جازا قويايىن دەسەم، قاي ولەڭىم دە م. شاحانوۆتىكىنەن اۋماي شىعا كەلەدى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-39

قاجىلىقتان كەلدىم. قاربالاس تىرلىك قايتا باستالدى. «قازاقستاندىق ۇلت» ماسەلەسى شىنىندا دا ۋشىعىپ تۇر ەكەن. «جالىن» جۋرنالى رەداكسياسىندا كۇندە جيىن. مۇحاڭ بولسا: «اشتىق جاريالايمىن» دەپ العان بەتىنەن قايتپاي تۇر.

قوعام «م. شاحانوۆتى قولدايتىندار» جانە «قولدامايتىندار» بولىپ ەكىگە جارىلعان. «م. شاحانوۆپەن بىرگە اشتىق جاريالايمىن» دەيتىندەر قاتارى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. بيلىككە تاعى دا مالىمدەمە جاسادىق.

ۇران «قازاقستاندىق ۇلتتان» باس تارتۋ بولعانىمەن، ودان وزگە دە قوردالانىپ قالعان ۇلتتىق ماسەلەلەردى مالىمدەمە تالابى اراسىنا قوسىپ جىبەرگەنبىز. بيلىك تە قاراپ جاتقان جوق. مۇحاڭدى اقىلعا شاقىرعان زيالىلار قاۋىمى بوي كورسەتە باستادى.

ونىڭ باسىندا ءازىلحان نۇرشايىقوۆ اعامىز تۇردى. ءازاعاڭ بۇرىن مۇحاڭ باستامالارىن ۇدايى قولداپ وتىراتىن. بۇل جولى بيلىك ءا. نۇرشايىقوۆتى دا ءوز جاعىنا بۇرىپ اكەتتى. بيبىگۇل تولەگەنوۆا اپامىز دا بىزگە قولداۋ بىلدىرگەن بولاتىن.

كەيىن بۇل اپامىز دا مۇحاڭا ارقاسىن بەردى.

بۇرىن م. شاحانوۆپەن جاقسى سىيلاستىقتا جۇرگەن دوسحان جولجاقسىنوۆ، بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆتەر دە ەكىنشى جاق «اسكەرى» ساپىنان بوي كورسەتتى. سودان بەرى باعزىلىق تاتۋلىق، سىيلاستىق جولى كەسىلگەن.

ازىرگە م. شاحانوۆ جاعىندا سىرەسىپ تۇرعان نەگىزگى تۇلعالار: اسانالى ءاشىموۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، دۋلات يسابەكوۆ، تەمىرحان مەدەتبەك، عابباس قابىشەۆ باستاعان اعالارىمىز. سوسىن قوعامدىق ۇيىم بەلسەندىلەرى. ءبىز دە قارانى كوبەيتىپ ءجۇرمىز. مۇحاڭنىڭ ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلسا ايتاتىنى «قازاقستاندىق ۇلت» قاسىرەتى. م. شاحانوۆ ءسوزى بۇل تۇرعىدا بىلاي ورىستەر ەدى:

«قازاقستاندىق ۇلت» - ءوز باستاۋىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الادى. «امەريكاندىق ۇلت» دەگەنىمىز نە؟ ول دەگەن، امەريكالىق جەردىڭ بايىرعى يەسىن وزدەرىنىڭ «مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلت» دەگەن مارتەبەسىنەن ايىرىپ، ولاردى سول ەلدەگى وزگە كەلىمسەكتەرمەن ءبىر دەڭگەيگە ءتۇسىرۋ دەگەن ءسوز.

مىنە، بىزدە دە تاپ سول سياقتى قازاقتى «مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت» دەگەن مارتەبەسىنەن ايىرىپ، وزگە وسىندا مەكەن ەتىپ جاتقان جۇزدەن استام ۇلت وكىلدەرىمەن ءبىر دەڭگەيگە تۇسىرمەك. ءسويتىپ ءبارىمىز تەڭ قۇقىلى «قازاقستاندىق ۇلتقا» اينالىپ شىعا كەلمەكپىز. بۇدان كەيىن كىم دە بولسىن: «مەن قازاقپىن»، «مەن وزبەكپىن»، «مەن كارىسپىن» دەسە، جاۋاپقا تارتىلادى. سونداي-اق «قازاقستاندىق ۇلتتى» قابىل العان سوڭ ورتاق ءتىل، ياعني مەملەكەتتىك ءتىل ورىس ءتىلى بولىپ شىعا كەلەدى. بۇل دەگەنىمىز، ۇلتتى سانالى تۇردە جويۋ. ءبىز وعان ەشقاشان دا جول بەرمەيمىز»

م. شاحانوۆ ءار باس قوسۋ سايىن وسىلاي كوسىلەدى. مەن ەندى سوزبە-ءسوز قايتالاي قويعان جوقپىن. ءبىراق نەگىزگى ءمان وسىعان سايادى.

ەكى جاقتى ايتىس باسپا ءسوز بەتتەرىندە ورىستەدى. ايانىپ قالعان ەشكىم جوق. ءا. نۇرشايىقوۆ م. شاحانوۆتىڭ اتىنا ەكى رەت اشىق حات جاريالادى. الايدا ءازاعاڭا جاۋاپتى ءبىز قايتاردىق. د. جولجاقسىنوۆ تا «سىباعادان» قۇر قالعان جوق. ءبىر تاڭقالارلىعى، ءبىرتالاي زيالى قاۋىم وكىلدەرى، تانىمال ساياسي قايراتكەرلەر، ءبىرقاتار اقىن-جازۋشىلار دا «قازاقستاندىق ۇلتتى» سانالى تۇردە قولدادى.

كوپشىلىگى: «بۇل - م. شاحانوۆتىڭ ءىسى» دەپ ارالاسقىسى كەلمەدى.

اتالمىش وقيعانىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندىكتەن قۇدايشىلىعىن ايتايىن. ەگەر م. شاحانوۆ بيلىكتىڭ وسى سولاقاي شەشىمىنە قارسى ايقاي كوتەرمەگەندە بار عوي، «قازاقستاندىق ۇلت» سول كەزدە-اق سالتانات قۇرار ەدى.

م. شاحانوۆ «قازاقستاندىق ۇلتقا» قارسى كۇرەستە بارىنشا تاباندىلىق تانىتتى. ءوز بويىنداعى بارلىق قارىم-قابىلەتىن كورسەتتى. كۇرەستىڭ مۇمكىن بولعان ايلا-تاسىلدەرىن تەگىس قولداندى.

«جالعىز ادام - اسكەر ەمەس» دەگەن قاناتتى ءسوز بار عوي. وسى ءسوز م. شاحانوۆ جوق ەلدە قولدانىسقا ەنىپ كەتسە كەرەك. ءوز باسىم جالعىز ادامنىڭ دا اسكەرگە پارا-پار كۇرەس جۇرگىزە الاتىنىن وسى م. شاحانوۆتان كوردىم. ەكەۋمىز جۇبىمىز اجىراماي بىرگە جۇرەمىز.

ميتينگى، قانشاما جيىن وتكىزدىك. ودان بولەك تويلارعا، اپتا سايىن بەرىلىپ جاتقان اسقا بارامىز. مۇحاڭ ءسوز الادى. ول كىسى ءوز ءسوزىن ىلعي: «قازىر كۇردەلى كەزەڭدە تۇرمىز» دەپ باستايدى دا، سودان: «قازاقستاندىق ۇلت» ءوز باستاۋىن «امەريكاندىق ۇلتتان» الادى...» دەپ كوسىلەدى. توي ما، اس پا، بىزگە ءبارى ءبىر. «قازاقستاندىق ۇلت» ءوز باستاۋىن...» دەپ سىلتەيمىز كەپ. سودان جۇرت بىزگە جىندى ادامدى كورگەندەي قارايتىن بولدى.

مەنىڭ جاراتىلىستىق تابيعاتىم مۇحاڭدىكىنە ۇيلەسە بەرمەيدى. سوندىقتان مۇحاڭا: «توي يەلەرىنە قاراتا دا ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز ايتا سالمادىڭىز با؟» دەسەم، مۇحاڭ: «ۇلتتان ايىرىلساق ونىڭ تويى، بالالارىنىڭ ۇرپاق وربىتكەنى كىمگە كەرەك» دەپ ءوز دەگەنىنەن قايتپايدى. اۋەلگىدە استان تىنىش كەتەتىن شىعارمىز دەپ ويلاعام. قاتەلەسىپپىن.

قاتەلىكتەن بۇرىن م. شاحانوۆتى جەتە تاني قويماعان ەكەم. مۇحاڭ استا دا ءوز ۇستانىمىنان جاڭىلعان جوق. اۋەلى ءوزى سويلەيدى. سوسىن كەزەكتى ماعان بەرەدى. جالپى مەنى سوزگە ۇيرەتكەن م. شاحانوۆ. ەگەر سوزدەن باس تارتسام، جاتىپ كەپ رەنجيدى.

جالپى ءوز باسىم جۇمىستى ۇيلەستىرۋدە بەلسەندىلىك تانىتقانىممەن، كوپشىلىك الدىنا شىعۋدان بويىمدى اۋلاق ۇستايمىن. سونى بىلگەن مۇحاڭ الگىندەي جەرلەردە ميكرافوندى الدىرىپ، ماعان ءسوز الىپ بەرەدى. ءبىزدىڭ ءسوز وسى جازعانىمىز ءتارىزدى، مۇحاڭ ءسوزىن تىگىسىن جاتقىزا كوپشىلىككە قايتا جەتكىزۋ.

ەگەر كوسىلە سويلەمەسەم، مۇحاڭنان قايتار جولدا مىندەتتى تۇردە ەسكەرتۋ الامىن. جاس كەزىمىزدە ءبىز دە اسابا بولعانبىز. سوندىقتان ەشكىمنەن ءسوز سۇراي قويمايمىز.

نە، كەرەك، مۇحاڭنىڭ دامىلسىز كۇرەسى اقىرى ءوز ناتيجەسىن بەردى. بيلىك ءبىزدى كەلىسىمگە كەلۋگە شاقىردى. ارامىزعا ءوز وكىلىن جىبەردى. ول بايعۇس كۇندە مۇحاڭنىڭ قاسىندا جالباڭداپ شاۋىپ جۇرەدى. مۇحاڭ بيلىك دايىنداعان ۇلتتىق تۇجىرىمداماعا تۇزەتۋلەر مەن وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ ءۇشىن ارنايى جۇمىسشى توبىن قۇردى.

بيلىك م. شاحانوۆ قۇرعان جۇمىسشى توپپەن بىرلەسىپ جۇمىس جۇرگىزدى. ءسويتىپ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءار ازاماتى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى مىندەتتى» دەگەن سويلەم ەنگىزىلگەن ۇلتتىق تۇجىرىمداما قابىلداندى.

قازىر ول كەزدىڭ ءبارى وتكەن كۇن ەنشىسىندە قالدى. ءبارى ۇمىتىلدى. ءتىپتى «م. شاحانوۆ كەزىندە وسىنداي كۇرەسكەرلىك مىنەز تانىتىپ ەدى-اۋ» دەپ ەشكىم ەسىنە دە المايدى. سونى مۇحاڭ قاپەرىنە سالسام: «ءبىز پاقىردىڭ قاي ءىسىمىز ەلەنىپ جاتىر» دەپ قويادى.

ايتپاقشى، بيلىكتىڭ بىزگە جىبەرگەن الگى وكىلى قازىر ءبىر وبلىستىڭ بىلدەي اكىمى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-41

ستۋدەنتتىك كەز. بۇرقىراتىپ ولەڭ جازامىن. ءوزىمىز شىعاراتىن «قابىرعا گازەتىنىڭ» تۇراقتى اۆتورىمىن. ءسويتىپ اقىندىق بۋىنا ەلىتىپ جۇرگەنىمدە ومىرىندە ەكى جول ولەڭ وقىپ كورمەگەن «نارحوزدا» وقيتىن مەلدەحان اعام مۇحتار شاحانوۆتىڭ «سەنىم پاتشالىعى» دەگەن كىتابىن اكەلىپ بەردى.

ءوزى: «ولەڭدى وسىلاي جاز، بولماسا قولىڭا قالام الىپ اۋرە بولماي-اق قوي» دەپ قويادى. «اعامنىڭ پوەزياعا دەگەن ماحابباتىن وياتىپ جۇرگەن بۇل قانداي اقىن بولدى ەكەن» دەگەن ويمەن كىتاپتى قولعا الىپ، پاراقتاپ شىقتىم. جوق، ولاي ەمەس. ءبىرىنشى ولەڭدى وقىعاننان- اق ءتىلىم بايلاندى دا قالدى. ومىرىمدە مۇنداي «ءبىرتۇرلى» ولەڭ وقىعان ەمەسپىن. مىنانىڭ شۋماعى دا، بۋناعى دا بولەك. تاقىرىپتارى دا قىزىق. كىتاپتى باس الماي وقىدىم. وقۋ از، جاتتادىم. نە، كەرەك، باسىما «مۇحتار شاحانوۆ» دەگەن اۋرۋدى جاماپ الدىم.

قازىرگى بەلگىلى اقىن تۇرماعامبەت كەنجەبايەۆ ەكەۋمىز پاتەر جالداپ تۇرامىز. ول م. ماقاتايەۆ، ق. مىرزاليەۆ، ت. ايبەرگەنوۆتىڭ كىتاپتارىن جاستانىپ ۇيىقتايدى. مەنىڭ جاستىعىمنىڭ استىندا تەك «سەنىم پاتشالىعى» جاتادى. ولەڭ جازۋدان قالدىم. جازا قويايىن دەسەم، قاي ولەڭىم دە م. شاحانوۆتىكىنەن اۋماي شىعا كەلەدى.

بىردە: «مەن دە جاس كەزىمدە ءسىزدىڭ پوەزياڭىزبەن اۋىرعانمىن» دەگەنىمدە مۇحاڭ: «سەنى مەنىڭ جانكۇيەرىم بولدى دەپ ويلاماپپىن» دەگەن. سودان اڭگىمەدەن اڭگىمە تۋىنداپ، ءسوز رەتى «سەنىم پاتشالىعىنا» قاراي ويىسقان.

مۇحاڭ اڭگىمەسىن: «كىتابىم باسپاعا بەرىلدى. ونداعىلار مەنىڭ جيناعىما رەداكتور ەتىپ جەڭىس قاشقىنوۆتى تاعايىنداپتى» دەپ باستادى دا ودان ءارى: «ءبىر كۇنى كىتابىمنىڭ جاعدايىن بىلەيىن دەپ باسپاعا باس سۇقسام، جەڭىس قۇرداسىم مەنىڭ ولەڭدەرىمنىڭ شيەسىن شىعارىپتى. وزگەرتپەگەن جەرى جوق. كەي شۋماقتاردى قايتا جازعان. ءوز ولەڭدەرىمنىڭ ج. قاشقىنوۆتىڭ قولىنان شىققان سيقىن كورگەنىمدە، الگى جەردەن قولىمدى توبەمە قويىپ قاشىپ شىققىم كەلدى.

وعان: «مىناۋىڭ نە؟» دەسەم، ول: «ولەڭ قۇرلىمى پوەزيا تالاپتارىنا ساي كەلمەيدى. بىرىزدىلىك جوق. مەن بارىنشا وزگەرتۋگە تىرىستىم. جالپى بۇل قالپىندا باسۋعا جارامايدى» دەدى. ءبىراز اقىلعا شاقىرىپ كورىپ ەدىم، تىڭدايتىن ءتۇرى جوق.

«بۇل مەنىڭ عانا ەمەس، باسپا ديرەكتورىنىڭ دا پىكىرى» دەپ بەتباقتىرار ەمەس. «باسپا ديرەكتورىنىڭ بەلگىلى اقىن ەكەنىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي» دەپ قويادى.

جەڭىس ءوزى مەنىمەن قۇرداس. ۇيگە كەلىپ، انامنىڭ قولىنان دا ءدام تاتىپ جۇرگەن جىگىت. مەنىڭ پوەزيامدى دا ءبىرشاما بىلەدى. سوعان قاراماي ايتىپ وتىرعانى مىناۋ. مەن دە شورت كەتتىم. «سەنىڭ ديرەكتورىڭ ماعان ۇلگى ەمەس. ەگەر مەن ولەڭدى سەندەردىڭ قالاعاندارىڭداي ەتىپ جازسام، وندا مەن دە سەنىڭ ديرەكتورىڭنىڭ دەڭگەيىندە قالىپ قويار ەدىم» دەپ ءبىراز توپەلەدىم.

ول كەزدە قازاق ك س ر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ باسپا، پوليگرافيا جانە كىتاپ ساۋداسى ىستەرى جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارامىن. كوميتەت ءتوراعاسى - ش. ەلەۋكەنوۆ. ەرتەسىنە شەريازدان اعامىز الدىنا شاقىردى.

سويتسەم، باسپاداعىلار ديرەكتورىمىزعا ءتىل تيگىزدى دەپ ۇستىمنەن ارىز ءتۇسىرىپتى. ش. ەلەۋكەنوۆ: «وسىلاي دەپ ايتقانىڭ راس پا؟» دەپ ارىزدى قولىما بەردى. وقىپ شىقتىم دا: «بۇلار قايتا سىپايىلاپ جەتكىزىپتى. مەن بۇدان دا قاتتى ايتقانمىن» دەدىم. سوسىن شەريازدان اعاما ولاردىڭ ولەڭدەر جيناعىما جاساپ جاتقان قياناتىن تاپتىشتەي ءتۇسىندىرىپ بەردىم. اعامىز مەنى مۇحيات تىڭدادى دا، سول جەردە قىزمەت اتقاراتىن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتى شاقىرىپ الدى.

وعان: «سەن ماعان جاسىرماي ءوز پىكىرىڭدى اشىق ايت. مىنا مۇحتاردىڭ پوەزياسىنا، جالپى ونىڭ شىعارماشىلىعىنا قالاي قارايسىڭ؟» دەدى. جۇمەكەن مەنىڭ بىرنەشە ولەڭدەرىمدى تىزبەلەپ شىقتى دا: «ەگەر ءوز باسىم وسىنداي ولەڭدەر جازعان بولسام، ارعى الەمگە قينالماي- اق كەتە بەرەر ەدىم» دەپ، مەنىڭ پوەزيامنىڭ قىر-سىرىنا توقتالىپ، وڭدى باعاسىن بەردى. سول-اق ەكەن ش. ەلەۋكەنوۆ باسپا ديرەكتورىنا تەلەفون سوعىپ: «م. شاحانوۆتىڭ ولەڭدەر جيناعىنا جاڭا رەداكتور تاعايىندا. ءبىر ۇتىرىنە دە ءتيىسۋشى بولماڭدار. تيراجىن كوبەيت، باعاسىن دا دۇرىستا» دەپ تاپسىرما بەردى.

جانە دە كىتابىم باسىلىپ شىققانشا ءوزى باقىلاۋدا ۇستادى. ءسويتىپ شەريازدان ەلەۋكەنوۆ اعام مەنىڭ تاعدىرىمنىڭ جاڭا باعىتقا بۇرىلۋىنا قيساپسىز قىزمەت اتقاردى. سول كىتاپ مەنىڭ ەسىمىمدى قۇرمەت بيىگىنە كوتەردى. سول كىتاپ مەنىڭ قارجىلىق مۇمكىندىگىمدى شەشتى. سوندىقتان دا مەن ول اعامىز ەسىمىن ۇدايى ارداق تۇتىپ جۇرەمىن» دەدى.

«كىتاپقا رەداكتور بولىپ كۇلاش احمەتوۆا تاعايىندالدى-اۋ دەيمىن» دەدىم مەن. «ءيا، جاڭا رەداكتورىم كۇلاش بولدى. «سەنىم پاتشالىعى» قولعا تيگەن سوڭ سول كەزدەگى ءداستۇر بويىنشا توي جاسادىق. سول تويدا ەرەكشە شالقىپ جۇرگەن مەنىڭ جەڭىس قاشقىنوۆ قۇرداسىم بولدى» دەپ مۇحاڭ ءسوزىن تۇيىندەدى.

جالعاسى بار