باتىس جۇرتشىلىعىنىڭ اۆتوردان قولتاڭبا الۋ مادەنيەتى دە وتە جوعارى ەكەن - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-42

مۇحاڭ ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمەسىن: «ش. ەلەۋكەنوۆ اعامىزدىڭ قاراماعىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزىم» دەپ باستادى.

«تىكەلەي باستىعىم وتە مازاسىز ادام ەدى. بولماشى نارسەگە بولا قايتا-قايتا الدىنا شاقىرا بەرەدى. ءبىر جولى «وسى مەنى كۇنىنە قانشا رەت شاقىرادى ەكەن» دەگەن ويمەن الدىنا بارعان سايىن ۇستەلىم ۇستىندەگى قاعازعا بەلگى قويىپ وتىردىم. جۇمىستان كەيىن ساناسام، وتىزدان اسىپ جىعىلىپتى.

قاراماعىمدا شامالى ادام بار. جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ تە مەنىڭ بولىمىمدە قىزمەت اتقارادى. الگى باستىعىم ءبىز وتىرعان بولمەگە كىرىپ كەلەدى دە: «جۇمەكەن قايدا؟» دەيدى. مەن: «پوپيروس شەگىپ جۇرگەن شىعار» دەيمىن. ول كيىم ىلگىشتەگى سىرت كيىمدەردى تۇگەلدەي باستايدى. «اناۋ - انانىڭكى، مىناۋ - مىنانىڭكى» دەيدى دە: «مىنالاردىڭ اراسىندا جۇمەكەننىڭ پالتوسى جوق قوي» دەيدى. وسى تەكسەرۋدەن ابدەن ءزارازاپ بولعان مەن جۇمەكەنگە: «قۇداي ءۇشىن ەسىك الدىنا شىقساڭ دا باس كيىمىڭدى مىنا جەرگە ءىلىپ كەتشى» دەيتىن بولدىم.

ايدىڭ بەلگىلى ءبىر ۋاقىتىندا تەلەديدار مەن راديودان ورىندالعان اندەرىمىز ءۇشىن جۇمەكەن ەكەۋمىز قالاماقى الامىز. سول كەزدە الگى باستىعىمىزدان سۇرانامىز. ول ۇرىقساتىن بەرەدى. ءبىراق ءوزى ءبىزدى «قاشان كەلەر ەكەن» دەپ ەسىك الدىندا كۇتىپ جۇرەدى.

ەكەۋمىزدى كورە سالا: «قانشا قالاماقى الدىڭدار؟» دەپ سۇرايدى. ءبىزدىڭ قانشا قالاماقى العانىمىزدى ەستىگەن سايىن شىج-بىجى شىعادى. «سەندەر بىرنارسەنى سۇيكەيسىڭدەر دە كۇرەپ اقشا الىپ كەلەسىڭدەر. مەن بولسام مۇندا كۇندىز-ءتۇنى قاعازعا كومىلىپ وتىرعاندا الاتىن ايلىعىم سەندەردىڭ قالاماقىلارىڭا دا جەتپەيدى» دەيدى.

مەن: «ءسىز دە بىزگە ۇقساپ بىرنارسەلەردى سۇيكەي سالىپ قالاماقى الا بەرمەيسىز بە؟» دەسەم، ول: «سوعان مەنىڭ ۋاقىتىم بار ما» دەپ الدەقانداي بولادى. باستىعىمىزدىڭ بۇل مىنەزىنە كوندىگە الماعان جۇمەكەن باسپاعا اۋىسىپ كەتتى. ءبىراق قاس قىلعانداي الگى باستىعىمىز دا سول باسپاعا ديرەكتور بولىپ قىزمەت اۋىستىردى. سودان كوپ ۇزاماي مەن دە شىعارماشىلىق دەمالىسقا كەتتىم» دەگەن مۇحاڭا: «ءسىز «جالىن» جۋرنالىنا 1984-جىلى كەلدىڭىز عوي» دەدىم. مۇحاڭ: «ءيا، سول جىلى كەلدىم» دەدى دە: «ءبىراق ول كەزدە «جالىن» جۋرنال ەمەس، باسپانىڭ جانىنان ەكى ايدا ءبىر شىعاتىن الماناق بولاتىن. وعان جۋرنال مارتەبەسىن ماسكەۋگە حات جازىپ ءجۇرىپ مەن الىپ بەرگەنمىن» دەدى.

مەن: «ءيا، «جالىن» 1986-جىلدان جۋرنال رەتىندە شىعا باستادى عوي» دەدىم دە: «مەنى «جالىن» جۋرنالىنا باس رەداكتور ەتىپ ءسىز، ال ءسىزدى عابيت مۇسىرەپوۆ قويدى. ءسىز مۇحتار شاحانوۆ اتىڭىزبەن 42 جاسىڭىزدا، مەن بولسام 45 جاسىمدا باس رەداكتور بولدىم. جالپى سىزدەن شامالى-اق قالىپ كەلە جاتىر ەكەنمىن» دەپ قويدىم. مۇحاڭ: «ءيا، سەن كەيىنگى كەزدە ۇلى اقىن ەكەندىگىڭدى دە اڭعارتىپ ءجۇرسىڭ» دەدى.

مەن ءوز اۋىلىمىز تۋرالى شىققان ءبىر فوتوالبومعا ولەڭ جازىپ بەرگەن بولاتىنمىن. ول فوتوالبومدا مۇحاڭ تۋرالى دا ماعلۇمات بار. ءبىراق ولەڭدى مەن جازعانمىن ءدا. مۇحاڭ ورايى كەلىپ تۇرعان سوڭ سول ءجايتتى مەنىڭ قاپەرىمە سالىپ جاتىر.

مەن ءوزىمنىڭ «ۇلى اقىندىعىم» تۋرالى اڭگىمەنى ەستىمەگەن سىڭاي تانىتتىم دا: «سونىمەن 1984-جىلى «جالىنعا» باس رەداكتور بولدىڭىز» دەدىم.

مۇحاڭ: «ءيا، سول جىلدارى شىعارماشىلىق دەمالىستا جۇرگەنمىن. ءبىر كۇنى عابيت مۇسىرەپوۆ تەلەفون شالدى. اماندىقتان سوڭ: «جالىنعا» باس رەداكتور بولۋعا قالاي قارايسىڭ؟» دەدى. «مەنى وندا باس رەداكتور ەتىپ كىم قويىپ جاتىر ەكەن» دەدىم. ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا تاعى دا ءبىرشاما اڭگىمە ءوربىدى. سوسىن: «پالەن كۇنى ك. قازىبايەۆقا بارىپ جولىق» دەدى. ءسويتىپ عابەڭنىڭ ءبىر اۋىز سوزىمەن «جالىنعا» باس رەداكتور بولىپ شىعا كەلگەنمىن» دەپ مۇحاڭ كەسەسىن ءشاي قۇيىپ بەرىپ وتىرعان قىزمەتكەر ايەلگە قاراتا لاقتىرىپ كەپ جىبەردى.

كەلەسى كەسە لاقتىرىلعانشا امان بولايىق!

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-43

 مۇحاڭ ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمەسىن: «ءبىز ش. ايتماتوۆ ەكەۋمىز تالاي ساپارعا بىرگە باردىق. قانشاما حالىقارالىق ءىسشارالاردا قاتار وتىردىق. ءتىپتى گەرمانيانىڭ ون ەكى قالاسىندا وتكەن كەزدەسۋىمنىڭ التى قالاسىندا شىكەڭ مەنىمەن بىرگە بولدى» دەپ باستادى.

«جالپى ەۋروپا حالىقتارى مادەنيەتىنىڭ قاي تۇرعىدا دا جوعارى ەكەندىگىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. كەزدەسۋ بىتكەن سوڭ دا ولار ورىندارىنان قوزعالا قويمايدى ەكەن.

بۇرىن وندايدى كورمەگەن مەن شىكەڭنەن: «مىنالار ورىندارىنان تابجىلار ەمەس قوي. بىزدەن كەيىن دە بىرەۋلەرمەن كەزدەسۋ بولادى-اۋ» دەسەم، شىكەڭ: «ولاردا كەزدەسۋ سوڭىندا وسىلاي قالىپ، شىعارماشىلىق كەش، اۆتور تۋرالى ءوزارا پىكىر الىسۋ قالىپتى ۇردىسكە اينالعان» دەدى.

سونداي-اق باتىس جۇرتشىلىعىنىڭ اۆتوردان قولتاڭبا الۋ مادەنيەتى دە وتە جوعارى ەكەن.

ءبارى ءتىزىلىپ ءبىر قاتارعا تۇرا قالادى. سوسىن بىرەۋى قولتاڭبا الىپ بولعانشا قالعاندارى ەداۋىر قاشىقتىقتا كۇتىپ تۇرادى. ال بىزدە توبەڭە شىعىپ كەتەدى عوي» دەگەن مۇحاڭا: «بارلىق اۆتورعا ەمەس» دەپ قويدىم.

راس، تالاي كەزدەسۋلەردەن مۇحاڭدى الدىن الا دايىنداپ قويعان ەكى-ءۇش جىگىت كومەگىمەن الىپ كەتىپ جۇردىك. قولتاڭبا الامىن دەپ ۇمتىلعاندار م. شاحانوۆتى ۇستەل-مۇستەلىمەن توڭكەرىپ كەتكەن كەزدەر دە بولعان.

قالامسابىن شوشاڭداتقان بىرەۋ كوزىن دە شىعارىپ جىبەرە جازداعان. ءبىراق مۇنداي «قۇرمەتتىڭ» اقىن-جازۋشىلاردىڭ بارىنە بىردەي كورسەتىلە بەرمەيتىندىگى دە راس قوي. قانشاما كەۋدەسىن كەرگەن قالام يەلەرىن، قولتاڭبانى بىلاي قويعاندا، حالىق تۇستەپ تاني دا قويمايدى. حالىق جادىندا قالعان ەڭ بولماسا ەكى جول ولەڭى جوق اقىندارىڭ دا كلاسسيك اتانىپ، كوشە اتتارىن يەلەنىپ العاندارىن دا جاقسى بىلەمىز.

ءجا، ول بولەك اڭگىمە.

مۇحاڭ اڭگىمەسىن ودان ءارى: «شىكەڭ ەكەۋمىز كولىكپەن دە كوپ جۇردىك» دەپ جالعاستىردى. «ول كىسى كولىك ىشىندە كوز شىرىمىن العاندى ۇناتادى. سوندىقتان جۇرگىزۋشىگە قاتتى جۇرمەۋىن ۇدايى ەسكەرتىپ وتىرادى. ال مەن ۇشىرتىپ ايداعاندى قالايمىن. سودان شىكەڭنىڭ كوزى ءىلىندى-اۋ دەگەن كەزدە جۇرگىزۋشىگە ءسوزدىڭ ورىن اۋىستىرىپ «بەر باسا» دەپ قويامىن. ول ءسوزىم اشكەرلەنىپ قالسا، «باس» دەگەندى «ساب» دەي سالامىن. جۇرگىزۋشى مەنىڭ نە دەپ كەلە جاتقانىمدى تۇسىنە قويادى دا، كولىك تىزگىنىن جىبەرەدى.

بىردە تاراز قالاسىنان وتكەن سوڭ جۇرگىزۋشىگە «ساب» دەپ قويدىم. ول جۇيتكىتە جونەلدى. قاپەلىمدە الا تاياعىن شوشاڭداتقان ماي قىزمەتكەرىن بايقاماي قالىپپىز. ول دا ءبىر ساباز ەكەن. سوڭىمىزدان قالماي قۋالاپتى. جەتە المايتىنىن بىلگەن سوڭ الدىنداعى ارىپتەستەرىنە حابارلاسىپ، جولىمىزدى بوگەۋگە تاپسىرما بەرىپتى.

سودان الدىمىزعا كولدەنەڭ قويىلعان كولىككە كەلىپ تۇمسىق تىرەدىك. سول كەزدە ارتىمىزدان قۋعىنشى دا جەتتى. ءوزى وبلىستىڭ ماي باسشىلارىنىڭ ءبىرى كورىنەدى. كەلگەن بويى ءبىزدىڭ كولىك ەسىگىن جۇلقا اشتى.

سول كەزدە شىكەڭ دە ويانىپ، باسىن كوتەرگەن. ش. ايتماتوۆتى كورگەن الگى ماي قىزمەتكەرى قالتاسىنان ءبىر قاعازدى سۋىرىپ الىپ: «اعا، قولتاڭبا بەرىڭىزشى» دەدى. سوسىن ماعان قاراپ: «امانداسىپ قالايىق دەسەك، جەتكىزبەيسىزدەر عوي» دەپ كۇلدى. ءوزى تۇسىنىگى بار جىگىت ەكەن.

«كەلە بەرمەيتىن قوناقسىزدار. ءبىر ءشاي بەرمەي جىبەرمەيمىز» دەپ داستارقانىن جايىپ، شىكەڭە قۇرمەت كورسەتتى. ءوز ەلىمىز جىگىتتەرىنىڭ دارحاندىق مىنەز تانىتقانىنا مەن دە ريزا بولىپ قالدىم» دەگەن مۇحاڭا: «ءيا، سىزگە ماي قىزمەتكەرلەرى ۇدايى وڭ پەيىل تانىتىپ جۇرەدى عوي» دەدىم. ونىڭ سولاي ەكەنىن بۇرىنىراقتا ءبىر جازعانبىز. سوندىقتان تاعى دا قايتالاعاندى ارتىق كوردىك. ەندى قالاي دەسەك تە قىزىل جاعالىلاردىڭ ىشىندە ءسال-ءپال بولسا دا ءسوز تۇسىنەتىنى وسى ماي قىزمەتكەرلەرى ەكەنى راس قوي.

نەگە ولاي ەكەن، ءا؟!

 جالعاسى بار