گەرمانيانىڭ وقۋ جۇيەسى مۇلدەم بولەك
«كاسىپورىن ەكونوميكاسى» ماماندىعىندا وقيدى. ىڭكار استانا قالاسىنداعى №46 نەمىس مەكتەبىن بىتىرگەن.
- مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن گەرمانياداعى ماربۋرگ قالاشىعىنا بارىپ، شەتەلدىك ستۋدەنتتەردى جوعارى وقۋ ورنىنا دايىندايتىن كۋرسقا قۇجات تاپسىردىم. بۇل جەردە نەمىس اتتەستاتى بەرىلەدى. نەمىس اتتەستاتى بولماسا، ەشقانداي ۋنيۆەرسيتەتكە تاپسىرا المايسىڭ. قازاقستاندا 11 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بولسا، مۇندا 12-13 جىل وقيدى. سول سەبەپتى قالعان ەكى جىلدى وسى جاقتان وقىدىم. كۋرستى ۇزدىك اتتەستاتپەن اياقتاعان سوڭ، گەرمانياداعى قالاعان جوعارى وقۋ ورنىنا تاپسىرۋعا مۇمكىندىك تۋدى، - دەيدى ىڭكار.
ماربۋرگ - لەن وزەنىندە ورنالاسقان گەسسەن شتاتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىك قالا. قالانىڭ باي تاريحى ونىڭ ارحيتەكتۋراسىندا كورىنىس تابادى. تۋريستەر مۇندا قۇلىپتى، گوتيكالىق شىركەۋدى جانە باسقا دا ەجەلگى كورىكتى جەرلەردى زەرتتەۋگە كەلەدى. بۇل سونداي-اق ءىرى ستۋدەنتتىك ورتالىق. سەبەبى 1527 -جىلدان بەرى ماربۋرگ قالاسىندا الەمدەگى ەڭ ەسكى پروتەستانت ۋنيۆەرسيتەتى جۇمىس ىستەيدى. ماربۋرگ - جاستاردىڭ قالاسى.
استاناداي ۇلكەن قالادا تۋىپ- وسكەن كەيىپكەرىمىز ماربۋرگتە قالعىسى كەلمەگەن. گەرمانيانىڭ استاناسى بەرليندەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرىن تاڭداعان. ۋنيۆەرسيتەت اتاۋى قازاق تىلىنە اۋدارعاندا «ەركىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
Freie Univeritat Berlin - گەرمانياداعى ءبىلىم مەن عىلىم ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى. 1948 -جىلى نەگىزى قالانعان. جوعارى رەيتينگ، قۋاتتى عىلىمي- زەرتتەۋ بازاسى جانە ستۋدەنتتەر سانىنىڭ كوپتىگىمەن (سونىڭ ىشىندە شەتەلدەن كەلگەن ستۋدەنتتەر كوپ) ەرەكشەلەنەدى. گۋمانيتارلىق، الەۋمەتتىك جانە جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى بويىنشا ءبىلىم بەرەدى.
- قازاقستان مەن گەرمانيانىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق بار. قازاقستاننىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وقىپ كورگەن جوقپىن، ءبىراق الماتى مەن استانادا وقيتىن دوستارىمنىڭ اڭگىمەسىنەن بىلەمىن. مىسالى، ءبىزدىڭ ەلدە ۋنيۆەرسيتەت بەكىتكەن ساباقتى قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا، وقۋعا مىندەتتىسىڭ. ال مۇندا تاڭداۋ ەركى وزىڭدە. بۇل جاقتا «توپ»، «كۋرستاس» دەگەن ۇعىم اتىمەن جوق. تەك ءوز ەركىمەن جينالعان ۇلكەن توپتار عانا بار. ستۋدەنتتەر قاي پروفەسسوردىڭ لەكتسياسىنا نەمەسە سەمينارىنا قاتىسقىسى كەلسە، ساباق كەستەسىن ىڭعايلاپ الىپ، ەمىن- ەركىن كەلىپ قاتىسا الادى. بۇل جۇيە ءبىزدىڭ وقۋ ۇلگەرىمىمىزگە نەمەسە باعامىزعا ەشقانداي اسەر ەتپەيدى. ماماندىعىما قاتىستى ساباقتىڭ وزىنە دە قىزىقتىرماعان جاعدايدا بارماۋعا قۇقىلىمىن. ەڭ باستىسى، قورىتىندى ەمتيحانداردى جاقسى تاپسىرۋ كەرەك، - دەيدى ىڭكار.
ىڭكاردىڭ ايتۋىنشا، ەمتيحان تاپسىرعاندا ستۋدەنتكە ءۇش رەت مۇمكىندىك بەرىلەدى. ءۇش رەتىندە دە تاپسىرا الماي قالسا، وقىپ جاتقان ماماندىعى بويىنشا گەرمانياداعى ەشقانداي ۋنيۆەرسيتەتتە وقۋىن جالعاستىرا المايدى ەكەن. ەمتيحانداردى قايتا تاپسىرۋ - تەگىن. بىزدەگىدەي جازعى ماۋسىمعا قالىپ، اقشا تولەپ وقۋ دەگەن جوق.
- گەرمانيادا تەك قانا تەگىن وقيسىز، اقىلى وقۋ دەگەن اتىمەن جوق. سەمەستر سايىن ۋنيۆەرسيتەتكە 200-300 ەۋرو تولەيمىز. بۇل اقشا وقۋ ورنىنىڭ جارىعىنا، ساباق بارىسىندا بىزگە بەرىلەتىن تاپسىرمالاردى شىعارۋ ءۇشىن قاجەت قاعازعا، پارتا نەمەسە تاعى باسقا ماتەريالدارعا، ياعني بىزگە قاجەت زاتتارعا جۇمسالادى. ءار ادام ءوزى ءۇشىن وقيدى. پروفەسسورلار وقۋعا ءتيىس كىتاپتى جانە تاقىرىپتى عانا ايتادى. قالعانىن ءوز بەتىڭمەن وقىپ الاسىڭ. سول سەبەپتەن دە ستۋدەنتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى كىتاپحانادا وتىرادى، - دەيدى ىڭكار.
كەيىپكەرىمىز لەكتسيا تىڭداعاننان گورى، كىتاپحاناعا بارىپ تاپسىرما ورىنداعاندى دۇرىس كورەدى. بەلگىلى ءبىر پروفەسسورلاردىڭ ساباعىنا قاتىسۋمەن شەكتەلمەي، ءارى قاراي ءوز بەتىنشە ىزدەنەدى. وقىتۋشىنىڭ ايتقانىن سول كۇيىندە قايتالاپ ايتىپ بەرۋ دەگەن بۇل جاقتا جوق.
ىڭكاردان قازاقستان مەن گەرمانيانىڭ اراسىنداعى وزگە دە ايىرماشىلىقتار تۋرالى سۇراعان ەدىك. بۇل ساۋالىمىزعا بىلايشا جاۋاپ بەردى:
- ەكى ەلدىڭ مەنتاليتەتى ەكى ءتۇرلى. ادامداردىڭ ءوزىن ۇستاۋىنا دەيىن مۇلدە باسقا. بىزدە بىرەۋدەن كومەك سۇراي قالساڭ، جاي عانا كومەكتەسە الادى. ال مىنا جاقتا بىرەۋگە كومەكتەسسەڭ، كەيىن ماعان دا كومەكتەسەدى دەگەن وي بولادى. گەرمانيادا جۇرگەنىمە ءۇش جىل. بۇل جاقتىڭ مەنتاليتەتىنە ۇيرەنىپ قالعان سياقتىمىن. كەيدە تۇسىنبەيتىن كەزدەرىم دە بولادى. قازاقستاننان ورالعان كەزدە ىڭعايسىز جاعدايلار بولىپ تۇرادى. ءبىزدىڭ جاقتا جوسپارلاۋ دەگەن جوق. ال مۇندا كەرىسىنشە، ءبارى جوسپارمەن جۇرەدى. ماسەلەن، ءدال ءقازىردىڭ وزىندە قاڭتار، اقپان ايلارىنىڭ بەلگىلى ءبىر كۇندەرىنە جوسپارىم جازىلىپ تۇر. بۇل وسى ەلدەگى ارتىقشىلىقتىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن.
جاستار تۋرالى ايتسام، ماعان قازاقستاندىق جاستاردىڭ ءوزىن- ءوزى ۇستاۋى، قۇندىلىقتارى ۇنايدى ءارى جانىما جاقىن. بەرليندەگى دوستارىمنىڭ كوپشىلىگى قىرعىزستان، تاجىكستان، رەسەي، ۋكراينا، بەلارۋس سەكىلدى ەلدەردەن كەلگەن ءورىستىلدى ستۋدەنتتەر. مۇندا دا جامان ادەتتەرگە اۋەس، ۋاقىتىن بوس وتكىزەتىن جاستار بار. سونىمەن بىرگە، سپورتپەن ءجيى اينالىساتىن، عىلىم- بىلىمگە قۇشتار جاندار دا جەتكىلىكتى.
ىڭكاردىڭ ايتۋىنشا، گەرمانيادا قاراپايىم ستۋدەنتتەرگە ەشقانداي شاكىرتاقى بەرىلمەيدى. قۇجاتتار جيناپ، ارنايى شاكىرتاقى الۋعا بولادى. گەرمانيادا دا قازاقستانداعى «بولاشاق» سياقتى باعدارلاما بار. ول جەردە ستۋدەنتتەرگە شاكىرتاقى بەرىپ، بارلىق جاعدايدى جاسايدى. ونداي شاكىرتاقىمەن وقىعاندار ديپلوم العاننان كەيىن بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا مەملەكەتكە قىزمەت ەتۋى ءتيىس.
ىڭكار قازاقستاندىق ەكى ستۋدەنتپەن بىرگە پاتەر جالداپ تۇرادى. پاتەر يەسى دە بۇلارمەن بىرگە تۇرادى ەكەن. ەگەر ۋاقىتى ارتىلىپ، مۇمكىندىگى بولسا، ستۋدەنتتەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە دە بولادى. ءدال بىزدەگىدەي داياشى بولا الادى، ءتىپتى، ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەيتىندەر دە بار ەكەن. ءۇش جىلدان بەرى ەلدەن جىراق تۇرىپ جاتقان ىڭكار قازاقستاندىق زامانداستارىنا بىلاي دەيدى:
«مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن ءوز بەتتەرىڭمەن ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنىڭدەر. وزدەرىڭ اقشا تاۋىپ، ءوز- وزدەرىڭدى قامتاماسىز ەتۋدى بىلىڭدەر. وسىنىڭ ارقاسىندا وزىڭە دەگەن سەنىم پايدا بولىپ، جاۋاپكەرشىلىكتەرىڭ ارتادى».
ىڭكار الداعى جوسپارى تۋرالى اشىپ ايتپادى. وقۋدى بىتىرگەننەن كەيىن ەلگە ورالاتىنى انىق. ءارى قارايعىسىن ۋاقىت كورسەتەر دەيدى. ءبىز ىڭكاردىڭ ەكونوميكا ءۇشىن قاجەت مامان بولارىنا سەنىمدىمىز.
نارقىز ەرەس، س د ۋ ستۋدەنتى
«ۇلان» گازەتى، №51
18 جەلتوقسان 2018 -جىل
