جاقسىلىق اعا شىنجاڭدا جۇرگەندە حالىقتىڭ دا، بيلىكتىڭ دە الاقانىنداعى ادام بولدى - تۇرسىنحان زاكەن ۇلى
ءتىپتى تەگى شىنجاڭدىق شەت جۇرتقا كەتكەن قالامگەرلەردە بار. تۇپتەپ كەلگەندە، ولاردىڭ بارلىعى دا قايدا، قالاي ءومىر سۇرگەنىنە قاراماستان جالپى قازاق ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرى سانالادى. سولاردىڭ ءبىرى- جاقسىلىق ءساميت ۇلى.
جاقسىلىق ءساميت ۇلىن ەلگە تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارى ورالعان، بەسەۋدىڭ ءبىرى. سول بەسەۋدىڭ ىشىندە تاريحشى تۇرسىنحان زاكەن ۇلىدا بار ەدى. ول كىسى جاقسىلىقپەن اعا- باۋىرداي جاقىننان سىيلاسىپ، سىرلاسقان، قىزمەتتەس تە بولعان. ءتىپتى، التايدان ۇرىمجىگە، ۇرىمجىدەن قازاقستانعا قالاي كوشكەنىنە كۋا بولىپ، ءار قۋانىشتى ساتىندە جانىنا جاقىن جۇرگەن جازۋشىلاردىڭ ءبىرى. سوندىقتان جاقاڭ تۋرالى تاڭدى تاڭعا ۇرىپ ايتار ەستەلىتەرى كوپ...
ءبىز تۇرسىنحان اعامەن از- كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
- تۇرسىنحان اعا، جاقسىلىق ساميت ۇلىمەن بۇرىننان تانىسسىز با؟
- جاقاڭمەن 1986 -جىلى تانىستىم. ول كەزدە «اتامەكەن» اتتى پوۆەستەر جيناعىمەن تانىلعان. ءوزى «التاي اياسى» جۋرنالىنا رەداكتور بولىپ تۇرعان كەزى. مەن التايعا ءبولىنىپ كەلدىم، قايدا بارىپ، قايدا جۇمىس ىستەرىمدى بىلمەي قينالىپ جۇرگەم. اقىرى جاقاڭدى ىزدەپ، ۇيىنە باردىم. كەشتەۋ تۇرىپ، تاڭعى اسىن ەندى ىشكەلى جاتىر ەكەن. شاماسى شىعارمالارىن تۇندە جازسا كەرەك. مەن ءوز بۇيىمتايىمدى ايتتىم. «سەنى جاقسى بىلەم، جازىپ جۇرگەن جىگىتسىڭ عوي»، - دەدى. سىرتتاي بىلەدى ەكەن.
سودان مەنى التاي ايماعىنىڭ ءۋاليى قادىسقا ەرتىپ باردى. قادىس ءۋالي وتىنىشىمە ءداۋ قالاممەن ««التاي اياسى» جۋرنالىنا جۇمىسقا قابىلدانسىن» دەپ قول قويىپ بەردى. وعان دەيىن جۇمىس ىزدەپ، كوپ ساندالىپ كەتكەن ەدىم. جاقاڭنىڭ ارقاسىندا بىردەن «التاي اياسى» جۋرنالىنا ورنالاستىم. مەن «التاي اياسى» جۋرنالىنىڭ رەداكسياسىنا توسەك سالىپ الدىم، ول كەزدە ادامداردىڭ كوبى جۇمىستا جاتا بەرەتىن. رەداكسيانىڭ ءبىر جاعىندا جاتاق، ال ەندى ءبىر جاعى شاي ءىشىپ، اڭگىمە ايتاتىن قۇجىرامىز سياقتى ەدى. اڭگىمە دە، ۇيقى دا، جۇمىس تا سوندا.
رەداكسيادا كۇندە دۋمان بولىپ جاتاتىن. ول كەزدە التايدا جانى جايساڭ، ۇلكەن اعالارىمىز بولدى. جاقسىلىق ءساميت، ابدىلدابەك اققۇشتاي، قاليبەك ماناپ، تۇركيا كۇركەباي اعامىز، سارقىتجان احمادي، ابدەنباي باجايىپ، بايتىك دۇيسەباي قاتارلى اعالارىمىز باردا التايدىڭ بەرەكەسى كىرىپ، قۇتى ۇيىپ تۇرعانداي ءوزىمىزدى ەركىن، باقىتتى، جايلى سەزىنەتىن ەدىك. سول كەزدەگى التاي التاي ەدى.
مەن ءۇش- ءتورت اي جۇمىس جاساعاننان كەيىن، ۇرىمجىگە قايتاتىن بولدىم. سوندا اعالارىمىز «سەن التايدى تاستاپ قايدا باراسىڭ؟» دەپ اعالىق وكپەلەرىن ايتىپ، مەنى ۇرىمجىگە جىبەرۋگە قيمادى. ماعان دا التايدى تاستاپ كەتۋ قيىن بولدى. ءبىراق اۆتونومدى اۋداندىق بايىرعى شىعارمالار كەڭسەسى مەنى قايتىپ شاقىردى. سول كەتكەننەن مول كەتتىم. كوز الدىمان ءالى كۇنگە التايدىڭ جاپالاقتاپ جاۋىپ تۇراتىن قارى مەن وتە باۋىرمال ءارى مەيىرىمگە تولى دالاسى كەتپەيدى.
- «التاي اياسى» جۋرنالىنىڭ 80 -جىلدارى شىققان سانىنا قاراساڭىز، كونە مۇرالاردى ۇزبەي جاريالاپ، جاڭعىرۋعا بەتبۇرىس جاساعانىن بىردەن اڭعاراسىز. بۇل قىتايداعى قازاق قالامگەرلەرىنىڭ جاپپاي ۇلتتىق رۋحتى وياتۋعا ارناعان ىستەرى ەكەنى انىق. مادەنيەت توڭكەرىسىنەن كەيىن، بۇنداي كەڭشىلىككە قالاي يە بولدى؟
- 80 - جىلدارى قىتايدا رۋحاني جاڭعىرۋ باستالىپ كەتتى، سەبەبى سول كەزدەگى ساياسات سولاي بولدى. ۇلتتاردىڭ مادەنيەتىن، ادەبيەتىن كوتەرۋگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. شىنىن ايتۋىمىز كەرەك، بۇل رەفورما دىڭ شياۋپيڭنىڭ اشىق ەسىك ساياساتىنىڭ جولعا قويىلعان كەزى ەدى. ۇلتتارعا مەيلىنشە ەركىندىك بەرىلىپ، ۇلتتىق اۋدانداردىڭ اتى قايتارىلىپ، شىنجاڭنىڭ التاي، تارباعاتاي، ىلە ايماقتارىندا جۋرنالدار اشىلدى. التايدا «التاي اياسى»، تارباعاتايدا «تارباعاتاي» جۋرنالى، ىلەدە «ىلە ايدىنى» مەن «ىلە جاستارى» جۋرنالدارى شىعا باستادى. ورتالىقتان «شۇعىلا»، «شالعىن»، «اتا مۇرا» قاتارلى بىرنەشە جۋرنالدار دا شىقتى.
ايماقتاردا شىعاتىن جۋرنالداردىڭ مادەني مۇراعا ارنالعان ايدارلارى بولدى. سول كەزدە «التاي اياسىنىڭ» ايدارلارىندا، ارقالىق باتىر باستاعان تاريحي تۇلعالارمەن قاتار، ماقال- ماتەلدەر، بي- شەشەندەر مەن شەشەندىك سوزدەردى دە بەرە باستادى. «التاي اياسى» جۋرنالىنىڭ مازمۇندىق جاقتان بايۋى مەن دامۋىنا جاقاڭدار ءبىر كىسىدەي ۇلەس قوستى.
- «شىنجاڭنان كەتكەن بەسەۋ»، بۇل بەستىك تۋرالى ارعى بەتتەگى قازاقتار اراسىندا ايتىلماعان اڭىز- اڭگىمە قالمادى. ءبىرى سىزدەردى وتان ساتقىنى دەسە، ەندى ءبىرى باتىر اتادى. سول بەستىكتە بارسىز عوي، ەندىگى اڭىز سىزدەن.
- مەن ۇرىمجىگە بارعاننان كەيىن 1988-1989 -جىلدارى پەكينگە وقۋعا كەتىپ قالدىم. وقۋىمدى ءبىتىرىپ، ۇرىمجىگە قايتا كەلگەنىمدە جاقاڭ التايدان ۇرىمجىدەگى شىنجاڭ تەلەۆيدەنيەسىنىڭ كوركەم فيلم اۋدارماسىنىڭ قازاقشا بولىمىنە باسشى بولىپ كەلىپتى. العاشىندا ۇرىمجىدە سالت ساقتالىپ تۇردى. سوندا ۇلكەن اعالارىمىز جاقاڭا ۇيلەرىنەن تاماق تاسىپ، كەزەك- كەزەك قوناق قىپ، بالاشا ءماز بولىپ ءجۇردى. كوپ ۇزاماي، جاقاڭ التايدان ءبىرجولا كوشىپ كەلدى.
ول كىسى كەلگەندە قالادا ۇلكەن توي بولدى. تويدى ومارعازى ايتان جۇرگىزدى. تويعا شىنجاڭداعى ءۇش ميلليون قازاقتىڭ بەتكەۇستار قايماقتارى قاتىستى. سوندا ومارعازى اعانىڭ «ويپرىم- اي، ۇرىمجىگە التايدىڭ ءبىر بەيسىسىنىڭ اۋىلى كوشىپ كەلگەندەي بولدى عوي» دەگەنى بار. ءبىز دە التايداعى اۋىلىمىز كوشىپ كەلگەندەي كۇندە سول ۇيدە جۇرەتىن ەدىك. جاقاڭ ۇرىمجىگە كەلگەننەن كەيىن تەلەفيلمدەر مەن كينوفيلمدەردىڭ اۋدارماسىن دامىتتى. ول كىسى ەكەۋىمىز بىرىگىپ «شەتەل ادەبيەتى» دەگەن ۇلكەن وقۋلىق اۋداردىق.
ءسويتىپ جۇرگەندە 1990 -جىلدارى ءبىز كۇتكەن تاۋەلسىزدىك جاريالاندى. سودان ۇرىمجىدەگى جاستار جينالىپ، قازاقستانعا كەتۋدىڭ قامىن جاسادىق. جاقاڭ ءبىزدىڭ بۇل جوسپارىمىزدى ەستىپ قويىپتى. ءبىر كۇنى ءبىزدى شاقىرىپ الىپ: «سەندەر وزدەرىڭ كەزدەسىپ ءجۇر ەكەنسىڭدەر عوي، سول توپقا مەنى نەگە تارتپايسىڭدار»، - دەدى. ءبىز: «ويباي، جاقا، سىزدەن جاسىراتىن تۇگىمىز جوق. ءۇش- ءتورت سەميا قازاقستانعا كەتەيىك دەگەنبىز»، - دەدىك. جاقاڭ بىردەن: «مەنى دە وزدەرىڭمەن بىرگە الىپ كەتىڭدەر، قالدىرماڭدار»، - دەدى. سونىمەن جاقاڭدى ارامىزعا قوستىق.
- سوندا قازاقستاعا بىردەن كەتىپ قالدىڭىزدار ما؟
- جوق، ءبىز ارامىزدان ارميابەك ساعىندىق ۇلىن قازاقستانعا جىبەردىك. قازاقستانداعى جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى قالداربەك نارمانبايەۆ اعامىز ارميابەكتى ەرتىپ ءجۇرىپ: «كوشىپ كەلسە قابىلدايمىز، باسپالارعا جۇمىسقا الىپ، باسپانامەن قامدايمىز»، - دەگەن. سودان كەيىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ تالاپتارىنا ساي جاۋاپكەرشىلىكپەن شاقىرتۋ جىبەردى. ءبىز كوشۋدىڭ قامىنا كىرىستىك. ءبىراق قىتاي ەلى جاقاڭا پاسپورت بەرمەي قويدى. جاقاڭنىڭ پارتيادا بولعاندىعىنان با، الدە، كەزىندەگى تاريحىنا بولا ما، نە سەبەپتى ەكەنىن بىلمەدىك. مەن جاقاڭنىڭ ارىزىن پەكينگە اپارىپ، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە كىرگىزدىم. ءبىز كۇتكەن شەشىم شىقپادى. «قازاقستانعا نە ءۇشىن باراسىڭدار؟ ول جاققا بارعاندار، قايتا كوشىپ كەلىپ جاتىر»، - دەدى. ول كەزدە قىتايدان ءالى ەشكىم قازاقستاعا كوشىپ كەلمەگەن.
اقىرى ولار جاقسىلىق ءساميت ۇلىنا رۇقسات بەرىلمەۋىن وكىمەتتىڭ شەشىمى ەمەس جەرگىلىكتى ساياساتتىڭ شەشىمى دەپ ءتۇسىندىردى. بۇعان جاۋاپ بەرە المايتىندىقتارىن جانە ونى شىنجاڭداعى جەرگىلىكتى بيلىك شەشەتىندىگىن ايتتى. شەشىلمەي جاتقاندىقتان، مەن تانىس ىزدەدىم. شىنجاڭ ورتالىق حالىق راديوستانسياسىنىڭ قازاق بولىمىندە ىستەيتىن قىتاي جىگىتپەن جاقسى تانىس ەدىم. ءوزى كەزىندە التايدان كەتكەن، قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىن. سونىڭ مينيسترلىكتە ىستەيتىن تۋىستارى بار بولعاندىقتان، مەن وعان ءوتىنىشىمدى ايتىپ باردىم. ءبىراق ولاردىڭ دا قولىنان كەلمەدى. پرەمەرگە حات جازۋ تۋرالى اقىل- كەڭەستەرىن ايتتى.
مينيستىرلەر كابينەتىنىڭ جانىنداعى پوچتاعا بارىپ، سول كەزدەگى پرەمەر مينيستر لي فىڭ زۇڭليعا ءوتىنىش جازاتىنىمدى ايتتىم. ماعان ۇلكەن حات جازۋعا ارنالعان اق پاراق بەردى. سول پاراققا پرەمەر لي فىڭعا ءوز ارىز- شاعىمىمدى جازىپ، جولدادىم. سول حات قابىلدانعان بولۋى كەرەك، ەكى اپتادان كەيىن شىنجاڭنىڭ جەرگىلىكتى بيلىگى جاقاڭا رۇقسات بەردى. سودان 1993 -جىلى ءساۋىردىڭ 8- كۇنى قازاقستانعا كەتەتىن بولىپ ۇرىمجىدەگى اۆتوۆوكزالعا كەلدىك.
ءبىزدى شىعارىپ سالۋعا جينالعان جۇرتتىڭ سانىندا ەسەپ بولمادى. قايدان ەستىپ العاندارىن ءوزىمىز دە بىلمەيمىز. ۇرىمجىدەگى قازاق ستۋدەنتتەرى مەن سوندا تۇراتىن قازاقتار ءبىراق كەلىپتى. بىرەۋلەر جاقاڭا «ۇيدەن ءدام تاتا الماي كەتىپ ەدىڭ» دەپ اۆتوبۋستىڭ ارتىنا اپارىپ تاماعىن، ەندى بىرەۋلەر ازىن- اۋلاق بولسا دا اقشالارىن بەرىپ جاتتى. حالىقتىڭ وسىنداي ىستىق ىقىلاسىنان ارتىق نە بار دەيسىز؟! اڭقىلداعان كوڭىلدەرىنەن باۋىرمالدىق پەن شىنايى قيماستىقتارىن كورىپ، ءبىز دە تولقىپ كەتتىك.
... اۆتوبۋس ءجۇرىپ كەتتى، ءبارى ارت جاقتا قول بۇلعاپ قالىپ بارا جاتتى... جولدا كەلە جاتىرمىز. كوكەيىمىزدە قاشان قازاقستاننىڭ توپىراعىن باسامىز دەگەن ءبىر عانا ارمان. ءساۋىردىڭ 9- كۇنى تاڭەرتەڭ قازاقستان- قىتاي شەكاراسىنا جەتتىك. جاقاڭ اۆتوبۋستىڭ ارت جاعىندا وتىرعان، مەن الدىنعى جاقتامىن. سوندا جاقاڭ: «سەن شەكارادان وتە قالعاندا ماعان دىبىستاپ ەسكەرت»، - دەدى. شەكاراداعى كوپىردىڭ جارتىسى قازاقستاندىكى دە، قالعان جارتىسى قىتايدىكى ەكەن. كوپىردىڭ جارتىسىنان وتكەن كەزدە ارت جاققا قاراپ، «جاقا!» دەپ ايقاي سالدىم (كۇلدى). اۆتوبۋس شايقالاقتاپ ارەڭ كەلەدى. جاقاڭ ورنىنان اتىپ تۇرىپ، العا قاراي ۇمتىلىپ، مەنى تاس قىپ قۇشاقتاپ الدى. شەكارادان ءوتىپ، بەرى قاراي شىققان سوڭ كوڭىلىمىز الىپ- ۇشىپ، ءبارىمىز قۋاندىق. بۇل قۋانىشتى اۆتوبۋستىڭ ىشىندە تويلادىق. جاقاڭ بالاشا ءماز (تاعى دا كۇلدى).
سودان ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا الماتىداعى سايرام اۆتوۆوكزالىنا كەلدىك. ۆوكزالدا ءبىزدى جاعىدا بابالىق، جاركەن بودەش، رىمعازى داۋلەتحان، تۇرسىن جۇرتباي، نەسىپبەك ايت ۇلى باستاعان ءبىر توپ اقىن- جازۋشىلار كۇتىپ تۇر ەكەن. وعان دەيىن قابدەش ءجۇمادىل اعامىز دا كۇتىپ- كۇتىپ، كەش بولىپ كەتكەسىن قايتىپ كەتىپتى. ولار ءبىزدىڭ قايدا تۇسەتىنىمىزدى الدىن الا دايىنداپ قويىپتى. جاقاڭدى رايىمبەك اۋدانىنداعى «مەركىت اعاسى» روماننىڭ اۆتورى سەيىتحان ءابىلقاسىمنىڭ ۇيىنە الىپ كەتتى. ءبىزدى نەسىپبەك ايت ۇلىنىڭ ۇلكەن قارا شاڭىراعىنا الىپ كەلدى. كەڭ ەكەن، دالاعا جۇگىمىزدى ءۇيىپ تاستادىق تا، سول ۇيدە وتىرىپ تويلادىق.ىشىمىزدە جاعىدا بابالىق اعامىز، تۇرسىن جۇرتباي بار.
ەرتەسىندە تۇسكە دەيىن دەمالىپ العان سوڭ، ءۇي ىزدەدىك. سودان ۋاقىتشا وتىراتىن ءۇي تاپتىق. ءبىر- ەكى كۇنەن كەيىن «جاقاڭ نە بولىپ جاتىر ەكەن؟» دەپ سەيىتحان اعانىڭ ۇيىنە باردىق. سەيىتحان اعا اعىنان جارىلاتىن اقجارقىن ادام ەكەن. «ەلدەن كەلگەن باۋىرلارىم» دەپ ءبىزدى قۇشاقتاپ، ەڭكىلدەپ جىلاپ الدى. ول كىسى تۋرالى بۇرىن كوپ نارسە بىلمەيتىن ەدىك. ەلىم دەيتىن ازاماتتاردىڭ بىرەگەيى ەكەن. بوستاندىق، ەركىندىك ءۇشىن وزىنە ىزگىلىكتى مۇرات تۇتقان ادام. «بايلىق دەگەن وسى. قازاقستانىم تاۋەلسىزدىك الدى، وسى كۇندى كورگەنىمە شۇكىر»، - دەپ وتىردى.
سەيىتحان اعامىز 1960 -جىلداردىڭ سوڭىندا قىتايداعى مادەنيەت توڭكەرىسى كەزىندە زارداپ شەككەن كىسى. ... بۇل كىسى موڭعولياعا قاشىپ ءوتىپ، سول جاقتا جاڭا ءومىر باستاعان. ودان كەيىن قازاقستان تاۋەلسىزىك العان كەزدە كوشىپ كەلىپتى. ءومىرى ۇشكە بولىنگەن ادام. ءبىر جارتىسى قىتايدا، ەندى ءبىر جارتىسى موڭعوليادا، سوڭعى ءومىرىن قازاقستاندا ءسۇردى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى قيىن بولدى. سوعان قاراماستان قازاقستانعا سەيىتحان اعاداي ناعىز ۇلتشىلدار مەن بوستاندىقتى اڭساعان قازاقتار ءبىرىنشى جەتتى.
- ەلگە ورالعانان كەيىن جاقاڭمەن ءجيى ارالاسىپ تۇردىڭىز با؟
- مەن پروفەسسور، ارحەولوگ، تاريحشى الپەش تولەۋعاليەۆتىڭ داچاسىنا بارىپ ءتۇستىم. جاقاڭدى گەرمانياداعى «ازاتتىق» راديوسىنىڭ قازاق ءبولىمىنىڭ باستىعى قاسەن ورالتاي اعامىز ىزدەپ كەلىپ، ءوزىنىڭ الماتىداعى جۇلدىز دەگەن شاعىن اۋدانىنداعى ەكى بولمەلى ۇيىنە كوشىرىپ الدى. اندا- ساندا جاقاڭ ءبىزدىڭ ۇيگە كەلەدى. ەكەۋمىز ەسىك الدىنداعى باقشانى جوندەيمىز. ءوزىمىز ەككەن كوكەنىستەرىمىزدى قۋىرامىز دا، تۋعان جەردەن اكەلگەن شارابىمىزدى ىشەمىز. مىنا جاقتان عالىم كەلەدى، انا جاقتان ارميابەك كەلەدى، ءبىر جاقتان الماس احمەتبەك كەلەدى. ءسويتىپ، ارقى- جارقا بولاتىن ەدىك.
- قينالعان ساتتەر بولدى ما؟
- جاقاڭنىڭ بىزبەن بىرگە قاتار ءجۇرىپ تارتقان قيىندىقتارىن كورگەندە قابىرعاڭ قايىسىپ كەتەتىن. ۇرىمجىدە ۇيىندە كۇزەتى، جۇمىسقا اپارىپ، اكەلەتىن جەكە جۇرگىزۋشىسى، ارنايى حاتشىسى دا بولدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا حالىقتىڭ دا، بيلىكتىڭ دە الاقانىنداعى ادام ەدى. ءبىراق سونداي ادام بىزبەن قاتار ءجۇرىپ، قارابايىر، ەلەۋسىزدەۋ ءومىر ءسۇردى. ول كىسىنىڭ كىم ەكەنىنەن، قانداي شىعارمالار جازعانىنان مىنا قوعام بەيحابار ەدى. مۇنىڭ ءبارى وعان اۋىر بولدى، ءبىراق سونىڭ ءبارىن تۇسىنەتىن. ويتكەنى، ءوزى وسى جولدى تاڭداپ الدى. ونىڭ جانى قازاق دەپ تۇراتىن جازۋشى. تولىققاندى تاۋەلسىزدىكتىڭ بولمايتىنىن، قوعامنىڭ باسقا تۇسكە اۋىساتىنىن ءبارىن دە سەزگەن.ءبىز كەتكەلى جاتقاندا ابدىلدابەك اققىشتاي اعامىزعا قوش ايتىسۋعا ۇيىنە باردىق، سوندا ابدىلدابەك: «بارا جاتقاندارىڭ وتە دۇرىس. ەلگە بارا جاتىرسىڭدار. ءبىراق قازاقتىڭ تولىق تاۋەلسىزدىك الۋىنا ءالى تالاي ۋاقىت بار»، - دەدى.
مىنا سوزىنەن كەيىن ءبىرىمىز ويلانىپ، ەندى ءبىرىمىز شامدانىپ قالدىق. بىلاي شىققاننان كەيىن: «ول كىسى نەگە تاۋەلسىزدىكتى تومەندەتىپ سويلەپ تۇر؟ ءبىز ۇمتىلىپ، الىپ- ۇشىپ بارا جاتقان تاۋەلسىزدىك قوي بۇل؟» - دەپ جاقاڭا قارادىق. سوندا جاقاڭ: «ول باسىنان تالاي تاعدىردى كەشكەن ادام، بىردەڭەنى ءبىلىپ وتىر. ونىڭ ويلاعانىن مەن دە ويلاپ وتىرمىن»، - دەدى. ەسكى مەن جاڭانىڭ، اق پەن قارانىڭ اجىراۋى ءۇشىن ۇزاق ۋاقىت كەرەك ەكەنىن ۇزاقتان بولجاپ، سەزگەن ادام. سوندىقتان «قاھارلى التاي» تريلوگياسىن ءتىسىن- تىسىنە باسىپ ءجۇرىپ، توزىمدىلىكپەن جازىپ شىقتى.
ول كىسى شىعارمالارىن قايتا- قايتا وڭدەيتىن. ءبىر كۇنى ماعان تەلەفون سوعىپ: «بالەنباي جەرىنە كەلدىم، ەندى وڭدەپ جاتىرمىن»، - دەدى، سودان مەن تۇرىپ: «جاقا، ونى قايتا- قايتا وڭدەي بەرىپ قايتەسىز؟ ءبىر كۇنى سول شىعارماڭىز بىتپەي قالىپ جۇرمەسىن، جازىپ تاستاڭىز»، - دەدىم. «ءاي، سەن دۇرىس نارسە ايتتىڭ، وسىعان ۇلگەرمەي قالىپ جۇرمەيىن»، - دەدى، ءسويتىپ روماندى تەز جازۋعا تىرىستى. مەن سول ءسوزدى قالاي ايتقانىمدى بىلمەيمىن. ءبىراق ءبارىمىز دە سول روماننىڭ جازىلىپ بىتۋىنە تىلەۋلەس ەدىك. ويتكەنى، وسى شىعارماسى ءۇشىن تۋعان جەرىن دە، اتاق- داڭقىن دا، مانسابىن دا تاستاپ كەتكەن ادام عوي. شىعارما جازىلىپ قالدى. بۇل شىعارمانىڭ باعاسى كەلەشەكتە بەرىلەدى، ەندى ونى ورىس، اعىلشىن، تۇرىك تىلدەرىنە ساۋاتتى ءارى دۇرىس اۋدارۋ كەرەك. سوندا جاقاڭنىڭ كىم ەكەنىن دۇنيە جۇزىندەگى بۇكىل وقىرمان بىلەتىن بولادى.
ونىڭ «قاھارلى التاي» رومانى 20 -عاسىردىڭ 40 -جىلدارىنداعى قىتاي قازاقتارىنىڭ باسىنان كەشكەن وقيعالارىنا ارنالعان. قازان توڭكەرىسى كەزىندەگى بۇكىل دون بويىنداعى حالىقتىڭ تاعدىرى تۋرالى ميحايل شولوحوۆ جازعان «تىنىق دون» رومان- ەپوپەياسىن وقىرمان رەتىندە قالاي جوعارى باعالايتىن بولساق، جاقسىلىقتىڭ «قاھارلى التايى» تريلوگياسى ودان ارتىق بولماسا كەم ەمەس.
سوسىن جاقاڭ جاي عانا جازۋشى ەمەس، ۇلتىن سۇيگەن، وتە پاتريوت جازۋشى. ول ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامعا دەگەن نارازىلىعىن اشىق بىلدىرە بەرمەيتىن. ونى تەك كوركەم سوزدەرمەن، ادەبي تاسىلدەرمەن جىڭىشكەلەپ جەتكىزۋگە تىرىساتىن. ءوزىنىڭ ازاماتتىق، ۇلتتىق ويلارىن اق جاۋىنداي بىلدىرمەي وتكىزىپ جىبەرەتىن. ول - جازۋشىلىقتىڭ وسىنداي شەبەر ۇلگىسىن كورسەتە العان جازۋشى. ويتكەنى، قىتاي، ورىس كلاسسيكتەرىمەن قاتار، الەم ادەبيەتىن دە كوپ وقىعان، ءتىپتى، اراب الەمىنە دە كوپ ۇڭىلگەن جازۋشى. ءبىز جاقاڭمەن قاتار جۇرگەندىكتەن، ءھقادىر- قاسيەتىن بىلمەدىك. جاقسىلىق ءساميت ۇلىن قىتايداعى قازاق ادەبيەتى جونىنەن ايتساق تا، قازىرگى تۇتاس قازاق ادەبيەتىنەن ايتساق تا ۇلى تۇلعا، كەرەمەت جازۋشى دەپ باعالاۋعا بولادى. ءوزىنىڭ سانالى عۇمىرىن جازۋشىلىققا ارناعان، كوركەم ءسوز زەرگەرى.
40 -جىلداردىڭ تاريحى مەن اڭىزى تۋرالى جازعاندار كوپ، ءبارى دە ءوز شاماسىنشا جازدى. ءبىراق سول رومانداردىڭ كوبىسى جەكەلەگەن تۇلعالارعا قۇرىلعان، رۋلىق، تۋىستىق دەڭگەيدە عانا جازىلدى. ال ول كەزەڭدى جاقسىلىقتاي جۇيەلەپ، ناقتىلاپ جازعان ەشكىم جوق. سوندىقتان «قاھارلى التاي» رومانى تاريحتىڭ ءبىر كەزەڭى تۋرالى كەڭ سۋرەتتەلگەن، كوركەم شەجىرە. جاقاڭ - ۇلتشىل، ناعىز پاتريوت ادام، جانى قازاق دەپ تۇراتىن جازۋشى، تاۋەلسىزدىكتى جانىمەن اڭساعان ادامنىڭ ءبىرى. ول - تولىققاندى تاۋەلسىزدىكتىڭ بولمايتىنىن، قوعامنىڭ باسقا تۇسكە اۋىساتىنىنىڭ ءبارىن سەزگەن كورەگەن.
... (سۇحباتتىڭ كەيبىر مازمۇنى قىسقارتىلدى)
سۇحباتتاسقان: ايجامال كوپەيەۆا
https://adebiportal.kz