انامنىڭ ارقاسىندا «تۋعان كۇن كەشىندە» ءانىم ومىرگە قايتا كەلدى... - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-49

 مۇحاڭ ءشاي ۇستىندە ءشامشى قالداياقوۆقا قاتىستى اڭگىمەلەردى دە ءجيى- ءجيى قاپەرگە الىپ وتىرادى. «ءشامشىنىڭ عۇمىرلىق گەومەترياسى» اتتى كىتابىندا ايتىلاتىن ءجايتتاردىڭ دەنىن ءبىز ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمەدە ەستىپ قويعانبىز.

كەيدە وزىمشە مۇحاڭنىڭ اۋىزەكى اڭگىمەسىندەگى ايتقان وقيعالارى شىعارماسىندا قالاي كورىنىس بەردى ەكەن دەپ سالىستىرىپ قوياتىنىم بار. ايتىلۋ مەن جازىلۋداعى ستيل ەرەكشەلىگى بولماسا، قالعان وقيعالاردا ەش اۋىتقۋشىلىق بولمايدى. ماسەلەن كەي اڭگىمەلەر ءار ءشايداعى قوناقتار الماسۋىنا وراي بىرنەشە رەت قايتالانادى.

ءبىراق بارلىق ۋاقىتتا دا العاشقى ءبىز ەستىگەن نۇسقادان اۋىتقىمايدى. كەيدە ءبىزدىڭ دە وزىمىزگە ءمالىم ءجايتتاردى وتىرىك بىلمەگەنسىپ مۇحاڭنان سۇراپ قوياتىنىمىز بار ءدا. سونداي كەزدە دە العاشقى ەستىگەن اڭگىمەمىز سول قالپى قايتالانادى. بۇل ماسەلەلەردى ناقتىلاڭقىراپ وتىرعانىمىز، م. شاحانوۆتىڭ ءشامشى اعامىز تۋرالى جازعان كىتابىندا ەشقانداي دا شىندىقتان اۋىتقۋشىلىقتىڭ بولماعاندىعىن كەيبىرەۋلەر قاپەرىنە تاعى ءبىر سالۋ ەدى.

 جالپى جەكە تۇلعا عۇمىربايانىن تىلگە تيەك ەتكەندە شىندىقتان اۋىتقۋ، ەشكىمگە دە ابىروي اپەرمەيدى. سەبەبى، جەكە تۇلعالار عۇمىربايانى حالىق اراسىندا جازىلادى. سوندىقتان ونى وزگەرتەمىن دەپ تىراشتانۋدىڭ ءتىپتى قاجەتى دە جوق. ونىڭ ۇستىنە ءبىز تۇلعانى تانۋ مەن قابىلداۋ مادەنيەتىن ءسال-ءپال مەڭگەرە الماي جاتىرمىز ءدا.

 كوپشىلىك نازارىن تاعى ءبىر ماسەلەگە اۋدارا كەتكىمىز كەلىپ وتىر. راس، مۇحاڭ مەن ءشامشى اعامىز اراسىنداعى دوستىق، اعالى-ىنىلىك، شىعارماشىلىق بايلانىستار شاكەڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا ءبىرشاما سايابىرسىعان. ەكەۋىنىڭ اراسى ءبىرشاما الشاقتاعان دەپ- اق ايتايىقشى. مۇحاڭ ول سالقىندىقتى شاكەڭنىڭ ەكەۋىنىڭ ورتاق دوسى تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ جارى ءۇرنيساعا ۇيلەنىپ الۋىنا بايلانىستى تۋىنداعانىن ايتادى. م. شاحانوۆتىڭ شاكەڭنىڭ بۇل اسىعىس قادامىنا دەگەن نارازىلىعىن: «سوندا ءسىز مەن ولسەم، مەنىڭ ايەلىمە دە ۇيلەنىپ الاسىز با؟» دەگەن جانايقايىنان دا اڭعارۋعا بولادى.

 بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، «م. شاحانوۆ كەزىندە ش. قالداياقوۆتىڭ اندەرىنە ءسوز جازىپ، ءوز اتىن شىعارۋ ءۇشىن ونى ءساتتى پايدالاندى» دەگەن قاڭقۋ سوزدەر دە ايتىلىپ قالادى. بوس ءسوز. سەبەبى م. شاحانوۆتىڭ ءوزى دە جاس كەزىنەن باستاپ ءان جازا باستاعان. سوندىقتان بۇل جەردە دە كىم كىمنىڭ «ۋاقىتىن ۇرلاعانىنا» دا ءمان بەرۋ قاجەت.

بۇل تۇرعىدا مۇحاڭنىڭ: «سول كەزدەگى بوس داۋرىقپامەن تالاي ۋاقىتىمدى جوعالتىپ الدىم» دەۋى بەكەر ەمەس. بەكەر بولمايتىنى، م. شاحانوۆ اۋىل اراسىنداعى تانىمالدىقتى مىسە تۇتىپ، شىمكەنتتىڭ تار كوشەسىندە اداسىپ جۇرە بەرەتىندەردىڭ ساناتىنان ەمەس.

ال شاكەڭ ەكەۋى اراسىن بايلانىستىرىپ تۇرعان «ءجىبتىڭ» مۇحاڭنىڭ بۇگىنگى الەمدىك دەڭگەيدەگى تۇلعالىق كەيپىنىڭ قالىپتاسۋىن ەداۋىر ۋاقىتقا كەشەۋىلدەتكەنىن جاسىرۋعا بولمادى.

راس، ش. قالداياقوۆ ۇلى كومپوزيتور. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ءبىز ءۇشىن ۇلى. ال الەمدىك دەڭگەي، الەمدىك تانىم مۇلدە باسقا. ءجا، بۇل اڭگىمە جالعاسىن ونەرتانۋشىلار ەنشىسىندە قالىرايىق.

 مۇحاڭ ش. قالداياقوۆ تۋرالى اڭگىمەسىن: «بىردە وزبەكالى جانىبەكوۆ اعامىز ەكەۋمىزدى تورعاي وبلىسى حالقىمەن كەزدەسۋگە شاقىردى» دەپ باستادى. «شاكەڭنىڭ مىنەزى وزىمە ءمالىم. سوندىقتان ول جاققا بارۋعا ونشا قۇلقىم بولا قويعان جوق. شاكەڭ بولسا: «مۇحتار اعا، ارقالىققا بارىپ كەلگەنشە قولىما ستاكان ۇستامايمىن» دەپ قايتا-قايتا ۋادە بەرىپ، قيىلىپ قويماي قويدى. ءوزى ول جاققا ۇشاق اپتاسىنا ءبىر-اق رەت ۇشادى ەكەن.

بيلەت الۋعا كەزەككە تۇرعان شاكەڭ كەڭپەيىلدىك تانىتىپ، الدىنان ءبىر- ەكى ادامدى وتكىزىپ جىبەردى دە بىزگە بيلەت جەتپەي قالدى. سودان ساتىلاپ ۇشىپ، ارقالىققا ءولدىم- تالدىم دەپ زورعا جەتتىك. ەرتەسىنە كەزدەسۋ بولدى. زالدا حالىق تولىپ وتىر. كەشتى ءو. جانىبەكوۆتىڭ ءوزى جۇرگىزدى. اۋەلگى ءسوزدى ش. قالداياقوۆقا بەردى. شاكەڭ بولسا مىنبەرگە قويىلعان گرافيندەگى سۋمەن دەمبىل- دەمبىل تاماعىن ءجىبسىتىپ الىپ، اڭگىمەنى جىبەردى.

ءبىر كەزدە ءسوزى بۇزىلا باستادى. مەن ءوزى پالەنباي جىلدان بەرى قاسىندا جۇرگەندىكتەن شاكەڭنىڭ قانشا ستاكاننان كەيىن قانداي ءسوز ايتاتىنىن جاقسى بىلەمىن.

ول كىسىنىڭ سوزدىك قورى وزگەرىسكە تۇسە باستاعاننان كەيىن-اق وزەكەڭە: «گرافيننىڭ كوزىن قۇرتپاساق بولمايدى» دەدىم. ءوزاعاڭ دا تۇسىنە قويدى. جىگىتتەرىنە ىم قاقتى. ولار گرافيندى الماق بولسا، شاكەڭ جابىسىپ جىبەرمەيدى عوي. ءوزى دە ءبىر قۋ.

بىزدەن قايىر بولماسىن بىلگەن سوڭ، ءبارىن الدىن- الا ۇيىمداستىرىپ ۇلگەرىپتى» دەگەن مۇحاڭ: «الايدا سول ساپارىمىزدا «ارقالىقتىڭ اق تاڭى» دەگەن كەرەمەت ءان جازىپ قايتتىق» دەپ اڭگىمەسىن تۇيىندەدى.

قازىر ول ءاندى ۇزاق جىلعى ۇزىلىستەن كەيىن جۇبانىش جەكسەن ۇلى ورىنداپ ءجۇر. سول ءان جارىققا قايتا شىققانشا مۇحاڭنىڭ جانى بايىز تاپپاعانىن ءبىز جاقسى بىلەمىز. ول دا بولسا م. شاحانوۆتىڭ ءشامشى اعاسىنا دەگەن ءبىر قۇرمەتى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-50

 مۇحاڭنىڭ ءان جازعان كەزىنە ءبىر-ەكى رەت كۋا بولدىم. ىڭىلداپ وتىرىپ شىعارادى. اۋەن ءوز كوڭىلىنەن شىققانشا ءارقيلى وزگەرىسكە تۇسەدى. نوتانى بولسا دا بىلمەيدى.

سولاي بولا تۇرا ءاننىڭ اۋەلگى سارىنىنان جاڭىلمايدى. ءان قايىرماسىن بىردە سوزىپ، بىردە تومەن، بىردە جوعارى كوتەرىپ، ءاپ-ساتتە وزگەرتە سالادى.

 مۇحاڭنىڭ ءان شىعارۋىنا قاراپ وتىرىپ، اۋەزدى اۋەندى ومىرگە كەلتىرۋ سونشالىقتى ءبىر تالانتتى بولۋدى قاجەت ەتپەيتىندىگىنە سەنىپ تە قالاسىڭ. م. شاحانوۆتىڭ ءان شىعارۋى مەنىڭ دە شابىتىمدى وياتىپ، اينالامدا «وسى قاشان ماعان نازار اۋدارار ەكەن دەپ» كەزەگىن كۇتىپ جۇرگەن اندەر بولسا جازىپ الا قويايىن دەپ، ءبىراز ىڭىلداپ كورگەنمىن.

جالپى شىعارۋعا بولادى ەكەن. الايدا ءان شىعارامىن دەگەن ادامعا نوتا بىلگەننىڭ تەرىستىگى جوق-اۋ دەپ قالدىم. سەبەبى، ءاپ-اجەپتاۋىر ءان جارىققا شىققىسى كەلىپ، اۋەز ىرعاعى قالىپتاسىپ-اق قالعان كەزدە، ياعني ءاننىڭ قايىرماسىنا اۋىسقان كەزدە، باستاپقى اۋەن ۇشادى دا كەتەدى. الگى نوتا دەگەنىڭ سونى ءتۇرتىپ قويۋ ءۇشىن كەرەك ەكەن ءدا.

ال مۇحاڭنىڭ جادى مىقتى. ءار ىڭىلىنىڭ ءبارى ميىنىڭ ءبىر قاتپارىندا جازىلىپ قالادى. ءتىپتى ش. قالداياقوۆتىڭ ايتىلماي جۇرگەن اندەرىنىڭ دە اۋەنىن جاڭىلماي ءدوپ باسادى. الايدا مۇحاڭنىڭ دا قولىنا تۇسپەي ۇشىپ كەتكەن اندەر بار ەكەن. اسىرەسە ۋاقتىسىندا نوتاعا تۇسىرە الماي ايىرىلىپ قالعان ەكى ءانىن ءالى كۇنگە دەيىن وكىنىشپەن ەسكە الادى.

بىردە مۇحاڭ: «مەن تۋعان كۇن كەشىندە» اتتى انىمنەن دە ايىرىلىپ قالا جازداعانمىن» دەدى. «ول ءان وپ-وڭاي تۋدى. ىڭىلداپ بىرنەشە رەت قايتالادىم. مەنىڭ ىڭىلىما انام دا قۇلاق سالعان. سودان جۇمىسقا كەتتىم. كەلگەن سوڭ ءارى ىڭىلدايمىن، بەرى ىڭىلدايمىن، الگى اۋەن ەش ەسىمە تۇسپەيدى. وكىنگەننەن باسقا امال قالمادى. ارادا ءبىر اي ءوتتى.

ءبىر كۇنى انام مەنىڭ جوعالتىپ العان ءانىمدى ىڭىلداپ ايتىپ ءجۇر. باس سالىپ قۇشاقتاي الدىم. بىردەن ءسوزىن جازدىم. ءسويتىپ حالىق ءالى كۇنگە دەيىن ايتىپ جۇرگەن انامنىڭ ارقاسىندا «تۋعان كۇن كەشىندە» ءانىم ومىرگە قايتا كەلدى» دەگەن مۇحاڭنىڭ سوزىنەن كەيىن ءبىز دە: «تويىڭا گۇل الىپ...» دەپ جوعالىپ تابىلعان ءاندى شىرقاي جونەلدىك.

ءوز ومىرىنە ەلەۋلى ءىز قالدىرعان قوعامدىق جۇمىستارىنىڭ بارىنە دە مۇحاڭ ءبىر-ءبىر اننەن ارناعان. ولار: ارال، جەلتوقسان، ناۋرىز... وسىلاي جالعاستىرا بەرۋگە بولادى.

 2005-جىل. م. شاحانوۆتىڭ ءتىل دەپ شىرىلداپ جۇرگەن كەزى. تاڭ اتپاي تەلەفونىم شىرىلدادى. مۇحاڭ ەكەن. اماندىقتان سوڭ بىردەن: «ءتىل تۋرالى جاڭا ءان تۋدى» دەدى. «قۇتتى بولسىن، ءبىراق ءبىر مەزگىل ۇيىقتاۋ دا كەرەك شىعار» دەدىم مەن.

مۇحاڭ: «قايداعى ۇيقى؟ جاڭا عانا ءسوزىن جازىپ ءبىتتىم. ءاندى «رۋح پەن ءتىل» دەپ اتادىم. قازىر ءان جازاتىن جەرگە بارامىن. سول جەرگە ءبىر-ەكى ءانشىنى شاقىرىپ تا قويدىم» دەدى. ءبىراق مۇحاڭ ءان جازاتىن جەرگە جەتە المادى.

جولدا جۇرەگى سىر بەرىپ، ەس-ءتۇسسىز اۋرۋحاناعا ءتۇستى. مۇنداي جاعداي وسىنىڭ الدىندا دا قايتالانعان بولاتىن. ول كەزدە مۇحاڭ دەپۋتات. قوس پالاتانىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى ءوتىپ جاتقان كەز. ءتىل تۋرالى تۇڭعىش رەت سول جەردە مالىمدەمە جاسالۋ كەرەك بولاتىن.

الايدا پرەزيدەنت قاتىسقان جيىن بولعان سوڭ ەشكىمگە ءسوز بەرىلمەيدى. سوندا دا بولسا م. شاحانوۆ ەسەبىن تاۋىپ مالىمدەمەسىن جاسايدى. ءبىراق جۇرەگى سىر بەرىپ، سول جەردەن جەدەل جاردەممەن اۋرۋحاناعا تۇسەدى. مىناۋ ەكىنشى جاعداي. جۇرەگىنە تۇركيادا وتا جاسالاتىن سول كەز عوي.

ءبىز كۇندەلىكتى تىڭداپ جۇرگەن مۇحاڭ اندەرىنىڭ ارتىندا سىرىن ىشىنە بۇككەن وسىنداي تاريحتار بار.

جالعاسى بار