اپامىزعا ستاليننىڭ ءوزى قىرىنداعان. حرۋشەۆتىڭ دە دامەسى بولعان. م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى
ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-26
ءشاي قۇيىپ بەرىپ وتىرعان قىزمەتكەر ايەل مۇحاڭنان: «ەرتەڭ دارىگەرگە قارالۋىم كەرەك ەدى» دەپ ۇرىقسات سۇرادى.
مەن: «ارەكەتىڭ دۇرىس. وسىلاي ەمدەلە بەرسەڭ، كىم بىلەدى...» دەپ ۇمىتىلىپ كەتكەن مۇناراداعى اڭگىمەنى تاعى دا قاپەرىنە سالدىم. ول: «ءسىز دە قويمايدى ەكەنسىز» دەدى.
مۇحاڭ: «نە اڭگىمە؟» دەپ ماعان نازار اۋداردى.
مەن قىزمەتكەر ايەلگە: «ارەكەت جاساپ جۇرگەنىڭدى ايتايىن با؟» دەپ اقىرىن سىبىرلادىم. شوشىپ كەتكەن ول مۇحاڭا: «ءجاي، «ادامنىڭ جاسى كەلگەن سايىن اۋرۋ دا جابىسا بەرەدى ەكەن» دەپ ايتىپ جاتىرمىن» دەدى. مۇحاڭ: «ءيا، كوپ ايەلدەر جاسى كەلگەن سوڭ قىز كەزىندەگى قىلىقتارىنان اجىراپ قالادى» دەدى.
«قىلماڭداۋدى قاتىراتىن ايەلدەر از ەمەس قوي» دەدىم مەن. مۇحاڭ: «مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم مۇلدە باسقا ءجاي. ماسەلەن كەز-كەلگەن ايەل «وي-ءباي» دەپ بۇرالىپ، قىز سياقتى قىلىق كورسەتە المايدى. تەك روزا باعلانوۆا اپامىز عانا قىز كەزىندەگى مىنەزىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ساقتاي الدى» دەدى.
«ءيا، ول كىسى حالىققا ەركەلەپ ءوتتى عوي دەدىم مەن. مۇحاڭ: «قىرعىزستاندا وسەل (ول كىسى پوسول دەگەندى وسىلاي اتايدى) بولىپ جۇرگەن كەزىمدە وسى روزا اپامىز باستاعان قانشاما ارتىستەر مەن شەرحان مۇرتازا سىندى ءبىرقاتار اقىن- جازۋشىلارعا قىرعىزستاننىڭ ءارقيلى اتاقتارىن الىپ بەردىم. سول كەزدە ءسوز اراسىندا: «مىنا روزا اپامىز جەتپىسكە كەلسە دە ءالى قىزداي» دەسەم، اپامىز: «مۇحتار، مەن الپىس توعىزدامىن» دەپ سىزىلادى.
سودان مەن: «بۇل اپامىز جاس كەزىندە ونداي بولعان، قىز كەزىندە مۇنداي بولعان» دەپ اڭگىمەنى قۇتىرتتىم. اپامىزعا ستاليننىڭ ءوزى قىرىنداعان. حرۋشەۆتىڭ دە دامەسى بولعان ەكەن، اپامىز ونى يتەرىپ جىبەرگەندە ول كىسى قۇلاپ قالىپ، باسىن جارىپ العان» دەپ ەرسىلى- قارسىلى ءبىراز اڭگىمە ايتتىم. اپام بولسا ءماز. كەيىن مەنىڭ سول ايتقانىمدى ءوزى دە قايتالاپ ءجۇردى» دەگەن مۇحاڭا: «ول كىسىنىڭ ادام ەمدەيتىن دە قاسيەتى بولعان ەكەن» دەپ ەدىم، مۇحاڭ: «ءيا، «بيوتوگىم بار» دەپ مەنىڭ دە باسىمدى ءبىراز ۋقالاعان بولاتىن» دەدى.
مەن قىزمەتكەر ايەلگە قاراتا: «دارىگەرگە قارالا بەر. سەنىڭ دە قالعىپ كەتكەن ونداي-مۇنداي قابىلەتتەرىڭنىڭ ويانۋى مۇمكىن» دەپ قويدىم. سوسىن مۇحاڭا: «قىرعىزستانعا ەلشى بولىپ قايتا بارساڭىزشى» دەدىم دە: «جوق قىرعىزستانعا ەمەس، وزبەكستانعا بارىڭىز» دەپ ەلشىلەردى تاعايىنداۋ قۇقىعى ءوز قولىمدا تۇرعانداي-اق ەكى مەملەكەتكە ءبىراز تاڭداۋ جاسادىم.
«ونداي ۇسىنىس بولعان. ءبىراق مەن ەلشى بولۋدان باس تارتقانمىن» دەدى مۇحاڭ. مەن: «ءجاي، سول ەل سىيلىقتارىنىڭ ءبىرى ۇناپ ءجۇر ەدى» دەدىم.
ەگەر سول سىيلىقتى الام دەسەم، وندا...
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-27
سارىاعاشتان امانگەلدى كەلدى. كادىمگى باسى بارلىق ۋاقىتتا داۋدان ارىلماي جۇرەتىن امانگەلدى باتىربەكوۆ. سەبەبى، جۋرناليست.
جۋرناليست بولعاندا، «سارىاعاش ينفورم» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى. ءبىراق ا. باتىربەكوۆتىڭ وزگە ارىپتەستەرىنەن ەرەكشەلىگى... ونى مۇحاڭ ايتسىن. امانگەلدىنى وزگەلەرمەن تانىستىرعاندا مۇحاڭ ىلعي: «بۇل جىگىتتىڭ جالعىز-اق كەمشىلىگى بار. سول كەمشىلىگىن كوپ ادام ۇناتپايدى. سول كەمشىلىگىنەن ءوزى دە تالاي تاياق جەگەن. ءتىپتى تۇرمەگە دە تۇسكەن. ءبىراق تۇزەلمەي-اق قويدى. ول كەمشىلىگى - شىندىقتى ايتاتىندىعى. قازىر شىندىقتى ايتۋعا بولمايدى عوي. ەگەر شىندىقتى ايتپاسا بۇل الدەقاشان قۇرمەت بيىگىنە كوتەرىلەر ەدى. امانگەلدىگە تۇرمەنىڭ تەگىن تاماعىن ىشتىرگىسى كەلىپ جۇرگەندەر وتە كوپ» دەيدى.
مۇحاڭ بۇگىنگى ءشاي ۇستىندە دە سول اڭگىمەسىن قايتالادى. امانگەلدى: «مەنى سوتتاتقىسى كەلگەندەر باسىما ەكى ميلليون تەڭگە تىككەن ەدى، قۇداي ابىروي بەرگەندە ءىستى سوت وڭ شەشىپ، كۇنى كەشە عانا ءبىر داۋعا نۇكتە قويىلدى» دەدى.
ا. باتىربەكوۆ مۇحاڭ ايتقانداي، شىنىندا دا بار ءومىرىن شىندىققا قۇرعان جىگىت. ول ات باسىنداي التىن بەرەم دەسەڭ دە تۋرا جولدان اينىمايدى. سوندىقتان دا ونى دوستارى: «سارىاعاشتىڭ شاحانوۆى» دەپ اتايدى. مۇحاڭ وعان باعا بەرگەندە: «ەگەر امانگەلدىدەي تاعى ون جىگىت بولسا، قوعام وڭ باعىتقا قاراي وزگەرەر ەدى» دەيدى. ال امانگەلدى بولسا م. شاحانوۆتى وزىنە ۇلگى تۇتادى.
الايدا ا. باتىربەكوۆ شىندىعىنىڭ بىردە سىنعا تۇسكەن كەزى بولدى. م. شاحانوۆ قۇرمەتتەيتىن، مەنىمەن دە سىيلاستىعى بار ءبىر جىگىتتىڭ سوڭىنا امانگەلدى شام الىپ ءتۇستى. مەن وعان تەلەفون شالدىم. مۇندايدا امانگەلدىمەن ابايلاپ سويلەسپەسەڭ بولمايدى.
ءسوز اراسىندا: «انا ءبىر كىسىلەر جازعان ارىزدى تەكسەرىپ جاتقانىڭ دۇرىس. ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرعانىنا ءبىز دە تىلەۋلەسپىز. مۇحاڭ ساعان تەلەفون سوعا قويماس، ءبىراق سەن ايىپتى ەتكىڭ كەلىپ جۇرگەن جىگىتتىڭ بىزگە سىيلاس ادام ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟» دەدىم. امانگەلدى: «ارينە، بىلەمىن» دەدى دە، ماعان ءمان-جايدى تۇسىندىرە باستادى. «مىناۋىڭ ون جىل بۇرىنعى، وندا دا كوپ ءجايدىڭ بەتى بۇركەلگەن شارۋا عوي» دەدىم مەن.
امانگەلدى: «شىندىقتىڭ ءوزى سول جاقتا جاتىر عوي» دەدى. «وندا بايقاپ كورەرسىڭ» دەدىم مەن. مۇحاڭ وزىنە جاقىن ادام تاعدىرى سىن تەزىندە تۇرسا دا وسى ىسكە ارالاسپادى. امانگەلدى دە مۇراعاتقا كەتكەن قۇجاتتاردى قايتا كوتەرىپ، بار شىندىق ايقىندالعانشا قويماي قويدى. ابىروي بولعاندا، شىندىق تۋى ءبىز تىلەۋلەس بولعان جىگىت جاعىندا جەلبىرەدى.
كوپ ۇزاماي ا. باتىربەكوۆ تاعى ءبىر وقيعاعا ەل نازارىن اۋداردى. ول - سارىاعاشتاعى زورلانعان بالا تاعدىرى. سول وقيعانى العاش كوتەرگەن جانە بار شىندىق ايقىندالعانعا دەيىن كەي لاۋازىم يەلەرى قولداۋ بىلدىرگەن تەگۋرىندى كۇشكە قارسى قايمىقپاي تىرەسكەن دە وسى امانگەلدى. بۇل وقيعانى تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعانىم، م. شاحانوۆ قۇرمەتتەيتىن كەي جىگىتتەر مۇحاڭا وقيعانى باسقاشا ءتۇسىندىرىپ، بالانىڭ زورلانباعاندىعىنا كوپشىلىكتىڭ كوزىن جەتكىزىپ، «ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرۋىنا» قولعابىس جاساڭىز دەپ وتىنگەندە، مۇحاڭ وزىنشە زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ولاردى قولداۋدان باس تارتقان بولاتىن.
ءشاي ۇستىندە وسى وقيعانىڭ ءبارى ەسكە ءتۇستى. اڭگىمە بارىسىندا امانگەلدى تىلگە تيەك ەتكەن كەي شىندىقتار ءبارىمىزدى دە شالقامىزدان تۇسىرە جازدادى. ول سارىاعاشتاعى جانە شىمكەنتتەگى كەي قىزمەتتەردىڭ باعاسىن ايتىپ شىقتى. تەگىس ساتىلادى ەكەن. سەنگىم كەلمەدى. سەنبەۋگە تاعى بولمايدى. سەبەبى، امانگەلدى ەشقاشان وتىرىك ايتپايدى. ونىمەن بولعان ءبىر ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمەدەن كەيىن-اق كەيبىرەۋلەردىڭ وعان تۇرمەنىڭ تەگىن بوتقاسىن جەگىزۋگە نەلىكتەن قۇشتار بولىپ جۇرگەندەرىن تۇيسىنگەندەي بولدىم. ونداي ءجايت مۇحاڭنىڭ باسىنان دا سان رەت وتكەن. ول ەندى بولەك ءشايدىڭ اڭگىمەسى.
جالعاسى بار