قازاقى تانىم: مۇشەل دەگەنىمىز نە؟

 استانا. قازاقپارات - قازاقشا جىل ساناۋ حالىقتىق جىل ساناۋ ەسەبىندە 12 جىل اتى بار بولسا، ولار تۋرالى دەرەكتەر VIII عاسىرداعى «كۇلتەگىن» ەسكەرتكىشتەرى مەن Ⅺ عاسىردا ءومىر سۇرگەن ماحمۇت قاشقاريدىڭ ەڭبەكتەرىندە كەزدەسەدى.

قازاقشا جىل ساناۋ مەن جىل قايىرۋ كەستەسى بويىنشا جىلدار بىرىنەن سوڭ ءبىرى بىلاي اتالادى: تىشقان، سيىر، بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، جىلقى، قوي، مەشىن، تاۋىق، ءيت، دوڭىز. جىل باسى قازاقتاردا تىشقاننان جانە ناۋرىز ايىنىڭ 22 سىنەن باستالىپ، ول ون ەكى جىل ءبىر اينالعاندا مۇشەل جاستى قۇرايدى. الايدا، ادامنىڭ العاشقى مۇشەلى - 13 جاس.

مۇشەل جاس - قازاق حالقىنىڭ ادام جاسىن ەسەپتەۋ ۇلگىسى. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا بالانىڭ 13 جاسقا تولۋى العاشقى مۇشەلى دەلىنەدى، ودان كەيىنگى مۇشەل جاسى ءار 12 -جىل قايتالانعان سايىن ەسەپتەلىپ وتىرادى. ول 25 كە تولعاندا ەكى مۇشەل، 37 گە تولعاندا ءۇش مۇشەل، 49 عا كەلگەندە ءتورت مۇشەل، 61 گە كەلگەندە بەس مۇشەل دەپ ەسەپتەلەدى. حالىقتىڭ ادام ءومىرىن كەزەڭدەرگە بولۋىنە بايلانىستى قالىپتاسقان شارتتى تۇردەگى بولىنىستەرى مەن مۇشەل ساناۋ ۇردىستەرى قوعام مۇشەسىنىڭ الەۋمەتتەنۋ جاعدايىن، ياكي قوعامداعى ورنى مەن مارتەبەسىن بەلگىلەۋدى ءبىلدىردى.

ءبىراق ءبىر مۇشەل جاستاعى ەرەكشەلىكتەن كەلەسى مۇشەل جاسقا ءوتۋدى الەۋمەتتىك قۇبىلىس دەپ تانۋعا نەگىز جوق. ويتكەنى ول ادامنىڭ بيولوگيالىق قاسيەتتەرىنە دە ءتان قۇبىلىس بولعاندىقتان، ءار مۇشەل ىشىندە ادامنىڭ وزىنە ءتان قاسيەتتەرى مەن بولمىسى قالىپتاسادى. مىسالى، 1-مۇشەل باليعاتقا تولۋعا بايلانىستى بولسا، 2-مۇشەل ات جالىن تارتىپ مىنگەن جاستىڭ ەسەيگەن شاعى، 3-مۇشەل اقىل- پاراساتتىڭ تولىسۋ شاعى دەگەن ادامنىڭ فيزيولوگيالىق- پسيحولوگيالىق جەتىلۋلەرىن مەڭزەيدى. مۇشەلدەر ارنايى عۇرىپتار ارقىلى اتالىپ وتىلگەن.

ولار: جارتى مۇشەلگە كەلگەن ۇل بالانى سۇندەتكە وتىرعىزىپ، «اتقا مىنگىزۋ» مەن قىز بالانىڭ قۇلاعىن تەسىپ، «سىرعا تاعۋ»، العاشقى مۇشەلىندە باليعاتقا تولۋىنا بايلانىستى «ون ۇشتە وتاۋ يەسى» بولۋ، تاعى باسقا. مۇشەلدەن مۇشەلگە ءوتۋ ارالىعىنداعى جاستا ادامعا ءقاۋىپ- قاتەر جۋىق بولادى دەپ ەسەپتەلىپ، ءتان مەن جاننىڭ وزگەرىسكە ۇشىرايتىن توقىراۋ كەزى، بەلەسى دەپ سانالدى. [1][2]مۇشەل جاس (9-اي اناسىنىڭ قۇرساعىندا نارەستەنىڭ جاتقانى 1 جىل بولىپ ەسەپتەلەدى، ودان كەيىن 12 جاستان قوسىلىپ وتىرادى)

1 - مۇشەل - 13 جاس (ەر جەتە باستاۋ). 13 كىرەدى - 14 شىعادى

2 - مۇشەل - 25 جاس (جىگىتتىك شاق). 25 كىرەدى - 26 شىعادى

3 - مۇشەل - 37 جاس (اقىل توقتاتۋ). 37 كىرەدى - 38 شىعادى

4 - مۇشەل - 49 جاس (ورتا جاس). 49 كىرەدى - 50 شىعادى

5 - مۇشەل - 61 جاس (ورتا جاس). 61 كىرەدى - 62 شىعادى

6 - مۇشەل - 73 جاس (قارتتىق). 73 كىرەدى - 74 شىعادى

7 - مۇشەل - 85 جاس (كارىلىك). 85 كىرەدى - 86 شىعادى

8 - مۇشەل - 97 جاس (قالجىراۋ). 97 كىرەدى - 98 شىعادى

9 - مۇشەل - 109 جاس (شوپشەك ءسۇيۋ). 109 كىرەدى - 110 شىعادى

 

10 - مۇشەل - 121 جاس (نەمەنە ءسۇيۋ). 121 كىرەدى - 122 شىعادى