نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى «شاحانوۆتىڭ ۇسىنىسىن قايتا داۋىسقا سالايىق» دەدى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە « جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-127

 1989 -جىلدىڭ 22 -قىركۇيەگى. قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ كەزەكتى سەسسياسى ءوتىپ جاتقان كەز. كۇن تارتىبىندە - ءتىل ماسەلەسى. قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى شەشىلەتىن كۇن. دەپۋتاتتار «تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسىن تالقىلاۋدا.

زاڭ جوباسىن دەپۋتاتتارعا ورتالىق كوميتەتتىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، دەپۋتات ەفيموۆ تانىستىرعان.

زاڭ جوباسىندا قازاق ءتىلى مۇددەسىنە قايشى كەلەتىن كەراعار جەرلەر وتە كوپ. ونىڭ ۇستىنە «قازاق تىلىمەن قاتار ورىس تىلىنە دە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى بەرىلسىن» دەگەن ۇسىنىستار باسىم. دەپۋتاتتار الماكەزەك ءسوز الىپ، ءوز ۇسىنىستارىن بىلدىرۋدە.

ەكى ادامنان كەيىن م. شاحانوۆقا دا ءسوز تيەدى. م. شاحانوۆ تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسىنىڭ ءبىرىنشى جانە ون جەتىنشى باپتارىنا وزگەرتۋ ەنگىزۋ قاجەتتىگىن تىلگە تيەك ەتە كەلە، تەك قازاق ءتىلىنىڭ عانا جەكە دارا مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن الۋ قاجەتتىلىگىن ايتىپ، ۇسىنىس جاسايدى.

سونىمەن جوعارعى كەڭەس ءتورالقاسىنا ەكى ۇسىنىس تۇسەدى. سودان نە كەرەك، قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ قوعامدىق نەگىزدەگى ءتوراعاسى، اكادەميك قيلىباي مەدەۋبەكوۆ ءاي-ءشايعا قاراماي «ەكى ءتىل بىردەي مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن السىن» دەگەن ۇسىنىستى داۋىسقا سالادى دا جىبەرەدى. ۇسىنىس باسىم داۋىسپەن قابىلدانادى. ورىس تىلىنە بۇيرەگى بۇرىپ تۇرعان دەپۋتاتتار ءبىر-ءبىرىن قۇتتىقتاپ، ءماز بولىسادى. وسى كەزدە اشۋعا بۋلىققان م. شاحانوۆ مىنبەرگە قايتا كوتەرىلەدى. بۇدان كەيىنگى اڭگىمەنى سول كەز وقيعاسىنا كۋا بولعان اكادەميك ءابدۋالى قايداروۆقا بەرەيىك:

«1989 -جىلدىڭ 22-قىركۇيەك كۇنى قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋ ءىسىن شەشەتىن «تىلدەر تۋرالى» زاڭ قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىندە قارالدى. مەن دەپۋتات ەمەس ەدىم، سوندىقتان، شاقىرىلعان قوناقتاردىڭ ساناتىندا بولدىم. ارينە، ءبارىن تەك دەپۋتاتتار شەشەدى. دەمىمىزدى ىشىمىزگە تارتىپ وتىرعانبىز. قىرسىق قىلعاندا، جوعارعى كەڭەستىڭ ەكى تىلگە دە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرگەن نۇسقاسى كوپشىلىك داۋىسپەن ءوتتى دە كەتتى. كوڭىلىمىز قۇلازىپ قالدى. كەنەت مىنبەگە ك س ر و حالىق دەپۋتاتى، اقىن مۇحتار شاحانوۆ كوتەرىلدى. مۇندايدى كۇتپەگەنبىز. سەبەبى زاڭ قابىلدانىپ قويدى. شاحانوۆ قاتقىل تۇردە، «ەل بىزدەن قازاق ءتىلىنىڭ جەكە-دارا مەملەكەتتىك مارتەبە الۋىن كۇتىپ وتىر. ولاي بولماسا، جەلتوقسان وقيعاسى قايتالانادى» دەگەنگە تىرەدى. ءسويتىپ ەدى، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى «شاحانوۆتىڭ ۇسىنىسىن قايتا داۋىسقا سالايىق» دەدى. ءۇمىت وتى قايتا جارق ەتكەن.

ءۇزىلىس كەزىندە عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى ءومىرزاق سۇلتانعازين «ءسىزدى شاحانوۆ ىزدەپ جاتىر» دەدى. ەكى وكپەمدى قولىما الىپ دەرەۋ جەتتىم. بارسام، جەدەل كوميسسيا زاڭنىڭ باپتارىن قازاق تىلىنە بۇرىپ جازۋعا قىزۋ كىرىسىپ كەتكەن ەكەن. ءتىل جاناشىرلارى زاڭگەرلەردى قاسىمىزعا الىپ، بارىمىزدى سالدىق.

سودان بەرى دە 20 جىل ءوتتى. ەگەر مۇحتار شاحانوۆ شىعىپ داۋىس كوتەرمەگەندە، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەكى تىلگە بىردەي مەملەكەتتىك مارتەبە اپەرگەن زاڭمەن جۇرەتىن ەدىك. وندا قازاقتىڭ وتە ۇلكەن بولىگى مۇلدەم ورىستانىپ، قازاق تىلىنە دەگەن ىنتا-ىقىلاس قازىرگىدەن دە بىرنەشە ەسە تومەن قۇلدىرار ەدى».

قالعان اڭگىمەنى كەلەسى ءشاي ەنشىسىنە قالدىرايىق.
جالعاسى بار