ورازكۇلگە «قورازكۇل» دەپ ولەڭ ارناعان بولاتىن. م. شاحانوۆ جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-20

بىردە كوپەن امىربەك ءشاي قۇيىپ بەرىپ وتىرعان قىزمەتكەر قىزىمىزعا قاراتا:

«اق ءجۇزىڭدى قارايتىن ايناڭ بولسىن،

اربايتىن ەكى-ءۇش قىزدى ايلاڭ بولسىن.

ومىردە سۇلۋ قىزدىڭ ءبارى جاقسى،

سوندا دا سونىڭ ءبىرى نايمان بولسىن» دەدى. نايماننىڭ قىزى جىمىڭ ەتە قالدى. بايقايمىن، بۇل ولەڭ م. شاحانوۆتى سويلەتۋ ءۇشىن ادەيى ايتىلدى. مۇحاڭ: «وسى رۋ-پرۋدىڭ نە كەرەگى بار» دەپ بارىمىزگە كەيي قارادى. كوپەن بولسا: «ءجاي، شىڭعىس حانعا قارسى سوعىسقان نايمان تايپاسىنىڭ كوسەمى كۇشىلىك حان ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى» دەگەندە مۇحاڭ: «مىنا شوپەننىڭ(كوپەندى اقىن سولاي اتايدى - رەد.) ارعى اتالارىنىڭ ءبىرى شىڭعىس حانعا وتىراردىڭ قاقپاسىن اشىپ بەرگەن» دەدى.

مەنىڭ ەسىمە ەكەۋىنىڭ اراسىندا وسى ىڭعايدا وربىگەن ءبىر اڭگىمە ءتۇستى. ول كەزدە ك. امىربەكتىڭ مۇحاڭدى پاروديالاتىپ جۇرگەن كەزى. ايتسە دە بىردە: «اعاما سالەم بەرۋگە ارنايى كەلدىم» دەپ «جالىن» جۋرنالىنىڭ رەداكسياسىنا باس سۇقتى.

قولىنا تۇسىرە الماي جۇرگەن ادامى الدىنا كەلگەن سوڭ مۇحاڭ: «وسى سەن ماعان تيىسكەندى قاشان قوياسىڭ؟» دەپ شۇيلىكتى. ول بولسا: «تيىسە بەرەتىن ءوزىڭىز عوي» دەدى. مۇحاڭ: «مەن نە دەپپىن، سەن تۋرالى ءتىپتى ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان ەمەسپىن» دەپ كوپەكەڭە تاڭدانا قاراعاندا ول: «ءسىز مەنىڭ جەزدەمە قايتا-قايتا تيىسە بەرەسىز دەدى. مۇحاڭ: «ول كىم ەدى؟ ومىرىمدە سەنىڭ جەزدەڭدى كورگەن ەمەسپىن. شاۋىلدىردەگى قاي جەزدەڭدى تانيمىن» دەگەندە كوپەكەڭ: «مەنىڭ جەزدەمنىڭ اتى - شىڭعىس حان» دەدى. «وي، سەن دە... جەزدەسىنىڭ ءتۇرىن» دەپ مۇحاڭ ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى. ءبىز دە ءماز بولىپ قالدىق. سودان كەيىن-اق اعالى-ءىنىلى ءراۋىشتاعى بايلانىس قالىپتاستى.

كوپەكەڭ مۇحاڭنىڭ ەكى-ءۇش شىعارماشىلىق كەشىنە قاتىسىپ، م. شاحانوۆتىڭ ازاماتتىق بولمىسى تۋرالى:

«ەگەر برەجنەۆتى كروكوديل جۇتسا نە بولادى؟

وندا كروكوديل ون كۇن بويى وردەن قۇسادى.

ال م. شاحانوۆتى جۇتسا شە؟ وندا كروكوديل

سول ساتتە قازاقشا سويلەپ كەتەر ەدى» دەگەن ىڭعايدا كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىققان كەرەمەت ازىلدەرىن ورىندادى. كوپەكەڭ ونداي ازىلدەردى مۇحاڭمەن بەتپە-بەت وتىرعاندا دا ايتا بەرەدى. بىردە مۇحاڭ ەكەۋمىزدى ءوز كولىگىمەن قالا ىشىندەگى ءبىر جەرگە جەتكىزىپ سالماق بولدى. مۇحاڭ: «شوپەن، قاي كوشەمەن كەلەسىڭ؟» دەگەندە كوپەكەڭ: «قابانبايمەن كەلەمىن. قازىر مۇحتار شاحانوۆ اتىنداعى كوشەگە تۇسەمىن» دەدى. مۇحاڭ ەكەۋمىز اڭگىمە جالعاسىن كۇتىپ، ءۇنسىز وتىرمىز. كوپەكەڭ دە كوپ كۇتتىرمەي: «مىنا جەلتوقسان كوشەسىن ايتامىن. وسى كوشەنى تۇبىندە ءسىزدىڭ اتىڭىزعا بەرەمىز. سوندىقتان ءتىلىمىز ۇيرەنە بەرسىن دەپ جاتقانىم عوي» دەدى. سوندا مۇحاڭ: «ايتەۋىر ءبىر كوشەنى بەرەتىندەرىڭدى بىلەمىن. ءبىراق مەنى كومانديروۆكاعا جىبەرۋگە اسىقپاي قويا تۇرسايشى» دەپ ەدى.

بۇگىنگى ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە سول ءجايتتاردىڭ ءبارىن كوز الدىمنان كولبەڭدەي وتكىزدى. ءيا، مۇحاڭ قاسىنداعى ءار كۇن ەستەلىككە تولى. تەك جادىڭنان شىقپاي تۇرعاندا قاعاز بەتىنە تۇسىرە بەرسەڭ بولدى. بۇگىنگى كوپەن ازىلىمەن كومكەرىلگەن ءشاي بولدى. ايتپاقشى كوپەكەڭنەن ءبىزدىڭ قىزدىڭ نايمان ەكەنىن قايدان بىلگەنىن سۇراۋ كەرەك ەدى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-21

 مەكتەپ جاسىنداعى بالالارىن جەتەكتەگەن اتا-انالاردىڭ رەداكسياعا كەلىپ تۇرۋى بىزدە قالىپتى ۇردىسكە اينالعان. م. شاحانوۆ شىعارماشىلىعىنا قۇلاي بەرىلگەن ونداي جاندار وزگە وبلىستاردان دا كەلىپ، بالالارىنا مۇحاڭ الدىندا ولەڭ وقىتتىرىپ جاتادى.

ارالارىندا ولەڭدى مۇحاڭ ءتارىزدى قولدارىن ءارى-بەرى جۇلقىنا سەرمەپ وقيتىندار دا بار. سولارعا كوز سالىپ وتىرعان مۇحاڭ بىردە اڭگىمەسىن: «وسى ولەڭ وقىعان كەزدە قولىمدى وڭدى- سولدى شوشاڭداتا بەرگەننەن ءبىر-ەكى رەت وپىق جەگەن كەزىم بولدى» دەپ باستادى. «ك س ر و- نىڭ داۋىرلەپ تۇرعان كەزىندە ا. س. پۋشكيننىڭ تۋعان كۇنىنە وراي سول كينپۋشتىڭ قالاسىندا ءبىر ءىسشارا ءوتتى. وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ بەتكە تۇتار اقىندارىنىڭ ءبارى سول جەرگە جينالدى. پارتيا قايراتكەرلەرى، وبلىس باسشىلارى الگى شارا وتەتىن سارايدىڭ الدىڭعى جاعىنا قاز-قاتار ءتىزىلىپ وتىرىپ العان. ءار رەسپۋبليكادان كەلگەن اقىندار كەزەگىمەن شىعىپ، ولەڭ وقىپ جاتىر. مەنى دە شاقىردى. ە. ەۆتۋشەنكو اۋدارعان ءبىر ولەڭىمدى قولىمدى ەرسىلى- قارسىلى سەرمەپ، وقىپ شىقتىم. وقىعانىم ساياسي ءمانى بار استارلى ولەڭ بولاتىن.

قوعامداعى كەيبىر كەلەڭسىزدىكتەردى دە تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىنمىن. سولاردى تىزبەلەي كەلە ولەڭىمدى: «سونىڭ ءبارى سەندەيلەردىڭ كەسىرى» دەپ قولىمدى زالعا شوشايتقان قالپىمدا اياقتادىم. بۇكىل حالىق ورىندارىنان تىك تۇرىپ قول سوقتى.

ولاردىڭ ماعان نەلىكتەن سونشالىقتى ءىلتيپات بىلدىرگەندەرىن سوڭىنان ءبىلدىم. سويتسەم الگى جيىنعا وبلىس باسشىسى دا قاتىسىپ وتىر ەكەن. بيلىكتە ۇزاق جىل وتىرعاندىقتان حالىق وزىنەن ابدەن ىعىر بولىپتى.

مەن: «سونىڭ ءبارى سەندەيلەردىڭ كەسىرى» دەپ قولىمدى شوشايتقاندا تۋرا سونى كورسەتىپپىن عوي. ولەڭ وقىپ بولا سالىسىمەن-اق قاسىما ك گ ب- نىڭ ادامى جەتىپ كەلدى. سودان «بۇل ولەڭدى جازۋعا سىزگە كىم تاپسىرما بەردى؟ سىزگە بىرەۋ ولەڭ وقىعاندا سول كىسىنى شۇقىپ كورسەت دەپ ايتتى ما؟» دەگەن سياقتى ساۋالدىڭ استىنا الدى.

«مەنىڭ ولەڭ وقۋ مانەرىم سونداي. وبلىس باسشىسىن مۇلدە تانىمايمىن» دەپ قانشا ايتسام دا يلاندىرا المادىم. اقىرى مەنىڭ ولەڭىمدى تەلەديداردان بەرگىزبەي، الدىرىپ تاستادى» دەگەن مۇحاڭ ولەڭ وقىعان بالاعا قول سىلتەۋدىڭ دە رەتى بار ەكەندىگىن تاپتىشتەي ءتۇسىندىردى دە، اڭگىمەسىن ودان ءارى ساباقتاپ: «سونداي ءبىر جاعداي ءوز ەلىمىزدە دە قايتالاندى» دەدى. «بىردە ساحنادا ولەڭ وقىپ تۇرىپ: «قىرانداردان قوراز وزعان زاماندا» دەپ ۇيرەنشىكتى داعدىممەن زالعا قاراپ قولىمدى شوشايتسام، قاس قىلعانداي تۋرا الدىمدا پەتۋحبايەۆ(التىنبەك قورازبايەۆ - رەد.) وتىر ەكەن. سالەمى ءتۇزۋ جىگىت ەدى، ىڭعايسىزدانىپ قالدىم. ول دا ءوزىن ايتىپ جاتقانداي قىپ-قىزىل بولىپ كەتتى» دەپ اڭىمەسىن تۇيىندەدى.

«التىنبەك قورازبايەۆ قىرانداردىڭ الدىنا تۇسكەن قورازدىڭ ءوزى ەمەس ەكەندىگىن تۇسىنگەن شىعار» دەدىم مەن. الايدا مۇحاڭنىڭ «تاۋىق» پەن «قورازىن» قابىلداي قويمايتىندار قاتارى كوبەيىپ تۇرعان كەزدە، كىم بىلەدى...

م. شاحانوۆتىڭ «قورازىنا» وڭ پەيىل تانىتقان تەك ورازكۇل اسانعازى(قوعام قايراتكەرى، ءتىل جاناشىرى) عانا. مۇحاڭ وعان كۇرەسكەرلىك قاسيەتى ءۇشىن ورازكۇلگە «قورازكۇل» دەپ ولەڭ ارناعان بولاتىن مۇحاڭ.

«اۋزى كۇيگەن - ۇرلەپ ىشەدى» دەگەن راس-اۋ. مۇحاڭ كەيىنگى كەزدەرى قولىن تەك جوعارى قاراپ شوشايتاتىن بولعان. ال ول جاقتا...

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-22

م. شاحانوۆقا سالەم بەرە كەلەتىن ادام كوپ. سولارمەن ۇجىمدى تانىستىرۋ بارىسىندا مۇحاڭنىڭ اڭگىمەسى كوبىنە بىلايشا ءوربيدى: «مىناۋ يارقۇدي دەگەن جىگىت. بەلگىلى جازۋشى. تالاي جىلداردان بەرى بىرگە كەلەمىز. قازىر ءوزى بىزدە 800-دەي جازۋشى بار.

ەلدىك، ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنداعى ايتىس- تارتىستاردا سولاردىڭ تەك 7-8 ى عانا ءبىزدىڭ قاسىمىزدان بوي كورسەتەدى. ال قالعاندارى...

راس، ولار دا ءتىلدىڭ جايىن، باسقا دا ۇلتتىق ماسەلەلەردى ءوز شاما-شارقىلارىنشا جازىپ جاتادى. ءبىراق ءسوزى مەن ءىسىنىڭ اراسى بەس شاقىرىم. ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسپەيدى. ال يارقۇدي بولسا...» وسى ىڭعايداعى اڭگىمەنى تالاي ەستىدىم. مۇحاڭ بۇل ويىن ۇدايى اشىق ايتۋمەن كەلەدى.

بۇل ويعا قارسى: «جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ كوشەگە شىعۋى شارت ەمەس. ءبىز دە قاراپ جۇرگەن جوقپىز» دەپ كەلەتىن ۋاجدەردى دە قۇلاعىمىز شالادى. ەشكىمگە كىنا ارتقىمىز جوق. الايدا...

«قازاقستاندىق ۇلت» ماسەلەسىنىڭ كۇيىپ تۇرعان كەزى بولاتىن.

قوعام بەلسەندىلەرى مۇحاڭنىڭ الدىندا كۇندە باس قوسادى. اقىلداسا كەلە، «پرەزيدەنتتىڭ اتىنا مالىمدەمە جاسايىق» دەگەن بايلامعا كەلدىك.

سول مالىمدەمەگە ۇلت زيالىلارى مەن قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ قولىن قويدىراتىن بولدىق. مۇحاڭ: «يارقۇدي، سوۆميننىڭ اۋرۋحاناسىندا راحمانقۇل بەردىبايەۆ اعامىز جاتىر ەكەن. سول كىسىنىڭ كوڭىلىن سۇراپ، ءارى مىنا مالىمدەمەگە قول قويدىرىپ قايتايىق» دەدى. باردىق.

راحمانقۇل اعامىز توسەگىندە جاتىر ەكەن. كورشى توسەكتى ساقالى كەۋدەسىنە تۇسكەن شىناشاقتاي عانا ءبىر شال يەلەنىپتى. وعان سالەم بەرگەن ءتارىزدى يشارا جاسادىق تا راحمانقۇل اعامىزبەن شۇرقىراي امانداستىق.

ول كىسى جاستىقتان باسىن كوتەرمەدى. الدە: «وسىلاي جاتىپ-اق سويلەسە بەرىڭىز» دەدىك پە، ول جاعى ەسىمدە قالماپتى. ونىڭ ۇستىنە اعامىز دا باسىن كوتەرۋگە ارەكەت جاساي قويعان جوق. ءبىز دە: «بەيمەزگىل ۋاقىتتا كەلىپ، مازاڭىزدى الدىق-اۋ» دەپ قويامىز. ەكى شىمكەنتتىك ءۇشىنشى شىمكەنتتىكتىڭ ويابىن تابۋعا تىرىسىپ باعۋدامىز. ول دا دىمكاس ادامنىڭ كەيپىندە ادەمى جاتىر. ءبىراز كاجىك-كۇجىك اڭگىمەدەن كەيىن مۇحاڭ كەلگەن شارۋامىزعا قاراي ويىستى.

«قازاقستاندىق ۇلتتىڭ» ەلىمىزگە اكەلەر قاسىرەتى تۋرالى ايتا كەلە: «سوعان وراي دايىندالعان مىنا حاتقا قولىڭىزدى قويىپ بەرىڭىز» دەدى. راحمانقۇل اعامىز: «وقىپ شىعايىن» دەپ حاتتى قولىنا الدى. وقىپ شىقتى دا: «مەن بۇعان قول قويمايمىن» دەپ حاتتى وزىمىزگە قايتاردى. «وۋ، كوكە، تۇسىنسەڭىزشى! ەگەر بۇل جوبا ىسكە اسىپ كەتسە ۇلتتان ايىرىلامىز عوي» دەپ م. شاحانوۆتىڭ شىر-پىرى شىقتى. ايتىلماعان ءسوز قالعان جوق.

مۇحاڭ كوكەسىنىڭ الدىندا اياعىنا جىعىلارداي بولىپ جالىنىپ وتىر. ءبىراق راحاڭ ءمىزباقپادى. ول كىسىنىڭ يىلمەيتىنىنە مۇحاڭنىڭ دا كوزى جەتتى بىلەم: «وندا وسى جەردەن اجىرايمىز» دەدى. سول كەزدە كورشى توسەكتە جاتقان الگى شىناشاقتاي شال: «ەگەر ولقى تۇتپاساڭدار مەن- اق قولىمدى قويىپ بەرەيىن» دەپ ەدى، مۇحاڭ وعان: «ءسىز كىمسىز، جىعا تانىماي تۇرمىز» دەگەندە ول: «جاكىبايەۆپىن» دەدى. «قاسىم اعاسىز با؟» دەپ مۇحاڭ ورنىنان كوتەرىلدى. مەن دە اتىپ تۇردىم. قاسىم اعامىزبەن قايتا امانداستىق.

تانىماي قالعانىمىز ءۇشىن عافۋ وتىندىك. ءسويتىپ اياق استىنان ساحنانىڭ ءسانى، حالىقتىڭ سۇيىكتىسى بولعان قاسىم جاكىبايەۆپەن قايتا امانداسىپ، قاۋقىلداستىق تا قالدىق. قاساعاڭ: «قاي جەرگە قول قويايىن» دەپ حاتقا قول سوزدى. مۇحاڭ: «وقىپ شىقساڭىزشى» دەدى. «نەسىن وقيمىن. ءبارىن ەستىدىم عوي» دەگەن قاسىم اعامىز حاتقا شيىرلاپ قولىن قويىپ بەردى. كينودا دا تالاي كەيىپكەردى سومداعان كيىكتىڭ اسىعىنداي قاعىلەز اعامىزبەن قيماي قوشتاستىق. ر. بەردىبايەۆ جاققا نازار سالعان جوقپىز.

تىسقا شىقتىق. مەن: «جالپى راحمانقۇل اعامىز وسىنداي حاتتارعا قول قويامىن دەپ بيلىكتەن ءبىراز تاياق جەپ قالعان كورىنەدى» دەگەن سىڭايدا اڭگىمە ءوربىتىپ، اعامىزدى قورعاعانداي پەيىل تانىتتىم. «بۇرىن دۇرىس ەدى» دەدى مۇحاڭ.

ءيا. ر. بەردىبايەۆ اعامىز بۇرىن دۇرىس بولاتىن. اقىن-جازۋشىلار دا بۇرىن دۇرىس ەدى. قازىر...

 

جالعاسى بار