التايدان تۇركياعا كوشكەن قازاقتار جايلى فيلم جارىق كوردى

 استانا. قازاقپارات -  «دۇنيەجۇزىلىك قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ» ءتوراعاسى زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ شەتتەن كەلگەن قانداستارمەن كەزدەسۋ بارىسىندا «ۇلى كوش» اتتى فيلم تۇسىرگەنىن مالىمدەدى.

جيىن بارىسىندا قاۋىمداستىق ءتوراعاسى «الىستاعى اعايىن» اتتى سيكلمەنەن ا ق ش- تا جۇرگەن ءتورت قازاق ازاماتتى جايىندا فيلم تۇسىرگەندىكتەرىن، سونداي- اق جاقىندا تۇركياعا بارىپ، ولا جاقتاعى قانداستاردىڭ تاريحى جايلى «ۇلى كوش» فيلمىن ازىرلەگەندىكتەرىن جەتكىزدى.

«تۇركيادا 35 مىڭ قانداسىمىز بار. سولاردىڭ تاريحىن ناقتى بىلمەسەك تە شەت جاعاسىن ءبىلىپ وتىراتىنبىز. سول جەردە مانسۇر ءتاجى دەگەن 75 جاستاعى اعامىزبەن سۇحباتتاسۋدىڭ رەتى كەلدى. ول 1951 -جىلى التايدان تۇركياعا كوشكەن كەزدە 7 جاسار بالا ەكەن. ول كوشتى ونىڭ اكەسى قۇسايىن باستاپ بارىپتى. ولار كوش بارىسىندا گيمالاي، تيبەت تاۋلارى ارقىلى 3 مىڭ شاقىرىم جەردى باسىپ وتكەن. كوبىسى جاياۋ بولعان جانە بۇل ارالىقتى توعىز اي ءجۇرىپتى. مانسۇر اعا ءوزى تۇراتىن ءۇيدى مۋزەيگە اينالدىرىپ جىبەرگەن، وندا سول كەزدەگى سۋرەتتەر، قۇجاتتار ساقتالعان. ول كىسىنى سويلەتىپ، 20 مينۋتتىق فيلم جاسادىق» ، - دەدى ول.

زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، تاريحتا 20- ، 30- جىلدارى كوشتەر كوپ بولعان، الايدا بۇل فيلم 1951 -جىلى بولعان كوش جايلى. ياعني 1949 -جىلى قىتايدا كوممۋنيستەر بيلىككە كەلگەن سوڭ ونداعى قازاقتار 1951 -جىلى كوشكەن.

«بۇل كوشتە 20 مىڭ ادام بولعان، گيمالاي، تيبەت اسىپ تۇركياعا تەك 2 مىڭ ادام عانا جەتكەن. ول جەردە كوكتەم كەزىنىڭ وزىندە -27 بولىپ تۇرادى ەكەن. ونىڭ 70 پايىزى بالا- شاعا بولىپتى. ولاردىڭ ارتىنا قىتاي كوممۋنيستەرى ءتۇسىپ، سوعىس بولعان. قايتىس بولعان ادامداردى جەرلەسە ونى ايۋلار قازىپ الىپ، جەپ قويادى ەكەن. ونىڭ ۇستىنە جەر 30-40 س م دەيىن مۇز بولىپ قاتىپ قالعان. سونى جىلىتۋ ءۇشىن وت جاعىپ، سول جەرگە ادامداردى جەرلەپ، كەيىن ونىڭ ۇستىننەن تابىن قويدى جۇرگىزىپتى. ولاردىڭ قيىنىڭ يىسىنەن ادامنىڭ ءيىسى جوعالىپ، ايۋ تابا الماي قالادى ەكەن. جالپى كوشتەگى 20 مىڭ ادام قايدا بارا جاتقانىن بىلمەگەن، كوش باستاۋشى قۇسايىن اعانىڭ قولىندا تەك كومپوس قانا بولىپتى. ءۇندىستانعا جەتكەندە ول جەر جايلى، تابيعاتى دا كەرەمەت بولىپتى، الايدا «سيىرعا سيىنىپ جاتقان حالىقتا ءبىز قالمايمىز دەپ» شەشىپتى. ارى قاراي پاكىستانعا جول ءجۇرىپتى، وندا ا ق ش- تىڭ ەلشىلىگى «ءبىز سىزدەردى امەريكاعا الىپ كەتەيىك» دەپتى. ولارعا دا كونبەي «ءبىز ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر تۇركياعا جەتۋىمىز كەرەك» دەپ سوندا بەت الىپتى. تۇركياعا جەتكەندە اتا تۇرىك «ءبىزدىڭ باۋىرلارىمىز كەلدى» دەپ جىلى قابىلداعان. سودان ستامبۇلدان جەر بەرىپ، قايتارىلمايتىن نەسيە بەرگەن. "سونىڭ ەسەبىنەن جۇرت بولدىق، قازىر 35 مىڭعا جەتتىك" دەپ وتىر اقساقال. وندا وزدەرىنىڭ مادەني ورتالىعى بار، ول جەرگە قابانباي بابامىزدىڭ ەسكەرتىشىن ورناتىپتى. سونداي- اق ۇلى كوشتى باسقارعان 21 ادامنىڭ اتى- ءجونى بەلگىلەنگەن. مۇنداي كوش ادام تاريحىندا بولماعان ەكەن. كەزىندە جاۋىنگەرلەر اتپەن تالاي جەردى باسىپ ءوتتى عوي، الايدا مىنانداي جاياۋ كوش بولماعان. بۇل تەك قازاقتىڭ عانا قولىنان كەلگەن. سول سەبەپتەن دە فيلمنىڭ اتىن «ۇلى كوش» دەپ قويدىق» ، - دەدى ول.

سونداي- اق وسى ساپار بارىسىندا 1951 -جىلعى كوش جايلى بەينەتاسپانى تاپقاندارىن ايتىپ ءوتتى.

«سۇراستىرا كەلە ونى ۇلىبريتانيانىڭ ازاماتتارى تۇسىرگەنىن بىلدىك. ولار «مىنانداي حالىقتى ءبىز بۇرىن كورگەن جوقپىز. بۇل ءوزى قانداي حالىق؟ » دەپ، ءسۇيسىنىپ تۇسىرگەن ەكەن» ، - دەيدى قاۋىمداستىق ءتوراعاسى.

ادىلەت مۇساحاەۆ

Baq.kz