ومىرىمدە اراقتى اۋزىما العان ادام ەمەسپىن. م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن ءۇزىندى
مۇحاڭ: «ۇلىقبەكتىڭ قانى بار جىگىت قوي» دەپ ماعان قولداۋ ءبىلدىردى.
مەن: «اقبەرەن ەلگەزەك تە ازاماتتىق مىنەز تانىتىپ ءجۇر» دەدىم. مۇحاڭ ماعان: «ول قانداي ازاماتتىق مىنەز تانىتىپ ءجۇر» دەگەندەي سىعىرايا قارادى.
مەن: «بىرىنشىدەن، ءسىزدىڭ ءوزىنىڭ اتىنا جازىلعان اشىق حاتىڭىزدى تۇسىنىستىكپەن قابىلدادى. كەيبىرەۋلەر ءتارىزدى قارسى جاۋاپ جازىپ، ماسەلەنى ۋشىقتىرۋدان بويىن اۋلاق ۇستادى. ەكىنشىدەن، ءسىزدى «جازۋشىلار وداعىنان شىعارامىز» دەپ وزەۋرەپ جۇرگەندەردى تىنىشتاندىردى» دەگەنىمدە مۇحاڭ: «سول داۋدى اۋەلى ءوزى باستاپ ەدى عوي» دەدى.
مەن: ماسەلەنى ءبىراز زەردەلەپ كوردىم. باقسام، اقبەرەن ءوز ويىن باسقا بىرەۋلەرگە جاۋاپ رەتىندە ءبىلدىرىپتى. جالپى ول مۇنداي داۋ-دامايلاردان بويىن اۋلاق ۇستايتىن جىگىت.
اڭگىمە ۇستىندە ءسىزدى قۇرمەت بيىگىنە كوتەرىپ وتىرادى ەكەن» دەدىم.
مۇحاڭ كوڭىلىندەگى كىربىڭ ءبىرشاما سەيىلگەندەي بولدى. سوسىن اڭگىمەسىن: «وسى وداقتىڭ ءبىر كەزدەگى باسشىسى جۇبان مولداعاليەۆ مەنىڭ ومىرىمدە ءبىراز وشپەستەي ءىز قالدىردى» دەپ باستادى دا، ودان ءارى: «سول كىسى وداق تىزگىنىن ۇستاعان كەزدە موسكۆاداعى ادەبيەت ينستيتۋتىنان ءبىزدىڭ ەلگە ءبىر جولداما بەرىلدى. سوعان مەن يەلىك ەتىپ، اياق استىنان موسكۆاعا وقۋعا كەتەتىن بولدىم. ول كەزدە شىمكەنتتەمىن.
«وقۋعا باراسىڭ» دەگەن حابار جەتكەن سوڭ جۇمىستان شىعىپ، الماتىعا كەلدىم. جازۋشىلار وداعىنا باس سۇقتىم. الىپ ۇشقان كوڭىلىمدى جۇبان اعام سۋ سەپكەندەي باستى.
ول: «سەنىڭ ورنىڭا موسكۆاعا وقۋعا اقۇشتاپ باقتىگەرەيەۆا باراتىن بولدى» دەدى. «مەن سول وقۋ ءۇشىن جۇمىستان شىعىپ كەلدىم عوي. ەندى نە ىستەيمىن» دەگەنىمە ەشكىم قۇلاق اسقان جوق. سالىم سۋعا كەتىپ، وداق الدىندا تۇر ەدىم، ءىلياس ەسەنبەرلين جولىعا كەتتى. اماندىق-ساۋلىق سۇراسقان سوڭ، ءمان-جايدى قىسقاشا ايتىپ ءوتتىم. كابينەتىنە شاقىردى. ول جەردە جاعدايىمدى تاپتىشتەي ءتۇسىندىردىم. «جۇباننىڭ مۇنىسى بولماعان ەكەن» دەگەن ىلەكەڭ موسكۆاداعى تانىستارىنا تەلەفون شالدى. ىلەكەڭنەن شىققان سوڭ، ءابدىلدا تاجىبايەۆقا جولىقتىم. ول كىسى دە ماعان قولداۋ ءبىلدىردى. نە كەرەك، ەكى جاقتى ايتىس-تارتىس باستالدى دا كەتتى. سودان قاي جاعىنا شىعارىن بىلمەي باسى قاتقان موسكۆالىقتار اقىلداسا كەلە، ەكى جاقتىڭ دا كوڭىلدەرىن قالدىرعىسى كەلمەي، ءبىزدىڭ ەلگە تيەسىلى جولدامانى موڭعولياعا بەرىپ جىبەرىپتى. مەنىڭ ورنىما وقۋعا بارعان سول موڭعول كەيىن ءوز ەلىنىڭ پرەزيدەنتى بولدى.
كەيدە: «ەگەر الگى جولداماعا قول جەتكىزگەنىمدە ءومىر جولىم باسقا باعىتقا بۇرىلار ما ەدى» دەپ ويلاپ قويامىن» دەگەن مۇحاڭا: «موڭعولياعا پرەزيدەنت بولار ەدىڭىز» دەپ ازىلدەگەن بولدىم. «ايتپاقشى، پرەزيدەنت تە قاي ءبىر جىلى: «ءبىزدىڭ مۇحتار شاحانوۆ تا موڭعوليانىڭ پرەزيدەنتىنەن اۋمايدى» دەگەن بولاتىن» دەدىم.
سودان اڭگىمە ساياساتقا قاراي ويىستى. ول ەندى بولەك ءشايدىڭ اڭگىمەسى.
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-18
ءشاي ۇستىندە مۇحاڭ: «مەن كەشەگى ك س ر و كەزىندە داڭق تۇعىرىنا كوتەرىلگەن، بۇكىل حالىقتىڭ الاقانىندا جۇرگەن الىپتار: راسۋل عامزاتوۆ، شىڭعىس ايتماتوۆ، مۇستاي كارىم، قايسىن قۇليەۆ، داۆيد كۋگۋلتينوۆتارمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، بەسەۋىنە دە ءىنى بولا الدىم. ول بەسەۋى ءبىر قولدىڭ بەس سالاسىنداي ەدى. اسىرەسە، ك س ر و جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتات بولىپ جۇرگەن كەزىمدە ولارمەن ءجيى ارالاستىم. راسۋلمەن ءتىپتى جۇبىمىز اجىرامايتىن» دەدى دە: «وسى ءسوزدىڭ كيەسى بولادى دەگەن راس-اۋ. ر. عامزاتوۆ 80 جاسقا تولعان مەرەيتويىن اتاپ وتكەننەن كەيىن: «مۇحتار، قوشتاسايىق. ءبىز ەندى كەزدەسپەيمىز» دەدى.
«ول نە دەگەنىڭىز، سولاي ايتۋعا بولا ما ەكەن» دەپ رەنىش ءبىلدىرىپ ەدىم: «جوق، بۇل - اقيقات. مەن ءتىپتى ومىردەن قاي كۇنى وزاتىنىما دەيىن بىلەمىن» دەدى. سودان ۇشاققا بيلەت الىپ قويسام دا جىبەرگىسى كەلمەي، ءبىر ۇيدەن ەكىنشى ۇيگە قوناق ەتىپ، ۇشاقتى ۇشىرتپاي ۇستاپ تۇردى. مەن باسقا جولاۋشىلاردان ۇيالىپ، قيپاقتاۋمەن بولدىم. راسۋل بولسا: «پۋتين مەرەيتويىما وراي قابىلدايمىن دەپ شاقىرىپ جاتىر. سوعان بىرگە بارايىق تا» دەپ، موسكۆاعا بىرگە ەرتە كەتكىسى كەلدى. سوسىن: «پۋتيندى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. باياعىدا ءبىز اس ىشەتىن جەردە ا. سوبچاكتىڭ قاسىندا وتىراتىن ەدى عوي» دەدى.
مەنىڭ ەسىمە سول كەزدەگى ءبىر وقيعا ءتۇستى. راسۋلدىڭ ايتىپ وتىرعانى راس. ءبىز، ك س ر و حالىق دەپۋتاتتارى، قوناق ءۇيدىڭ تومەنگى جاعىندا تاماقتاناتىنبىز. بىردە راسۋل ەكەۋمىز تاڭدايىمىز كەۋىپ كەلگەن سوڭ سۋسىندايىق دەپ سول جەرگە باس سۇقتىق.
راسۋل داياشىعا: «مەنىڭ سۋسىنىمنىڭ ەكى قۇتىسىن دايىنداپ اكەلە عوي. مىنا مۇحتار دا ءشول باسسىن» دەدى. داياشى ەكى گرافين مۇزداي جەمىس سۋسىنىن اكەلدى. ونىڭ تەك جەمىس سىقپاسى ەمەس ەكەنىن كەشتەۋ ءبىلدىم. شولىركەپ تۇرعان سوڭ مۇزداي سۋسىندى باسىما ءبىر- اق كوتەردىم. ودان كەيىن... ەسىمدى ەرتەسىنە جيدىم. سويتسەم، «راسۋلدىڭ سۋسىنى» نەشە ءتۇرلى شاراپتار مەن جەمىستەردىڭ قوسپاسى ەكەن عوي.
راسۋلمەن بىرگە پۋتيننىڭ قابىلداۋىنا بارا المادىم. وسىندا كەيىن شەگەرۋگە بولمايتىن ءبىر شارۋا بولدى» دەگەن مۇحاڭ: «يارقۇدي، سول نە شارۋا ەدى؟» دەپ سۇرادى. «ميتينگى وتكىزدىك-اۋ دەيمىن» دەدىم مەن. سەبەبى، ول كەزەڭدە مۇحاڭدى قازاق تىلىنە بايلانىستى جينالىستان باسقا ەشنارسە الاڭداتپايتىن. ءتىپتى ستامبۋلدان جۇرەگىنە وتا جاساتىپ كەلە جاتقان كەزدە دە سول جاقتان تەلەفون شالىپ: «جينالىسقا ادامداردى شاقىرىپ قوي، مەن ۇشاقتان تۇسكەن بويدا بارا سالامىن» دەگەن بولاتىن.
«سولاي بولسا، سولاي بولعان شىعار» دەگەن مۇحاڭ: «شىنىندا دا سول راسۋلدى سوڭعى كورۋىم بولدى» دەپ اڭگىمەسىن تۇيىندەدى.
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-19
«مەن ومىرىمدە اراقتى اۋزىما العان ادام ەمەسپىن. ءبىراق «راسۋلدىڭ سۋسىنى» ءدامىن تاعى ءبىر رەت تاتۋىما تۋرا كەلدى» دەپ باستادى مۇحاڭ ءشاي ۇستىندەگى كەلەسى اڭگىمەسىن.
«قىرعىزستاندا وسەل بولىپ جۇرگەن كەزىم. اسقار اقايەۆتىڭ بالاسى ۇيلەنىپ، سونىڭ تويىنا شاقىرىلدىم. توي اشىق اسپان استىندا ءوتتى. اسپان اشىق بولعانىمەن ءتۇن بىردەن سالقىنداپ كەتتى. جەڭىل-جەلپى كيىنىپ بارعاندىقتان دەنەم توڭازىپ، توڭا باستادىم.
وزگەلەردىڭ ءبارى ىشكىلىككە باس قويعاندىقتان ءتۇن سالقىندىعىن سەزىنەر ەمەس. اينالامداعىلار مەنى دە قولقالاپ قويادى. «ەگەر وسى جولى ءبىر ءجۇزدى تارتۋدان باس تارتساڭىز، وندا ەرتەڭ اۋرۋحانادان ءبىر-اق شىعاسىز» دەپ اقىل قوسىپ جاتقاندار دا بار. سوندا دا قاسارىسىپ، ەشكىمگە كونبەي قويدىم. ونىڭ ۇستىنە وسەل رەتىندە ماعان ءسوز بەرىلىپ قالۋى كادىك. قانشا دەگەنمەن ءبىر ەل پرەزيدەنتىنىڭ تويى.
سول كەزدە: «ءسىز سويلەمەيتىن بولدىڭىز» دەگەن حابار جەتتى. سول-اق ەكەن، جىگىتتەردىڭ ءبىرى: «مىناۋ اراق ەمەس، بوي جىلىتاتىن شيپا سۋ» دەپ ءبىر بوكال كولا تۇستەس سۋسىندى ۇسىنا قويدى. ءتىسىم تىسىمە تيمەي قالتىراي باستاعان سوڭ الگى «كولانى» باسىما ءبىر-اق توڭكەردىم. وبالى نە كەرەك، بويىم جىلىنىپ شىعا كەلدى.
سونىمەن قاتار، باسىم دا اينالىپ، كوزىم دە بۇلدىراي ءتۇستى. سوسىن الگى جىگىتتەن: «بۇل قانداي سۋسىن؟» دەپ سۇرادىم. ول الگى «شيپالى سۋ» قۇرامىن تارقاتىپ ايتىپ بەرەمىن دەگەنشە ماعان ءسوزدىڭ بەرىلە قالعانى. ەكى اياعىمدى نىق باسىپ، ورتاعا شىقتىم. سودان ەكى جاسقا دەگەن تىلەگىمدى ايتىپ، وعان ماحاببات تۋرالى جازعان ولەڭىمدى قوسىپ، مىندەتىمنەن قۇتىلعان سوڭ ورنىما ورالدىم.
سول كەزدە ايەلىم: «مۇحا، ءبارىن ءبۇلدىردىڭىز» دەدى. مەن: «بۇلىنگەن جەرىن بايقاي المادىم» دەدىم. سويتسەم، بار تىلەكتى اسقارعا ارناپپىن. اڭگىمەنى: «ال اسقار، قوساعىڭمەن قوسا اعار...» دەپ جوسىلتا بەرىپپىن. ايەلگە: «بالاسىنىڭ دا اتى اسقار سياقتى ەدى عوي» دەيمىن. باسىمدى شىرماپ تۇرعان «كولانىڭ» ۋىتى ءاپ-ساتتە ۇشتى دا كەتتى. سول كەزدە اسقاردىڭ اقايەۆتىڭ اتى ەكەندىگى ەسىمە ءتۇستى. الايدا «كولالاتىپ» وتىرعان وزگەلەر مەنىڭ بۇل اعاتتىعىمدى اڭعارا قويماعان شىعار» دەپ ءوزىمدى جۇباتقان بولدىم. ءبىراق ودان كەيىن ونداي كۇماندى سۋسىنداردى دا قولىما ۇستاعان ەمەسپىن» دەپ مۇحاڭ ءسوزىن تۇيىندەدى.
مۇحاڭنىڭ تويداعى ءسوزىن تۇگەل بەرۋگە بولار ەدى. كوپشىلىك تۇسىنبەي قالا ما دەپ ءسال- ءپال الاڭداپ وتىرمىن. ونىڭ ۇستىنە... الدە ايتا سالسام با ەكەن؟!
جالعاسى بار
اۆتورى قۇديار ءبىلال
