت راقىمشىلىعىمەن بوساتىلعان ەدى.

بوسپيەكتە جەەنبەكوۆتىڭ جانىنان 2002 -جىلعى نارازىلىققا تۇرمەگە ءتۇسۋى تۇرتكى بولعان جەرگىلىكتى تانىمال ساياساتكەر ازيمبەك بەكنازاروۆ تا كورىندى.

جەەنبەكوۆ پەن اتامبايەۆتىڭ تارتىسى سيمۆوليزمگە تۇنىپ تۇر. كەلەسى جىلعى پارلامەنت سايلاۋى دا داۋ- دامايمەن وتەتىن سياقتى. ق س د پ- نىڭ بىرلىگىنە جىك ءتۇستى.

ازاتتىقتىڭ قىرعىز قىزمەتى ق س د پ- نىڭ كەيبىر دەپۋتاتى جەەنبەكوۆتى قولدايتىنىن، كەيبىرى اتامبايەۆتى دا، جەەنبەكوۆتى دە قولدايمايتىنىن حابارلادى. پارتيادا «اتامبايەۆسىز ق س د پ» دەپ اتالاتىن توپ تا بار. ءبىراق پارتيا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى يرينا كارامۋشكينانىڭ سوزىنشە، اتامبايەۆ 2020 -جىلعى پارلامەنت سايلاۋىنا تۇسەتىن كانديداتتار ءتىزىمىن باستاپ تۇر.

اتامبايەۆ ق س د پ- نىڭ كەلەسى سەزى ءساۋىردىڭ 6-سىندا، 2010 -جىلى باكيەۆ بيلىكتەن تايعان توڭكەرىسكە توعىز جىل تولاتىن كۇنى وتەتىنىن جاريالادى. ال ق س د پ-نىڭ پارلامەنتتەگى فراكسيا جەتەكشىسى يسا ومۋركۋلوۆ پارتيا قۇرىلتايى ءساۋىردىڭ 3 ىندە وتەدى دەپ حابارلادى.

جەەنبەكوۆ- اتامبايەۆ تەكەتىرەسىنە بايلانىستى پارلامەنت تە تولقىپ تۇر. ناۋرىزدىڭ 21 ىندە پارلامەنت سپيكەرى، قىرعىزستان پارتياسىنىڭ دەپۋتاتى داستانبەك جۋمابەكوۆ اتامبايەۆتىڭ ناۋرىزدىڭ 17 سى كۇنگى مالىمدەمەسىنە جاۋاپ قايىرىپ، كەزىندە ەلگە بەرىلگەن شەتەلدىك نەسيە اقشانىڭ پارلامەنتتىڭ نازارىنان وتپەگەنىن جانە جوگوركۋ كەنەشتىڭ «وكىلەتتى تەرىس پايدالانۋ، قىلمىستىق ىستەردى قولدان جاساۋ مەن باسەكەلەستەردى قۋدالاۋ» ىستەرىنە قاتىسى جوقتىعىن مالىمدەدى.

«ونۋگۋۋ- پروگرەسس» فراكسياسىنىڭ جەتەكشىسى باكىت توروبايەۆ پارلامەنتتى اتامبايەۆتىڭ مالىمدەمەسىنە وراي رەسمي ۇستانىم بىلدىرۋگە شاقىردى.

قىرعىزستاننىڭ سولتۇستىگىنەن شىققان ساياساتكەر المازبەك اتامبايەۆ اقسى وقيعاسىن ەسكە الۋ كۇنى ەلدىڭ سولتۇستىگىندەگى بىشكەكتە سويلەدى، ال وڭتۇستىك وڭىردە تۋعان جەەنبەكوۆ وسى ايماقتى ارالاپ ءجۇردى. ەكەۋى دە وسى وقيعا كەزىندە سويلەيتىن ورىندى تاڭداپ العانعا ۇقسايدى. قىرعىزستانداعى وڭتۇستىك- سولتۇستىك ءبولىنىسى وتە داۋلى ساياسي ماسەلە.

جەەنبەكوۆ پەن اتامبايەۆ اراسىنداعى جانجال باسقا ساياساتكەرلەردىڭ دە بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى. ەكى ساياساتكەردىڭ ءبىر- بىرىنە تاققان جەمقورلىق پەن نەپوتيزم ايىپتارى ۇكىمەتتىڭ شەتەلدىك كومپانيالارمەن كەلىسىم-شارتتارىنىڭ جانە 2017 -جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ زاڭدىلىعىنا كولەڭكە تۇسىرەدى. قىرعىزستاندا حالىقتىڭ بيلىك وكىلدەرىنە دەگەن سەنىمى ونسىز دا زور بولماعان، ءبىراق از-ماز سەنىمنىڭ وزىنەن تۇك قالمايتىنداي.

تاعى ءبىر داعدارىسقا ۇشىراعالى تۇرعان ەلدە كەلەسى جىلى وتەتىن پارلامەنت سايلاۋى الدىندا ساياسي احۋال وسىلايشا ۋشىعىپ بارادى.

بلوگتى جازۋعا ازاتتىقتىڭ قىرعىز قىزمەتى جاردەم قىلدى.

دەرەككوز «ازاتتىق راديوسى»