امەريكا دراماتۋرگياسىنىڭ اتاسى
اكەسى اكتەر بولعانى سەبەپتى ولار امەريكانىڭ و شەتىنەن بۇ شەتىنە ساياحاتتاپ، ءبىر ورىندا تۇراقتاماي، قوناقۇيلەردە، پويىز ۆاگوندارىندا ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر بولعان. سونىڭ كەسىرىنەن يۋدجين بىرنەشە رەت مەكتەپ اۋىستىرعان. 1906 -جىلى بولاشاق دراماتۋرگ پرينستون ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا تۇسەدى.
ءبىراق ءبىر جىلدان سوڭ وقۋدى تاستاپ، اكەسىنىڭ قارسىلىعىنا قاراماي، كەتلين دجەنكيز ەسىمدى قىزعا ۇيلەنىپ، التىن ىزدەۋشىلەر قاتارىندا گاندۋراسقا كەتەدى. 1910 -جىلى ءسابيلى بولعان سوڭ، نيۋ-يوركقا قايتىپ كەلەدى. كوپ وتپەي انگلياعا، ودان ارگەنتيناعا ساپارلايدى. قاڭعىباستارداي وتە ناشار تۇرمىس كەشىرەدى. 1911 -جىلى ايەلىمەن اجىراسىپ كەتەدى. ءۇيسىز- كۇيسىز ءجۇرىپ دوستويەۆسكيدى، تولستويدى، زوليانى، گوركيدى، شوپەنگاۋەردى، نيسشەنى، نەمىس فيلوسوفى ماكس شتيرنەردى وقيدى.
نيۋ-لوندونداعى گازەتتە ءتىلشى بوپ جۇرگەندە، 1912 -جىلى قۇرت اۋرۋىنا شالدىعادى. 6 اي ەمحانادا ەمدەلىپ، ساۋىعىپ شىققان سوڭ «سۋرەتشى بولامىن نەمەسە بەلگىسىز ادام بولمايمىن» دەپ ءوز-وزىنە سەرت بەرەدى.
1916 -جىلى دوستارىمەن بىرگە «Provincetown Players» اتتى ەكسپەريمەنتتى تەاتر قۇرادى. جاڭا تەاتر سەنساتسيالىق تانىمالدىلىق الىپ كەلەدى. يۋدجين كۇندىز-ءتۇنى توقتاماي جۇمىس ىستەيدى، پەسالار جازادى.
برودۆەيدەگى العاشقى پەساسى «كوكجيەكتەن تىس» («Beyond the Horizon»، 1919) «پۋليتتسەر» سىيلىعىن يەلەنەدى. ارادا ەكى جىل ءوتىپ «اننا كريستي» («Anna Christie»، 1922) پەساسىمەن تاعى دا «پۋليتسەر» سىيلىعىن الادى.
جالپى دراماتۋگ ومىرىندە بۇل سىيلىقتى 4 رەت العان. 1920-43 -جىلدار ارالىعىندا يۋدجين 20 پەسا جازادى. ول بالا كەزىندە، التىن ىزدەپ ءجۇرىپ، جالپى الەمدى ساياحاتتاعاندا كورگەندەرىن، ادامداردىڭ مىنەزىن، ءىس-ارەكەتىن اينىتپاي قايتالاپ بەرەدى. ول وسىنىسىمەن دە تانىمال بولادى. 20-جىلداردا باستى رولگە امەريكالىق اكتريسا مەن قارا ءناسىلدى اكتەردى ويناتادى.
بۇل دا امەريكالىق ب ا ق وكىلدەرى اراسىندا داۋ-داماي تۋدىرادى. 1922 -جىلى «تۇكتى مايمىلدار» («The Hairy Ape»، 1922) پەساسى وعان كەزەكتى داۋ-داماي مەن داڭق الىپ كەلەدى. بۇل پەسانىڭ جەلىسى دە قىلمىسكەر، ۆەست- ينديا ارالىنا ءامىرشى بولعان قارا ءناسىلدى ادام تۋرالى ەدى.
ەندى امەريكالىقتار، سىنشىلار ونى دراماتۋرگيا سالاسىندا جاڭا باعىت تۋدىرعان «گەني» دەپ اتاي باستايدى. ەۋروپالىق تەاتر تانۋشىلار دا امەريكادا دراماتۋرگيانىڭ جاڭا بەلەسكە شىققانىنا قول سوعىپ جاتادى. ونەردە قانشالىقتى جولى جارقىن بولسا، ومىردە كەرىسىنشە 3 جىلدىڭ ىشىندە (1920-23 ج ج. ) اتا-اناسىن، قامقور اعاسىن جەر قوينىنا تاپسىرادى. ءبىر قىزىعى يۋدجينگە «نوبەل» سىيلىعى بەرىلگەندە «مۇز تاسۋشى كەلە جاتىر» («The Iceman Cometh»، 1939)، «اي وگەي بالالاردىڭ تاعدىرى» («Long Day's Journey Into Night»، 1941)، «ۇزاق كۇن تۇنگە جالعاسادى» («A Moon for the Misbegotten»، 1941-1943) دەپ اتالاتىن اتاقتى پەسالارى جازىلماعان ەدى.
1936 -جىلدا شۆەد اكادەميكتەرى يۋدجين ءو'نيلدى «تراگەديا جانرىن تەرەڭدەتىپ ءارى جاڭا جاعىنان كورسەتە بىلگەنى ءۇشىن» ادەبيەت سالاسىنداعى «نوبەل» سىيلىعىنا لايىق دەپ تابادى. دراماتۋرگ ءومىرىنىڭ سوڭعى 10 جىلىن ەشتەڭە جازباي وتكىزەدى.
سەبەبى ۇزدىكسىز «اشى سۋ» ءىشۋ، قۇرت اۋرۋى، بالالىق شاعىنداعى كۇيزەلىس، باسقا دا اۋرۋلار ونىڭ جۇيكەسىنە اسەر ەتىپ، «پاركينسون» اۋرۋىنا شالدىقتىرادى. ول پەسا جازۋ ماقساتىندا ستەنوگرافيا ساتىپ الادى. ءبىراق ايتىپ وتىرىپ پەسا جازۋ مۇمكىن ەمەستىگىن تۇسىنەدى. سىنشىلار بۇل كەزدە يۋدجيندى امەريكانىڭ ءبىرىنشى دراماتۋرگى دەپ تانىعان كەز ەدى. 1946 -جىلى اتاقتى سىنشى دجوردج دجين نەيتان يۋدجينگە: «مىنەزدى بەرۋدە وعان ەشقانداي دراماتۋرگ تەڭ كەلە المايدى. ەشكىم ول سياقتى ادامداردىڭ ىشكى دۇنيەسىن بىلمەيدى. ەشكىم ساحنانىڭ مۇمكىندىكتەرىن ول سياقتى پايدالانا المايدى. ونىڭ تەاترى ناعىز ۋنيۆەرسيتەت»، - دەپ باعا بەرەدى. قالامگەر 1953 -جىلى 65 جاسىندا ومىردەن ءوتتى.
massaget.kz
