امەريكالىق زەرتتەۋشى قازاق دالاسىنداعى اشارشىلىقتى نەگە زەرتتەدى؟
جاي اۋەستىكتەن باستالعان ىزدەنىس امەريكالىق تاريحشى ءۇشىن 10 جىل ءومىرىن ارناعان ىسكە اينالدى. ازاتتىقپەن سۇحباتتاسقان سارا كەمەروننىڭ تۇجىرىمدارىن سوزبە- ءسوز، تۇتاس كۇيىندە وقىڭىز.
نەدەن باستالدى؟
باتىستا ورتالىق ازيا جايلى زەرتتەۋلەر از، بار بولسا دا وزبەكستانعا ارنالعان، ونىڭ كوبى: «وزبەكستاندا وسىلاي بولدى، دەمەك، بارلىق ايماقتا سولاي بولعانى» دەپ قورىتادى. سوندىقتان مەن: «قازاقستاندى زەرتتەيمىن، ول باسقاشا، وزبەكستانعا قاراما- قارسى مىسالدار بار» دەدىم.
جازدا كەلىپ، قازاق ءتىلىن ۇيرەنە باستادىم، مەكتەپ وقۋلىقتارىنان اشارشىلىق تۋرالى وقىدىم. ول جايىندا ەشقاشان ەستىمەگەن ەدىم. تاقىرىپتى قولعا الدىم... 10 جىل ۋاقىتىمدى سارپ ەتتىم، ماتەريال يەل ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ديسسەرتاتسياما نەگىز بولدى.
ەكى جىل ۋاقىتىمدى دەرەك كوزدەرىن زەرتتەۋگە ارنادىم. قازاقستاندىق تاريحشىلاردىڭ جۇمىستارىن پايدالاندىم، سول كەزەڭدەگى گازەت- جۋرنال، كىتاپتاردى قارادىم. الماتى، استانا، سەمەي، ماسكەۋ كىتاپحانالارى مەن ۆاشينگتونداعى كونگرەسس كىتاپحاناسىندا جۇمىس ىستەدىم. ول جەردە باسقا ەشقايدان تابىلمايتىن ورتالىق ازيا تۋرالى وتە قىزىقتى ماتەريالدار قورى بار.
سارا كەمەرون. ا ق ش، قاڭتار 2019 -جىل.
رەسەيدە زەرتتەۋ تاقىرىبىمدى ابايلاپ تانىستىردىم. اۋىل شارۋاشىلىعىن مودەرنيزاتسيالاۋ پروتسەسىن زەرتتەپ ءجۇرمىن دەدىم. ەش ماسەلە تۋىندامادى. ول جاقتا جۇمىس ىستەمەگەلى ءبىراز بولدى، جاعداي وزگەردى مە، جوق پا، بىلمەيمىن. ءبىراق رەسەيدە اشارشىلىق تاعى دا «ۇنامسىز» تاقىرىپقا اينالدى دەپ ەستىدىم.
ۇ ق ك مۇراعاتىنا شەتەلدىكتەردى كىرگىزبەيدى، ءبىراق مەنىڭ جولىم بولدى. استاناداعى پرەزيدەنت ارحيۆىندە جۇمىس ىستەگەن كەزىمدە ولار بىرنەشە ماتەريالدى اشتى، سولاردى قولدانعان زەرتتەۋشىلەردىڭ العاشقىسى بولدىم.
تۇشىتىلعان سۋدى مۇز كۇيىندە اكەلۋ. ورتالىق مەملەكەتتىك كينوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبالارىنىڭ مۇراعاتى.
دوكتورلىق ديسسەرتاتسيامدى اياقتاعان كەزدە پرەزيدەنت ارحيۆى «قازاق اۋىلىنىڭ قاسىرەتى» اتتى اشتىق تۋرالى كوپ تومدىق ازىرلەدى. العاشقى ەكى تومى جارىق كوردى. ول - وتە كەرەمەت ماتەريالدار جيىنتىعى، ماعان كوپ كومەگى ءتيدى. ءبىر تومنىڭ ءوزى 800 بەتتەن تۇرادى.
«ءوز سوزدەرىمەن ايتۋ»
ارينە، ارحيۆ قۇجاتتارى - تاريحتىڭ ءبىر بولىگى عانا. جوبامەن جۇمىس ىستەگەن كەزدە ولاردىڭ ءبىرجاقتى پىكىر ەكەنىن ءتۇسىندىم. اۋەل باستان دەرەككوزدەرمەن جۇمىس ىستەگەندە ساق بولۋ كەرەكتىگىن ۇقتىم.
وقيعانى بيۋروكرات كۋاگەرلەر ەمەس، سول اشتىقتى باستان وتكەرگەن قازاقتاردىڭ كوزىمەن جەتكىزۋ كەرەكتىگى وتە ماڭىزدى بولدى. ولاردى تابۋ ءۇشىن قولىم جەتكەن دەرەك كوزىنىڭ ءبارىن پايدالاندىم. ەڭ قيىن جۇمىس سول بولدى، اقپارات وتە از.
ونىڭ ءبىر سەبەبى - سول كەزدەگى قازاق مادەنيەتى اۋىزشا دامىعان ەدى. ادامداردىڭ ءسوزى جازىلماعان، تاريح اۋىزدان اۋىزعا تاراعان. تاعى ءبىر سەبەپ - سول كەزدەگى وقيعا تۋرالى ەستەلىكتى ساقتاماۋ ساياساتى. اشتىقتى باستان وتكەرگەن ادامدار ءتىرى بولسا دا، كۋاگەرلەردى سويلەتپەگەن. قازىرگى قازاقستان ول تاقىرىپتان الشاقتاپ كەتتى. ونى تالقىلاعىسى كەلمەيدى.
ءبىراق ازداعان دەرەك تاپتىم، مىسالى، 1993 -جىلى جارىق كورگەن « قىزىلدار قىرعىنى» وقيعالار جيناعىندا كۋاگەرلەردىڭ ەستەلىگى بار، ول كىتاپ كونگرەسس كىتاپحاناسىندا ساقتالىپتى. وندا اشتىق كەزەڭىندە ءومىر سۇرگەن ادامداردان الىنعان سۇحبات بار، 60 تان استام وقيعا قامتىلادى، 250 بەتتىك شىعارما.
مۇحامەت شاياحمەتوۆتىڭ «ءۇنسىز دالا» جۇمىسىن، شافيك چوكيننىڭ ەستەلىكتەرىن، نۇرزيا قاجىبايەۆانىڭ «قازاقستانداعى ستاليندىك اشتىق: زامانداستار ەستەلىگى» سۇحباتىن پايدالاندىم.
اشتىقتى كورگەن ەكى ادامنان سۇحبات الدىم. ونىڭ ءبارى كىتاپقا كىردى. كۋاگەرلەردىڭ تۋىستارى، مىسالى، نەمەرەلەرى اتا- اجەسىنىڭ وقيعاسىن باياندادى، ونى كىتاپقا ەنگىزبەدىم. ولار دا وتە ماڭىزدى، ءبىراق باسقا جوبا، ەستە ساقتاۋعا تۇرارلىق ەستەلىكتەر بولىپ سانالادى.
مودەرنيزاتسيا مەن سوۆەتتەندىرۋ
وقيعانى «ستاليندىك رەجيم مودەرنيزاتسيانى قالاي جۇرگىزدى جانە سوۆەت ۇلتىن قالاي قالىپتاستىردى» دەگەن ەكى تۇرعىدا قاراستىرۋدى مىندەت ەتتىم. ەكونوميكالىق جاعىنان العاندا سوۆەت بيلىگى كوشپەندىلىكتى «ءتيىمسىز» سانادى، مادەني جاعىنان «ارتتا قالعان»، زاماناۋي قوعاممەن ۇيلەسپەيدى دەپ ويلادى.
وسى ەكى يدەيا بىرلەسە كەلىپ، سوڭى اشتىققا سوقتىرعان كوشپەندى ءومىر سالتىنا قارسى ناۋقان جۇرگىزۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاردى. مودەرنيزاتسيا پروتسەسى باتىستاعى تۇسىنىكتەن قانشالىقتى ەرەكشەلەنگەنىن كورسەتكىم كەلدى: امبيتسياسى تىم زور بولعانىمەن، ناتيجەسى زور شىعىنعا ۇشىراتتى.
ماسكەۋ ءۇشىن جايىلىم ىزدەپ جۇرەتىن كوشپەندى ءومىردىڭ ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرى تۇراقسىز بولعانى ۇلكەن پروبلەما ەدى. مال باسىنىڭ سانى تۋرالى سيفرلارعا قاراساڭىز، ولار جۇتتىڭ كەسىرىنەن ۇنەمى وزگەرىپ وتىرعان، ال ماركسيزم- لەنينيزم يدەياسى بويىنشا، ەكونوميكادا تۇراقتىلىق كەرەك، سودان سوڭ ونىڭ ءوسىمى باستالادى. سولايشا كوشپەندى ءومىر سالتى «ءونىمسىز» سانالدى.
قورشاعان ورتانى وزگەرتپەك بولعان ارەكەتتەرى دە بار. كوپ جاعىنان ولار ساتسىزدىككە ۇشىرادى. سوۆەت بيلىگى بيداي ەگىپ، مول استىققا كەنەلمەك بولدى. ونىسىنان تۇك شىقپادى. اشتىق كەزىندە قۇرعاقشىلىق بولدى. اشتىق بىتكەن سوڭ دا ول جالعاستى. تىڭ يگەرۋ كەزىندە جەر جىرتۋ جوباسى مەن 1960 جانە 1970 -جىلدارداعى قۇرعاقشىلىققا قاراساڭىز، رەجيمنىڭ ماسەلەنى شەشە الماعانىن بايقايسىز.
تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە - سوۆەتتىك قازاق ۇلتىن قۇرۋ مىندەتى ەدى. ماسكەۋ ونى «كوشپەندى ەمەس، مۇسىلمان ەمەس، ءجۇز بەن رۋعا بولىنبەيتىن ۇلت» دەپ ەلەستەتتى.
مەن جاساعان قورىتىندى بويىنشا، جاڭا دارالىق (يدەنتيچنوست) جاسالدى، ءبىراق تولىق وزگەرتە المادى.
اشارشىلىق كەزىندەگى كوش. 1930 -جىلدار. ورتالىق مەملەكەتتىك كينوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبالارىنىڭ مۇراعاتى.
ءبىر ماقسات ايقىن ورىندالدى - قازاق قوعامى وتىرىقشىلىققا ۇيرەندى. سوۆەت بيلىگى جايىلىممەن جۇرەتىن كوشپەندىلىك سالتىن ەكونوميكالىق جۇيە رەتىندە قۇرتتى، ءبىراق مادەنيەت ءتۇرى رەتىندە تولىقتاي جويا المادى. دەرەك كوزدەرىن باقىلاساڭىز، اشتىققا دەيىن قازاقتاردىڭ سايكەستىگىن كورسەتەتىن ەلەمەنت كوشپەندى ءومىر سالتى بولسا، كەيىن ۇلتتىق بەلگى الدىعا شىقتى. ادامدار وزدەرىن سوۆەت قازاقتارى دەپ اتاي باستادى. ءبىراق سوۆەت بيلىگى قۇتىلعىسى كەلگەن بەلگىلەردىڭ كوبى ساقتالدى، ولار قازاقتىڭ ءومىر سالتىندا ماڭىزىن جويعان جوق.
مىسالى، جايىلىمدىق نوماديزمنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى - رۋ، ساياسي جانە ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ نەگىزى. 1940، 1950 جانە 1960 -جىلدارى دا رۋلىق قۇرىلىم قازاقتاردىڭ ومىرىنە ىقپال ەتتى. تۇرعىندار كولحوزدى رۋعا قاراي قۇردى، جەتى اتادان قىز الىسپاۋ ءداستۇرىن ۇستاندى. ياعني، ۇلىنا قالىڭدىقتى باسقا كولحوزدان ىزدەدى.
وپات بولعاندار سانى مەن سەبەبى
وپات بولعاندار سانىنا كەلسەك، قولدا بار دەرەكتەردىڭ ءبارىن زەرتتەدىم، ءبىراق ناقتى جاۋابىن تاپپادىم. تەرەڭ دەموگرافيالىق زەرتتەۋ جاساۋ قاجەت دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم. ۋكرايندار جاقىندا ۇلكەن ءىس ءبىتىردى. ولار ءار اۋدانعا دەيىن قازا تاپقاندار سانىن ساناپ شىقتى. سولايشا گولودوموردىڭ سەبەبىن تەرەڭىرەك زەرتتەي الادى، «قاي ايماق كوبىرەك جاپا شەكتى جانە نەلىكتەن» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەيدى.
قازاقستانداعى اشتىققا قاتىستى ونداي دەرەك جوق. بۇل جاقتا كەدەرگىلەر كوپ. سول كەزەڭنىڭ ستاتيستيكالىق دەرەكتەرىن تابۋ وتە قيىن، سەبەبى كوشپەندىلەردى ساناۋ وڭاي بولمادى. ونىڭ ۇستىنە، قازاقتاردىڭ كوبى شەتەلگە قونىس اۋداردى. سوندىقتان بۇل سالادا كوپ زەرتتەۋ كەرەك.
زەرتتەۋىمدە قولدانعان ەڭ سوڭعى دەرەك ۋكراينالىق زەرتتەۋشىلەر ومەليان رۋدنيتسكيي مەن ناتاليا ليەۆچۋكتىڭ مالىمەتىنە سۇيەنەدى. ولار بۇكىل سوۆەت وداعى بويىنشا 1932-1934 -جىلدارداعى ساندى زەرتتەپ، قازاقستاندا 1,3 ميلليون ادام وپات بولدى دەگەن قورىتىندى جاسادى. ءبىراق اشتىق ەرتە باستالدى، سوندىقتان بۇل سيفر تولىق ەمەس. تاعى ءبىر زەرتتەۋدى ستيۆەن ۆيتكروفت پەن ر. ۆ. دەيۆيس جاسادى. ولاردىڭ پىكىرىنشە، 1,5 ميلليون ادام قازا تاپقان. مەن كىتابىمدا بىرنەشە رەت كەم دەگەندە ءبىر جارىم ميلليون ادام كوز جۇمدى دەپ ايتامىن.
سىرتتاي قاراعاندا وسىنشا كوپ ادام وتە قىسقا مەرزىمدە - ەكى جىلدا ولگەندەي كورىنەدى. ءبىراق مەن ول جاعدايدىڭ اشتىققا دەيىن ون جىل بۇرىن باستالعانىن كورسەتكىم كەلدى: قازاقتاردىڭ 19-عاسىرداعى وتىرىقشىلىققا كوشۋى، 1928 -جىلداعى كۋلاكتاردىڭ مۇلكىن تاركىلەۋ وقيعاسى بار.
ارينە، وسىنداي كەڭ كولەمدى قامتىعان اشارشىلىققا ۇجىمداستىرۋ ىقپال ەتتى. ول - نەگىزگى فاكتور. ءبىراق نەلىكتەن ولاي بولعانىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن الدىڭعى تاريحقا شولۋ جاساۋ كەرەك.
تاعى ءبىر فاكتور - اۋا- رايى جاعدايى. سوۆەت رەجيمىنە ەسكەرتۋ جاسالدى: ەگەر قازاقتاردى وتىرىقشىلىققا كوشىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتسا، ءبىر جىلى ەگىن جاقسى بولادى، كەلەسى جىلى ءونىمسىز قالادى. بۇل ەسكەرتۋگە ەشكىم قۇلاق اسپادى.
ۇجىمداستىرۋ باستالعان كەزدە قازاقستاننىڭ سولتۇستىك بولىكتەرىندە قاتتى قۇرعاقشىلىق بولدى. سوۆەت بيلىگى ونىڭ بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ءبىلدى، ءبىراق شىندىقتى مويىنداۋدان باس تارتىپ، قازاقتاردى ەت پەن استىققا قاتىستى نورمانى ورىنداۋعا ماجبۇرلەدى.
تاعى ءبىر ماڭىزدى اسپەكت - مەديتسينالىق قىزمەت الۋ دەڭگەيى. ۋكرايناداعى جاعدايعا قاراساڭىز، ول جاقتا ادامدار نەگىزىنەن تەك اشتىقتان قازا تاپتى. قازاقتار سوعان قاتىستى اۋرۋدان دا ءولدى. كوبى ەكپە سالدىرماعان، جۇقپالى اۋرۋدان قىرىلىپ جاتتى. ال سوۆەت رەجيمىنە دەنساۋلىق ساقتاۋ دەڭگەيىن ءوسىرۋ قاجەتتىگى تۋرالى 1920 -جىلدارى ەسكەرتىلدى.
كۋلاكتاردىڭ مۇلكىن تاركىلەۋ تۋرالى تاراۋدا جەرگىلىكتى كادرلاردىڭ ءرولى تۋرالى ازداپ ايتامىن. قازاقستاندىق تاريحشىلار ول جايىندا كوپ جازدى. ناۋقاندى سوراقى قىلعان ءبىر سەبەپ - وسى، قازاق قوعامىن ىشتەن ءشىرىتۋ ارەكەتى ەدى. جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا «قاناۋشى بايلاردى» تابۋ بيلىگىن بەردى. بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە بوستاندىق بەرىلدى. سوندىقتان قازاقتارعا شابۋىلداۋشىلاردىڭ ىشىندە قازاقتار كوپ بولدى. ونىڭ ءبارى - قوعامدى بارىنشا قۇرتىپ، جىككە ءبولۋ جوسپارى ەدى.
«تاريحي ادىلدىك» تۋرالى
اشارشىلىققا قاتىستى «قازاقتاردى نىساناعا الدى» نەمەسە «اشتىق بۇكىل ەلدى شارپىدى» دەگەن قاراما- قارسى كوزقاراستارعا كەلسەك، ءارقايسىنىڭ جانى بار. ارينە، اشتىق بۇكىل سوۆەت وداعىن قامتىدى. قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ كوپ بولىگىنەن ايىرىلدى، ءبىراق سانى جاعىنان كەلسەك، ۋكرايندار كوپ ءولدى.
كىتاپتا مەن ۋكرايندار تۋرالى دا، ورىس شارۋالارى تۋرالى دا ايتامىن، بۇل تەك قازاقتارعا قارسى ۇيىمداستىرىلعان ارەكەت ەدى دەمەيمىن. ءبىراق ەكىنشى جاعىنان، كوشپەندى ءومىر سالتى ءۇشىن، سوۆەت بيلىگى «ارتتا قالعان» دەپ ساناعانى ءۇشىن قازاقتار راسىمەن دە نىساناعا ءىلىندى. سوۆەت بيلىگى قازاقتاردىڭ كوشپەندى ءومىر سالتىن قۇرتۋدى كوزدەدى.
بولعان جاعدايدىڭ گەنوتسيد دەگەن انىقتاماعا ساي كەلەتىن سيپاتتارى بار، ءبىراق ب ۇ ۇ- نىڭ انىقتاماسىمەن سايكەسپەيدى. بۇل جەردە ماسەلە قازاقتاردىڭ اشارشىلىعى سۇمدىق بولمادى دەگەندە ەمەس، ب ۇ ۇ- نىڭ بەلگىلى ءبىر ادامدار توبىن جويۋعا قاتىستى انىقتاماسىنا بايلانىستى.
سوۆەت وداعى قازاقتاردى ەتنوس رەتىندە جويۋدى ماقسات ەتتى دەمەيمىن، ءبىراق ولاردىڭ مادەنيەتىن، ءومىر سالتىن قۇرتقىسى كەلدى. گەنوتسيدتىڭ تاعى ءبىر انىقتاماسى فيزيكالىق ەمەس قىرىپ- جويۋدى قامتيدى، مادەني، ساياسي، الەۋمەتتىك جاعىن الادى. قازاقتاردىڭ اشارشىلىعى بۇل انىقتاماعا ساي كەلەدى.
بۇل - وتە سەزىمتال تاقىرىپ، سوندىقتان ادامدار «بوتەندەردىڭ» سوزىنە سەنىمسىزدىك تانىتىپ: «بۇل - ءبىزدىڭ تاريحىمىز!» دەيتىنىن بىلەمىن. ءبىراق بۇل وتە ماڭىزدى زەرتتەۋ، مەن تاقىرىپقا ءۇستىرت قارامادىم، ءومىرىمنىڭ ەلەۋلى بولىگىن ارنادىم. ءبىزدىڭ امەريكالىق تاريحىمىزدى ءارتۇرلى مەملەكەت وكىلدەرى زەرتتەيدى. سوندىقتان «بوتەن» رەتىندە وقيعاعا باسقا جاعىنان قاراپ، ماڭىزدى پىكىر ايتقان شىعارمىن دەپ ۇمىتتەنەمىن.
سوۆەت وداعىن زەرتتەگەن ءار امەريكالىق زەرتتەۋشى ۋكرايناداعى اشتىق تۋرالى ەستىگەن. قازاقستانداعى اشارشىلىق تۋرالى بىلەتىندەر از.
ا ق ش- تا سوۆەت تاريحى ءالى دە ەۋروپالىق تاريح سانالادى، سوندىقتان ونىڭ باتىس بولىگىنە كوپ ءمان بەرەدى.
بۇل - ۇلكەن ماسەلە، بىرەۋىن بىلگەن ادام ەكىنشىسىنەن دە حاباردار بولسىن. كىتاپ سوۆەت وداعىنىڭ شىعىس بولىگىندەگى تاريحىنا نازار اۋدارتادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. بۇل ايماق تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرىپ جاتىرمىز، 10 جىلدان سوڭ جاعداي مۇلدەم باسقاشا بولادى دەپ سەنەمىن.
«تاريحي ادىلدىك» تۋرالى ايتۋ مەنىڭ قۇزىرەتىمە جاتپايدى. ونى قازاقتار وزدەرى شەشۋ كەرەك. ءبىراق ول جايىندا اشىق ايتۋ كەرەكتىگىنە سەنىمدىمىن. The Wall Street Journal-دا كولونكا جازا باستاعالى بەرى ادامداردان حات تۇسە باستادى. ولار وتباسىنىڭ تاريحىن باياندايدى. كوپ ادامنان كوپ وقيعانى ەستىدىم. ولار تەك ماعان جازىپ، وقيعالارىن مەن عانا بىلمەۋگە ءتيىسپىن دەپ ويلايمىن.
ادامدار بۇل وقيعانى اشىق ايتۋعا ءتيىس. ولاردى قازاق حالقىنىڭ تاريحىنىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە ساقتاۋ كەرەك. كىتاپتى قازاقتىڭ «ءولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن ماقالىمەن باستايمىن. قازاقستانداعى اشارشىلىق - باتىس ءۇشىن دە، قازاقتاردىڭ ءوزى ءۇشىن دە 20-عاسىرداعى وتە ماڭىزدى وقيعا. سول كەزەڭنەن قالعان جان جاراسى ءالى جازىلماعان ادامدار بار. بۇل تۋرالى اڭگىمەلەسۋ العا جىلجۋعا سەپ بولادى.
قوعامداعى اشتىق تاقىرىبى مەن جوسپارلار تۋرالى
قازاقستان بيلىگىنىڭ اشارشىلىق تاقىرىبىن قوزعاعىسى كەلمەۋى - اۋقىمدى ءارى كۇردەلى ماسەلە. بۇل جەردە مەن تەك جورامال جاساي الامىن. ونىڭ ءبىرى - قازاقستان ۇكىمەتى رەسەيمەن قارىم- قاتىناسىن بۇزعىسى كەلمەيدى. ەكى مەملەكەت وتە تاتۋ.
....
قازاقستانعا جەتى- سەگىز رەت كەلدىم. ءبىر رەت كەلگەندە ءبىر جىلدان استام تۇردىم. ورىسشا جاقسى سويلەيمىن، ۇزاق ۋاقىت قولدانباعاندىقتان قازىر ءسال «توت باسىپ» قالدى. قازاقشا وقي الامىن، ءبىراق سوزدىكپەن، باياۋ وقيمىن. قيىن كەزدە كومەكشىلەر الدىم.
ەڭ باستىسى بايقاپ كورۋ كەرەك دەپ سانايمىن. قازىر ارال تەڭىزى تۋرالى كىتاپ جازۋدى باستادىم. بۇل دا باتىس ءۇشىن تۇسىنىكسىز، جاڭا تاقىرىپ. ادەتتە ونى وزەن سۋىن بۇرۋ تۋرالى «ماسكەۋدىڭ ساياساتى» رەتىندە سيپاتتايدى. ءبىراق بۇل - ەڭ اۋەلى ورتالىق ازيا تاريحى.
ونى جەرگىلىكتى دەڭگەيدە زەرتتەيمىن دەپ ۇمىتتەنەمىن. اشارشىلىقتان ايىرماسى، بۇل وقيعانىڭ كۋاگەرلەرى ءتىرى، سوندىقتان ايعاقتار جيناپ، ەستەلىكتەر مەن مۇراعات قۇجاتتارىن قوسۋ كەرەك. تاريحشىلار باياۋ جۇمىس ىستەيدى. ءالى ون جىل ەڭبەكتەنەتىن شىعارمىن.
www.azattyq.org
