قىتاي مەن ءۇندىستان يراننان مۇناي الا بەرمەك
قاراشانىڭ 5-ىندە ا ق ش- تىڭ يرانداعى مۇناي سالاسىنا قاتىستى سالعان سانكسيالارى كۇشىنە ەنەدى. ءبىراق تەگەراننىڭ ەڭ ءىرى ەكى مۇناي ساتىپ الۋشىسى - ءۇندىستان مەن قىتاي ۆاشينگتوننىڭ مۇناي يمپورتىن توقتاتۋ تۋرالى تالابىن ورىنداۋعا قۇلىقسىز. دەلي مەن پەكين يران مۇنايىنىڭ ورنىن جاباتىن باسقا ەشكىم جوق ەكەنىن ايتىپ باعىپ جاتىر.
پارسى شىعاناعىنداعى يراننىڭ مۇناي ءوندىرۋ زاۋىتى. كورنەكى سۋرەت
ۆاشينگتون باتىس ەلدەرى يرانمەن 2015 -جىلى جاساعان يادرولىق باعدارلامانى دامىتپاۋ كەلىسىمىنەن شىعىپ كەتكەن سوڭ بۇرىنعى سانكسيالاردى قايتا سالىپ جاتىر. ءبىراق تەگەراننىڭ ەڭ ءىرى كليەنتى سانالاتىن قىتاي اشىق تۇردە كەلىسىمدى بۇزبايتىنىن مالىمدەدى. ا ق ش مۇنداي جاعدايدا قىتايدىڭ امەريكالىق نارىقتاعى بيزنەس كومپانيالارىنىڭ قىزمەتىنە شەكتەۋ سالاتىنىن ەسكەرتتى.
يران مۇنايىنىڭ ازياداعى جانە ەكى ءىرى تۇتىنۋشىسى جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەيا يمپورتتاۋدى دەرەۋ توقتاتقان ەدى. ال قىتاي مەن ءۇندىستاننىڭ سانكسيا ەرەجەلەرىن ورىنداماۋ نيەتى تەگەرانعا باتىلدىق ءبىتىردى.
يراننىڭ ۆيسە- پرەزيدەنتى ەسحاك دجاحانگير قازاننىڭ 28-ىندە يراننىڭ مۇناي ەكسپورتى كۇنىنە ءبىر ميلليون باررەل كورسەتكىشتەن ازايمايدى دەپ جاريالادى. ايتكەنمەن ا ق ش سانكسيا جاريالاماي تۇرىپ بيىلعى ءساۋىر ايىندا تەگەران كۇنىنە ەكى جارىم ميلليون باررەل مۇناي ساتىپ كەلگەن.
قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى حۋا چۋنين وتكەن اپتادا جۋرناليستەرگە قىتايدىڭ يرانمەن جاسالعان اۋەلگى يادرولىق كەلىسىمگە قاتىستى پوزيتسياسى سول كۇيىنشە قالعانىن ايتقان.
قىتاي يراننان كۇنىنە 500-800 مىڭ باررەل مۇناي ساتىپ الىپ وتىر. سول سەبەپتى پەكين ا ق ش- پەن تەگەرانعا سالىنعان سانكسياعا قاتىستى تاجىكەلەسۋدەن تارتىنبايدى. الەمدەگى ەكىنشى ءىرى ەكونوميكالى ەل ۆاشينگتونمەن ونسىز دا ساۋدا سوعىسىن باستان كەشىپ جاتىر.
قىتاي يرانمەن يادرولىق كەلىسىمگە قول قويعان ەۋروپا ەلدەرىمەن جەكە كەلىسسوز جۇرگىزىپ، يران مۇنايىن ءۇشىنشى تاراپ ارقىلى ا ق ش دوللارىن قولدانباي جانە سانكسيانى بۇزباي ساتىپ الۋ جايىن قاراستىرىپ جاتىر. الەمدىك مۇناي ساۋداسى كوبىنە ا ق ش دوللارىمەن جاسالادى.
قىتاي ءوزىنىڭ يۋان اتتى ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن دوللارعا بالاما اقشا رەتىندە ۇسىنىپ كەلەدى. ا ق ش- تىڭ سانكسياسى كەزىندە يۋانعا دەگەن ىقىلاس كۇشەيەدى دەپ ۇمىتتەنەدى.
يران - قىتايدىڭ ەۋرازيا مەن افريكادا ساۋدا قاتىناسىن دامىتۋدى كوزدەيتىن «ءبىر جول - ءبىر بەلدەۋ» جوباسنىڭ ستراتەگيالىق تۇرعىدان ماڭىزدى قاتىسۋشىسى.
ءۇندىستان يران مۇنايىنىڭ ەكىنشى ءىرى ساتىپ الۋشىسى رەتىندە تەگەرانمەن جاقسى قارىم- قاتىناس ورناتقان. دەلي ب ۇ ۇ- نىڭ سانكسيالارىن عانا مويىندايتىنىن، قانداي دا ءبىر جەكە مەملەكەت ەنگىزگەن سانكسيانى زاڭدى دەپ تانىمايتىنىن مالىمدەگەن.
ءبىراق ءۇندىستان ا ق ش- پەن اراسىن ۋشىقتىرماۋ ءۇشىن جۋىردا يراننان الىپ وتىرعان مۇناي كولەمىن ءسال ازايتۋعا ءماجبۇر بولدى. تۇتىناتىن مۇنايىنىڭ 80 پايىزىن شەتتەن ساتىپ الىپ وتىرعان ءۇندىستاننىڭ جاعدايى قيىنىراق.
ءۇندىستان ۇكىمەتىنىڭ وكىلى Reuters اگەنتتىگىنە دەليدىڭ ۆاشينگتونعا مۇناي باعاسى شارىقتاپ تۇرعان شاقتا يراننان شيكىزات يمپورتتاۋدى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ەسكەرتكەنىن حابارلاعان.
«بالاما تاسىمال باعاسى قىمبات بولىپ تۇرعاندا يراننان مۇناي يمپورتتاۋدى توقتاتا المايمىز» دەگەن ءۇندىستان ۇكىمەتىنىڭ وكىلى.
Reuters سىلتەمە جاساعان اتى- ءجونى اتالماعان ا ق ش ديپلوماتى ۆاشينگتوننىڭ دەليمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ، ءۇندىستان مەن تاعى بىرنەشە ەلگە سانكسيا شارتتارىن ورىنداماۋعا رۇقسات بەرە تۇرۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.
ءۇندىستان يراننان كۇنىنە 500 مىڭ باررەل مۇناي ساتىپ الىپ وتىر. ءبىراق سوڭعى كۇندەرى يمپورتتاۋدى كۇرت ازايتقان.
Reuters- ءتىڭ حابارلاۋىنشا، يران مۇنايىنىڭ ءتورتىنشى ەڭ ءىرى ساتىپ الۋشىسى سانالاتىن تۇركيا دا ا ق ش سانكسيالارىن ەلەڭ ەتپەۋگە بەيىل. پرەزيدەنت تايىپ ەردوعان بۇل شەكتەۋدى اشىق سىناعان. تۇركيا يراننان تاسىمالداپ وتىرعان مۇنايدى ەكى ەسە ازايتقانمەن ءبىرجولا توقتاتا قويماۋى مۇمكىن. انكارا دا ا ق ش سانكسياسىن اينالىپ وتۋگە تىرىسىپ جاتقانىمەن ۆاشينگتونمەن كەلىسسوزىنەن ناتيجە شىعا قويۋى نەعايبىل.
پەكين يراننان مۇناي الۋىن جانە ساۋدا- ساتتىق جاساۋىن توقتاتپايتىنىن مالىمدەگەنىمەن كەيبىر جەكەلەگەن قىتايلىق كومپانيالار ا ق ش سانكسيالارىنا قارسى شىعۋدان تارتىنىپ تۇر.
Sinopec Group جانە China National Petroleum Corp - CNPC كومپانيالارى قاراشا ايىندا يراننان مۇناي ساتىپ المايتىندارىن جاريالادى.
Reliance اتتى ءۇندىستاننىڭ ءىرى كومپانياسى دا سانكسياعا سايكەس يران مۇنايىنان باس تارتتى.
يراننىڭ تاياۋ شىعىستاعى باسەكەلەسى، ا ق ش- تىڭ وداقتاسى رەتىندە ساۋد ارابياسى تەگەراننىڭ ازياداعى ءىرى ساۋدا ارىپتەستەرىن مۇناي ساتىپ الماۋعا شاقىرىپ جاتىر.
مۇنايدىڭ الەم بويىنشا باعاسى قازان ايىندا 87 ا ق ش دوللارىنا جەتتى، بۇل - ءتورت جىل بولماعان جوعارى كورسەتكىش.
Reuters- ءتىڭ حابارلاۋىنشا، باعانىڭ ءوسۋى ا ق ش پەن ونىڭ وداقتاستارىنا زيان شەكتىرەدى دەگەن قاۋىپ تۋعان شاقتا ۆاشينگتون 2019 -جىلى ساۋد ارابياسى مەن رەسەي مۇناي ءوندىرۋىن كوبەيتە تۇسكەنشە كەيبىر ەلدەرگە جەڭىلدىك ۇسىنباق. ا ق ش- تىڭ قارجى ءمينيسترى ستيۆەن منۋچين اگەنتتىككە مۇنداي جەڭىلدىككە قول جەتكىزگىسى كەلەتىن ەلدەر اۋەلى يراننان مۇناي يمپورتتاۋدى 20 پايىزدان استام ازايتۋى ءتيىس دەگەن.
www.azattyq.org