الەمنىڭ ەڭ ۋلى كولدەرى

 استانا. قازاقپارات - بايكال، ميچيگان، ۆيكتوريا - كوپشىلىككە بەلگىلى بۇل كولدەر بولاشاقتا بىرنەشە ۇرپاققا جەتەتىندەي تازا اۋىز سۋ قورىن ساقتاپ وتىر.

ءبىزدىڭ اعزامىزدىڭ %80 ى سۋدان تۇراتىنىن ەسكەرسەك، اتالعان قور ومىرىمىزدە اسا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءبىراق، كولدەردىڭ بارلىعىندا سۋ قۇرامىنىڭ تازالىعى ساقتالعان دەپ ايتۋ قيىن.

ادامنىڭ كەسىرىنەن تىرشىلىگى جويىلعان كولدەرگە نازار سالىپ كورەيىك.

ريو تينتو، يسپانيا

 

ريو - وزەن، تينتو - قىزىل. برازيليانى كەزىندە پورتۋگالدىق وتارشىلار ونداعى جەرگىلىكتى قىزىل اعاشتىڭ اتىنا بايلانىستى وسىلاي اتاعان ەكەن. وكىنىشتىسى ريو تينتودا ءۇش مىڭ جىلدان استام ۋاقىت بويى التىن، كۇمىس، مىس، نيكەل، موليبدەن وڭدىرىلگەن... ورتا عاسىرلاردا، ءتىپتى، سىناپ تا قازىلعان ەكەن. تاڭ قالارلىعى وندا اۋانى كەرەك ەتپەيتىن، ءبىراق ازوتقا مۇقتاج بولعان ەكسترەمالدى باكتەريالار ءومىر سۇرەدى. استروبيولوگتار باكتەريانىڭ بۇل ءتۇرىنىڭ مارستا دا ءومىر ءسۇرىپ كەتەتىنىن بولجاۋدا.

كاراچاي، رەسەي

 

1975 -جىلعى كىشتىم اپاتىنان كەيىن كولدىڭ استىندا ولىمگە سەبەپ بولاتىن سترونسيدەن باستاپ پلۋتونيگە دەيىنگى بارشا تانىمال راديواكتيۆتى ەلەمەنتتەر جەرلەنگەن. 2017 -جىلعى ولشەۋلەر كول جاعاسىندا ارنايى حيم- راديوقورعاۋىش كيىمدەرىن تولىقتاي كيمەي ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت وتكىزۋ - ولىمگە سەبەپ بولاتىنداي رادياتسيا دوزاسىن بەرەتىنىن كورسەتتى.

چيتارۋم، يندونەزيا

 

ءۇندى مۇحيتى وتە ۇلكەن سانالادى. ال يندونەزيا ارحيپەلاگى - الەمدەگى ەڭ ۇلكەنى. ءبىراق، ونداعى اۋىز سۋ ماسەلەسى يندۋستريالىق ريەۆوليۋتسياعا دەيىن باستالعان. بۇگىندە سونداي تروپيكالىق كليماتتا 300 ميلليونداي ادامعا شولدەرىن باسۋ ءۇشىن قوقىستى قايناتىپ ىشۋگە تۋرا كەلىپ وتىر. قاۋىپتى كولدەر قاتارىنداعى چيتارۋم كولىنە جۇزدەن اسا حيميالىق كاسىپورىنداردىڭ قالدىقتارى اعىپ كەلەدى.

ونىڭ كوپ بولىگى كۇرىش القابىنا قاراي دا اعۋدا. 2011 -جىلى ۇكىمەت اتالعان ماسەلەنى شەشۋگە ءسوز بەرگەن ەكەن. ءسويتىپ، كولدى وڭالتۋ جوباسىنىڭ 15 جىلعا شاققانداعى قۇنى - 4 ميلليارد دوللاردى قۇراپتى. ماسەلە بىرتە-بىرتە شەشىلۋ ۇستىندە.

«قايناپ جاتقان» كول دومينيكان رەسپۋبليكاسى

 

بۇل كامچاتكا ەمەس، يەللوۋستون دا ەمەس، ءبىراق «قايناپ جاتقان» دومينيكاندىق بۇل كول سۋ تەمپەراتۋراسى بويىنشا الەمدە ەكىنشى ورىندا دەپ سانالادى. ول -  گەيزەرلىك القاپ ەمەس، تولىققاندى كول بولىپ ەسەپتەلەدى. جەلدىڭ باعىتىنا بايلانىستى 83-93 سەلسيگە تەڭ بولعان تەمپەراتۋرادا كول جاعاسىندا ەشبىر تىرشىلىك يەسى ءومىر سۇرە المايدى ەكەن. ءدال وسى سيپاتقا بايلانىستى كول عايىپ القاپتا ورنالاسقان دەپ اتالادى.

بۇل كولدىڭ جاقسى جاعى ول تەز قايناپ سۋالادى. ال وكىنىشتىسى، كول ىستىعى تىكەلەي ماگمالىق جارىلىمنان شىعادى. ەگەر ۇيىقتاپ جاتقان ۆۋلكان ويانسا تروپيكادا، سونداي-اق سىبىردە دە شىن مانىندە ىستىق بولۋى مۇمكىن.

كوكشىل شىعاناق، ۇلى بريتانيا

 

كوكشىل شىعاناق بۇرىن دەۆونشيردە ءتۇرلى تاۋ جىنىسى شىعارىلاتىن جانە وندىرىلەتىن ورىن بولعان. شىعاناق كوز تويمايتىن اسەمدىككە يە، ءبىراق، وعان ءجاي عانا قولىڭىزدى مالساڭىز... قۇداي ساقتاسىن! كولدىڭ ادەمى ءتۇسى ۋىلى زاتتار كونسەنتراتسياسىنىڭ مولشەرىنەن پايدا بولادى.

مىسال ءۇشىن ايتساق، ونداعى pH دەڭگەيى 11,3-گە تەڭ، ال قويىلتىلعان اعارتقىشتاردا -  12,6. كولگە ەشكىم رەسپيراتورسىز جاقىنداي المايدى، سەبەبى ونداعى اممياكتىڭ وتكىر ءيىسى ءتىپتى ەگەۋقۇيرىقتاردى ۇركىتەدى.  قىزىعى، زەرتتەۋلەر كولدىڭ سۋى وزدىگىنەن تازارىپ وتىراتىنىن كورسەتتى.

Horseshoe Lake، كاليفورنيا

 

كاليفورنيا ميللياردەرلەردىڭ ەڭ كوپ شوعىرلانعاندىعىمەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەكولوگيالىق ءحالى ۇسقىنسىز وڭىرلەرىمەن دە تانىمال. سولاردىڭ ءبىرى - «Horseshoe Lakە».

جالعىزدىق كولى، كاليفورنيا

 

بۇل وتە ەسكى جانە جاپادان جالعىز قالعان كول. ول كاليفورنياداعى ەڭ قاۋىپتى وڭىرلەر تىزىمىندە ەكىنشى ورىندا تۇر. كولدىڭ تىنىق مۇحيتىنا شىعاتىن ەشقانداي مۇمكىندىگى جوق، ءبىراق، تۇزدىلىعى سونشالىق، سىلتىلىگى 10 pH- تى قۇرايدى. عالىمدار بۇل ولقىلىقتى مۇز داۋىرىنەن قالعان اكتاس- تۇز باعاندارىمەن بايلانىستىرىپ وتىر.

مۇندا كەيدە قۇستار ۇشىپ كەلەتىن كورىنەدى، ورنيتولوگتار مۇنى ءجاي عانا ولاردىڭ اۋەستىگىنەن تۋعان ارەكەت دەپ ەسەپتەيدى. قاناتتىلاردىڭ ءيىس سەزگىشتىك قاسيەتى وتە جاقسى دامىعاندىقتان، ولاردىڭ كولدىڭ ومىرگە اسا قاۋىپتىلىگىن سەزبەي قالۋى مۇمكىن ەمەس. ولاردىڭ تەك مىقتىلارى عانا امان قالادى.

كيۆۋ: كونگو جانە رۋاندا

 

كول جارتى عاسىردان بەرى توقتاۋسىز سوعىسىپ جاتقان ەكى تايپانىڭ اراسىندا ورنالاسقان. بۇل كولدى ەكى جاۋ مەملەكەتتىڭ شەكاراسىنا تابيعاتتىڭ ءوزى ارنايى ورنالاستىرعان سىڭايلى: ونىڭ تۇبىنەن ۇنەمى مەتان مەن تۇنشىقتىرعىش گاز ءبولىنىپ جاتادى؛ ولاردىڭ جەتكىلىكتى مولشەرى جينالعان ساتتە مىلتىقتان وق اتىپ نەمەسە ءجاي عانا سىرىڭكە جاعىپ جىبەرسە جەتىپ جاتىر... مۇنداي جاعداي، ءتىپتى، تاريحتا بولعان دا. ونىڭ سالدارىنان ۇنەمى 50-100 ك م راديۋستاعى تىرشىلىك تۇگەلدەي قىرىلعان.

دەرەككوز bilim-all.kz