ماسكەۋدە «ۇلى دالا التىنى» كورمەسى ءوتتى
25 مىڭنان استام ەكسپونات قويىلعان «ۇلى دالا التىنى» كورمەسى رەسەيدىڭ قازىرگى زامانعى تاريح مۇراجايىندا اشىلدى. بۇل شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمدىگى مەن رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى.
اۋقىمدى ءىس-شارانىڭ تۇساۋىن قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ رەسمي تۇردە كەستى.
«الدىمەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى دانيال احمەتوۆكە، ءبىزدىڭ ايتۋلى عالىمدارىمىزعا، سونداي-اق رەسەيدىڭ قازىرگى زامانعى تاريح مۇراجايى باسشىلىعىنا بايىرعى كوشپەندىلەردىڭ زور تاريحي جانە مادەني قۇندىلىققا يە بىرەگەي مۇراسىمەن تانىسۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنعاندارى ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى»، - دەپ اتاپ كورسەتتى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ.
«وسى تۇرعىدا شىعىس قازاقستاننىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان بەرەل، شىلىكتى، ەلەكە سازى سىندى ەسكەرتكىشتەر ەرەكشە ماڭىزعا يە. ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا قازاقستاننىڭ رەسەي سەكىلدى جاقىن كورشىسىنە سالت اتتىلىق داۋىرىندەگى وركەنيەتتىڭ جوعارى دەڭگەيىن، مەتال وڭدەۋدىڭ، زەرگەرلىك ونەردىڭ، قارۋ-جاراقتىڭ تاماشا ءارى جاقسى ساقتالعان ۇلگىلەرىن كورسەتۋ مۇمكىندىگىن يەلەنىپ وتىرعانى ەرەكشە قۋانتادى.
كورمەگە وبلىس اكىمدىگى ارنايى ازىرلەپ، جەرگىلىكتى بيۋجەتتەن قارجىلاندىرىلعان ۇزاق مەرزىمدى ارحەولوگيالىق باعدارلاما اياسىندا سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە شىعىس قورعاندارىنداعى عىلىمي ەكسپەديتسيالارعا جەتەكشىلىك ەتكەن ايگىلى قازاقستاندىق ارحەولوگتار زەينوللا ساماشيەۆ پەن ابدەش تولەۋبايەۆ تاپقان جادىگەرلەر قويىلدى. 2016-2018-جىلدار ىشىندە تەك عىلىمي زەرتتەۋلەرگە عانا 500 ميلليوننان استام تەڭگە بولىنگەن بولاتىن، ءبىر قۋانتارلىعى - وبلىس دەلەگاتسياسى باسشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، وسى باعدارلاما الداعى جىلدارى دا جالعاسپاق.
كورمەنىڭ ورتالىق ەلەمەنتى 2003-جىلى ابدەش تولەۋبايەۆ تاپقان ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى VII- VIII عاسىرلارداعى «التىن ادامنىڭ» قالپىنا كەلتىرىلگەن ەكسپوزيتسياسى بولدى. كوشپەندى بەينەسىنىڭ رەكونسترۋكتسياسىن جاساعان - تانىمال شەبەر قىرىم التىنبەكوۆ، دەسەك تە عىلىمي باسشىلىقتى جاڭالىقتى اشۋشى عالىم ىسكە اسىرىپتى. كورمەگە كەلۋشىلەر كوسەم كيىمى مەن اشەكەيلەرىنىڭ ەڭ ۇساق دەتالدارىنا دەيىن كورىپ، دالالىقتار ءداۋىرىنىڭ رۋحىن سەزىنە الدى.
رەسەيدىڭ باس قالاسىنا ابدەش تولەۋبايەۆتىڭ 2016-جىلى تاپقان جادىگەرلەرى دە جەتكىزىلدى، ولار شىلىكتى وركەنيەتى تۋرالى تانىمدى ايتارلىقتاي كەڭەيتە تۇسەدى. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، شىلىكتى كۇللى ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى ەرتە ساق مادەنيەتىنىڭ بەسىگى بولىپ تابىلادى.
كورمەنىڭ اشىلۋىندا زەينوللا ساماشيەۆتىڭ بەرەل قورعانىنان تاپقان زاتتارى، اسىرەسە، سالتاناتتى ابزەلدەرى بار بەرەل جىلقىسىنىڭ (ب. د. د. IV- III ع.) رەكونسترۋكتسياسى ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋعىزدى. رەكونسترۋكتسيانى عالىمنىڭ جەتەكشىلىگىمەن سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى قاليوللا احمەتجان جاساعان.
ال كورمەنىڭ باستى سىيى زەينوللا ساماشيەۆتىڭ ەلەكە سازى قورعانىنان تاپقان سەنساتسيالىق جادىگەرلەرى بولدى. اتالمىش قورىمنان ب. د. د. VIII- VII عاسىرلارعا تيەسىلى جاڭا «التىن ادام» شىققان- دى. قازىرگى ۋاقىتتا عالىمدارىمىز رەسەيلىك ارىپتەستەرىمەن بىرگە سۇيەككە انتروپولوگيالىق جانە مورفولوگيالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋدە.
«بايىرعى كوشپەندىلەردىڭ يدەولوگيالىق تانىمىندا التىن جاي عانا جارقىراعان مەتال ەمەس، ول - ماڭگىلىك كۇننىڭ بەينەسى، ونىڭ ماتەريالدانعان ساۋلەسى، سوندىقتان التىن پاتشانىڭ، قولباسشىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن كورسەتۋگە ارنالدى. تارباعاتايدان التايعا دەيىنگى الىپ اۋماقتاعى بەلگىلى ءبىر بەينەلەر مەن سيۋجەتتەردىڭ، ونەردەگى كوركەم امال-تاسىلدەردىڭ ۇقساستىعى ءوڭىر كوشپەندىلەرىنىڭ ءدىني-يدەولوگيالىق جاقىندىعىن اڭعارتادى.
اڭ ستيلىندەگى بارلىق تۋىندىلاردا بارىس، قاسقىر سياقتى جىرتقىشتار، مارال، بۇعى، ارقار، قوي سەكىلدى تۇياقتى جانۋارلار جانە گريفون، قىران، بوزتورعاي قۇستارى كەزدەسەدى. مۇنىڭ ءبارى البەتتە ارى قاراي دا زەرتتەلەدى، ءبىر قۋانتارلىعى - قازبا ماتەريالدارىنىڭ جاقسى ساقتالۋى ءجىتى زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە تولىق مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى ءوز سۇحباتتارىندا زەينوللا ساماشيەۆ پەن ابدەش تولەۋبايەۆ.
«ارينە، ارحەولوگيالىق جادىگەرلەردىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا دەيىن جەتۋى - عالىمدار ساماشيەۆ پەن تولەۋبايەۆتىڭ ەرەن ەڭبەگى. ارتەفاكتىنى تاۋىپ قانا قويماي، ونى ساۋاتتى ارشىپ الۋ قاجەت. ال بۇل - كۇردەلى ءىس. قازاقستان باسشىلىعىنىڭ عىلىمعا، وتكەندى زەرتتەۋگە لايىقتى كوڭىل ءبولىپ وتىرعانى ءتانتى ەتتى. بۇل ادامزات قاۋىمىنىڭ بولاشاعى بار ەكەنىن كورسەتەدى»، - دەپ ويىن جەتكىزدى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ەگور كيتوۆ.
ماسكەۋدە ۇيىمداستىرىلعان مادەني وقيعاعا تەك رەسەيلىكتەر عانا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ قويعان جوق.
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، گەرمانياداعى تيۋبينگەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، بريتانياداعى رەدينگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى گەنريح حاركە قازاق عالىمدارى تاپقان تاريحي جادىگەرلەردى كورىپ تاڭعالعانىن جاسىرمادى.
ونىڭ ايتۋىنشا، كورمەدەگى ارتەفاكتىلەر عىلىمدى دامىتۋعا، كونە زاماننىڭ كوپتەگەن قۇپيالارىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرمەك.
«ۇلى دالا التىنى» قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دا قىزىعۋشىلىقتارىن تۋعىزدى.
«بۇگىنگى كورمە - مەن ءۇشىن، ماسكەۋدە تۇراتىن بارلىق قازاقتار ءۇشىن ايتۋلى وقيعا. ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ ودان ارى نىعايىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى، رەسەيدە تۇرسام دا ءوز حالقىمنىڭ تاريحىن تانۋعا، ونى ورىس دوستارىما كورسەتۋگە مۇمكىندىك الىپ وتىرمىن، - دەدى ماسكەۋ ۇلتتار ءۇيىنىڭ مامانى گۇلنار ىسقاقوۆا.
كورمەنىڭ اشىلۋىندا «كەربەز» فولكلورلىق ءانسامبلى مەن امىرە قاشاۋبايەۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان فيلارمونياسى قازاقتىڭ كلاسسيكالىق تۋىندىلارىن ۇسىندى.
بىرەگەي ارحەولوگيالىق جادىگەرلەردى رەسەيلىكتەر ءالى 17 كۇن تاماشالاي الادى.
ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، كورمە الداعى ۋاقىتتا جالعاسۋى دا ىقتيمال.
