قازاق تىلىنە اۋدارىلعان «جاميعات- ات تاۋاريحى» كىتابىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى
حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى باسىپ شىعارعان 5 تومنان تۇراتىن راشيد اد- ءديننىڭ «جاميعات- ات تاۋاريح» اتتى كىتابى العاش رەت قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ، تانىمال قازاقستاندىق عالىمداردىڭ پىكىرلەرىمەن قامتىلعان. «جاميعات- ات تاۋاريح» - پارسى تىلىندە جازىلعان ورتاعاسىرلىق تاريحي ادەبيەتتىڭ اسا ماڭىزدى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى. بۇل ۇلكەن تاريحي ەنسيكلوپەديا. بۇل «جىلناما جيناعى» ءارتۇرلى تايپالار مەن حالىقتار تۋرالى تاريحي دەرەكتەردى قامتيدى، وندا ەرتەدەگى موڭعوليا، يران، ورتالىق ازيا، كۇنگەي كاۆكاز، پوۆولجە مەملەكەتتەرى مەن حالىقتارى تۋرالى قۇندى تاريحي مالىمەتتەر بار.
«اتالعان ەڭبەكتەردىڭ انا تىلىمىزگە اۋدارىلۋىن شىن مانىندەگى تاريحي وقيعا دەپ قابىلدايمىز. اتالعان ەڭبەكتىڭ رۋحاني ومىرىمىزدە الاتىن ورنى ەرەكشە، ويتكەنى «جاميعات- ات تاۋاريحى» سول ورتاعاسىرلاردا قازاقستان تەرريتورياسىن مەكەندەگەن تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ءتىلى، ءدىنى جانە تۇرمىس- تىرشىلىگى تۋرالى باياندايتىن بىردەن- ءبىر تۋىندى. بۇل تەكتەس شارالاردىڭ ءتۇپ ماقساتى- تەرەڭ تاريح قويناۋىن شەرتەتىن قۇندى جازبالاردى ءوز تىلىمىزگە اۋدارىپ، ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاۋ ارقىلى رۋحاني جاڭعىرۋ» ، - دەدى «نۇر وتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن اشىمبايەۆ.
تاريح بىلگىرلەرىنەن الىنعان اۋىزشا اقپاراتتان باسقا «جاميعات- ات تاۋاريح» ەڭبەگىندە تومەندەگىدەي دەرەككوزدەر قولدانىلعان: XI عاسىردىڭ تۇرىك ەنتسيكلوپەدياشىسى ماحمۇد قاشعاريدىڭ «ديۋاني لۇعات ات- تۇرىك» (تۇركى تىلدەرىنىڭ سوزدىگى) ؛ پارسى تاريحشىسى جۋۆەينيدىڭ «تاريح- ي جاھانگۋشاي» (الەمدى باعىندىرۋشىنىڭ تاريحى) ؛ موڭعول تىلىندە جازىلعان شىڭعىس حان جانە ونىڭ اتا- بابالارى مەن مۇراگەرلەرىنىڭ رەسمي تاريحى باياندالعان التان دەبتەر (التىن شەجىرە) كىتابىنىڭ بولىگى.
ال ەكىنشى ەڭبەك XIX عاسىرداعى تانىمال عالىم- ەنسيكلوپەديست بەكاسىل بيبولات ۇلىنىڭ «زيكزال» اتتى كىتابى، ول ارقىلى يسلام ءدىنىنىڭ قاعيدالارىمەن، قۇران تاپسىرلەرىنىڭ ماعىناسى مەن استارىنداعى قۇپيالارىمەن، حاديس ىلىمدەرىنىڭ قاسيەتتەرىمەن جانە پايعامبارلار تاريحىنا قاتىستى دەرەكتەرمەن تانىسۋعا بولادى.
«جاميعات- ات تاۋاريحى» كىتابىن راشيد اد- دين 1300-1316 -جىلدار ارالىعىندا جازىپ شىققان، ەڭبەكتى جازۋعا ءبىر ەمەس بىرنەشە ياعني اراب، پارسى، قىتاي، ءۇندى ەلدەرىنىڭ تاريحشى، جىلناماشى، شەجىرەشىلەرى جۇمىلدىرىلعان. بۇل تۋىندىلار تەك قانا قازاق حالقى ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ءومىر سالتى مەن ءداستۇرىن باياندايدى. سوندىقتان ىرگەلى ەڭبەكتەردى قازاق تىلىنە اۋدارىپ ءوز ۇلەسىمىزدى قوسقانانىمىزعا قۋانىشتىمىز» ، - دەدى حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى دارحان قىدىرالى.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل باسىلىمداردىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى - پارسى تىلىندە جازىلعان ءتۇپنۇسقادان تىكەلەي قازاق تىلىنە اۋدارىلعان. اتالعان ەڭبەكتەردى م. اۋەزوۆ اتىنداعى و ق م ۋ- ءنىڭ تۇركى تانۋ عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، اراب، پارسى تىلدەرىنىڭ مامانى ءسارىپباي جۇمان ۇلى اۋدارعان.
شاراعا ق ر پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتتارى، قوعام قايراتكەرلەرى جانە عالىمدار، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وكىلدەرى مەن ستۋدەنتتەر قاتىستى.