شنوبەل سىيلىعى تۋرالى نە بىلەمىز
مۇندا سوزدەر ويىنى جاسىرىلعان. Nobel prize - Noble ياعني «اسىل» ءسوزى سياقتى ەستىلەدى. ال Ig Nobel ءوز كەزەگىندە - ignoble «ۇياتتى» دەگەن سوزگە ۇقسايدى.
شنوبەل سىيلىعى - 1991 -جىلدان بەرى ورىنداۋعا تۇرمايتىن، كۇلكىلى جەتىستىكتەردىڭ يەگەرلەرى ماراپاتتالاتىن سىيلىق.
ونى تاعايىنداعان - «Annals of Improbable Research» ءازىل-سىقاق جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى مارك ابراحامس. العاشقى جىلدارى بۇل سىيلىق ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە تاپسىرىلعان بولسا، كەيىن گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنە اۋىسقان. لاۋرەاتتارعا لايىق سىي دا ەرەكشە. ادەتتە، ولارعا مەتالدان جاسالعان وتە جۇقا قاڭىلتىردان (فولگا) ازىرلەنگەن مەدال نە ساق-ساق ەتىپ تۇرعان ادامنىڭ جاق تىستەرى بەينەسىندەگى ەستەلىك بەلگى تابىستالادى.
ال باستى سىي - 3 نوبەل سىيلىعى يەگەرىنىڭ قولى قويىلعان سەرتيفيكات. ايتا كەتۋ كەرەك، شنوبەل يەگەرلەرىنە ماراپاتتى نوبەل يەگەرلەرى تابىستايدى. قازاقستاندىقتار نوبەل سىيلىعى سەكىلدى شنوبەلدى دە ءالى بىردە-ءبىر مارتە الىپ كورمەگەن. شنوبەلدىڭ تاعايىندالعانىنا 21 جىل وتسە، وسى ۋاقىت ارالىعىندا تالاي-تالاي كۇلكىلى دە قىزىقتى زەرتتەۋلەر جاسالعانىنا كۋا بولدى الەم.
ماراپات «الدىمەن كۇلدىرىپ، سودان كەيىن استارى ادامدى ويعا جەتەلەيتىن جەتىستىكتەر ءۇشىن بەرىلەدى». بۇنىمەن نە دەگىمىز كەلىپ وتىرعانىن كەيىنرەك تۇسىنە جاتارسىز، ال ازىرگە ءراسىم قالاي وتەتىنىنە نازار سالايىق.
شنوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتىنا ءوز جۇمىسىن ۇسىنۋعا تۇپ-تۋرا 1 مينۋت بەرىلەدى، سودان كەيىن ساحناعا كىشكەنتاي قىز شىعادى دا «جەتەر، دوعارىڭىز، ءىشىم پىسىپ كەتتى» دەپ بىرنەشە رەت قايتالاپ ايقايلايدى. سونداي-اق، ساحناعا قاعازدان جاسالعان ۇشاقتاردى لاقتىراتىن ءداستۇر دە بار. سالتاناتتى ءراسىمنىڭ ءتىپتى رەسمي «سىپىرعىش ساقتاۋشىسى» بار. ول - فيزيكا پروفەسسورى روي گلاۋبەر. 2005 -جىلى ول ءوز قىزمەتىندە بولا المادى، سەبەبى نوبەل سىيلىعىن الىپ جاتقاندىقتان قولى بوس ەمەس ەدى...
روي گلاۋبەر
ماراپات اقشالاي سىيلىقتى دا قامتيدى: ونىڭ قۇنى 10 ميلليارد زيمبابۆيالىق دوللار. ايتپاقشى، بۇل ۆاليۋتا 2009 -جىلى 231 ميلليون پايىزبەن ينفلياتسياعا ۇشىراپ، اينالىمنان جويىلعان.
سونىمەن، ەڭ قىزىقتى شنوبەل سىيلىقتارىنىڭ ءتىزىمىن قاراستىرايىق:
- 2006 -جىلى فرانسيانىڭ پەر جانە ماريا كيۋري ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى بازيل ودولي مەن سەباستەن نويكيرح قاراپايىم سپاگەتتيدى قۇرعاق كۇيىندە سىندىرعاندا، كوپ جاعدايدا نەلىكتەن ەكىدەن كوپ بولىككە بولىنەتىنىن زەرتتەگەن. انىعىندا، سپاگەتتيدى سىندىرعان كەزدە ونىڭ بەتىندە تولقىن پايدا بولىپ، ول جاڭا جارىلىسقا اكەلەدى ەكەن. ول ءوز كەزەگىندە جاڭا تولقىن تۋدىرادى. ءبىر قاراعانعا كەرەكسىز-اق دۇنيە، ال عىلىم ءۇشىن ماڭىزى زور. ويتكەنى بۇل زەرتتەۋ ناتيجەسىن بەتون باعانالاردى جاساۋدا ابدەن قولدانۋعا بولادى.
- 2005 -جىلى ا ق ش-تىڭ ميسسۋري شتاتىنىڭ تۇرعىنى گرەگگ ميللەر بولسا، يتتەردىڭ جىنىستىق جۇمىرتقالارىن الماستىراتىن پروتەز ويلاپ تاپقانى ءۇشىن شنوبەل سىيلىعىن يەلەندى.
- 2004 -جىلى رامەش بالاسۋبرامانيام مەن مايكل تۋرۆيگە بۇل سىيلىق ونسىز دا بەلگىلى جايت ءۇشىن بەرىلگەن. بۇل عالىمدار شەڭبەردى (وبرۋچ) جامباسپەن دە، تىزەمەن دە، سيراقپەن دە اينالدىرۋعا بولاتىنىن تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەپ بەرگەن. مۇنداي قىزىقتار وتە كوپ. شنوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى قاتارىندا قاراپايىم ءبىر كەسە شايدى قالاي دايىنداۋ قاجەتتىگى جايلى 6 بەت ادىستەمە جازعان عالىمدار دا، ادامنىڭ سۋ مەن ءشارباتتىڭ قايسىسىندا تەزىرەك باتاتىنىن زەرتتەگەندەر دە، سىرانى قۇيعاندا ونىڭ كوبىگىنىڭ ءبىرىنشى جىلدام كىشىرەيىپ، بىرتە- بىرتە جىلدامدىعىن ازايتاتىنىن انىقتاعان اقىلدىلار دا بار.
- ماتەماتيكا سالاسى بويىنشا شنوبەل سىيلىعىنا اقىرزاماندى بولجاعان تالاي عالىمدار يە بولدى. الايدا ولاردىڭ ەشبىرى ماراپاتتاۋ راسىمىنە كەلمەدى، ويتكەنى اقىرزامان الەمگە ەمەس، ولاردىڭ تەك وزدەرىنە عانا كەلگەن بولاتىن. ءتۇرلى بولجام بويىنشا، اقىرزامان 1954، 1982، 1990، 1992، 1997 جانە 2011 -جىلداردا كەلۋ كەرەك بولسا، ولاردىڭ ەشبىرى اقتالمادى. «Annals of Improbable Research» ءازىل-سىقاق جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى مارك ابراحامستىڭ ايتۋىنشا، ولار الەم عالىمدارىن ماتەماتيكالىق ەسەپتەۋلەردە ەندىگارى قاتەلىك جىبەرمەۋگە ۇيرەتىپتى-مىس.
- تاعى ءبىر قىزىق زەرتتەۋ - وسلو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى كارل تەيگەنىڭ ۇلەسىندە. ونىڭ زەرتتەۋ نىسانىنا - ادامداردىڭ كۇرسىنۋى ىلىگىپتى. ادەتتە، ادامدار قايعى نە كوڭىل قالۋشىلىقتان كۇرسىنەدى. دەگەنمەن كارل شىندىعىندا، كۇرسىنۋ - ادامنىڭ كوندىگۋىنىڭ بەلگىسى دەپ وتىر. اشقان جاڭالىعى وسى عانا.
- 1992 -جىلى سىيلىقتى ورىس پروفەسسورى يەلەندى. يۋري سترۋچكوۆ ءار 3 كۇن سايىن ءبىر ماقالادان، 9 جىل ىشىندە 948 عىلىمي ماقالا جاريالادى. كوميتەت ىنتاسىن باعالاپ، وعان ادەبيەت سالاسى بويىنشا سىيلىقتى تابىس ەتتى.
- كەرىسىنشە جاعداي 1993 -جىلى ورىن الدى. جەڭىمپازدار مورريسون، توپول، كاليفف، ۆان دە ۆەرف، ارمسترونگ جانە ولارمەن بىرلەسكەن 972 اۆتور بەتتەرىنە قاراعاندا اۆتورلار سانى 100 ەسە كوپ بولعان مەديتسينالىق ماقالا جاريالادى.
- ءسىز سۋ اقپارات تاراتا الادى دەگەندى ەستىگەن بە ەدىڭىز؟ ءبىر گومەوپات 1998 -جىلى بۇندايعا تەك سۋ عانا قابىلەتتى ەمەس ەكەنىن دالەلدەگەنى ءۇشىن حيميا سالاسى بويىنشا شنوبەل سىيلىعىن الدى! ونىڭ زەرتتەۋى بويىنشا اقپاراتتىڭ تەلەفون جەلىسى مەن ينتەرنەت ارقىلى دا بەرىلۋى مۇمكىن ەكەنىن الەمگە پاش ەتتى.
- 2006 -جىلى رەكتالدى ماسساج ارقىلى ىقىلىقتان قۇتىلۋعا بولاتىن قىزىقتى فاكت ۇسىنعانى ءۇشىن مەديتسينا سالاسى بويىنشا سىيلىق الدى. كەلەسى جولى ءسىز ىقىلىقتان قۇتىلا الماعاندا بارلىق ادىستەردى تەكسەرىپ كوردىم دەپ ايتپاڭىز.
- 2008 -جىلى گوللاندتىق زەرتتەۋشىلەر قىمبات پلاتسەبو الدەقايدا ءتيىمدى جۇمىس ىستەيدى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.
- 2012 -جىلعى سىيلىقتى ا ق ش ۇكىمەتى يەلەندى. ادەبيەت سالاسى بويىنشا بۇل جۇلدە ەسەپتەر تۋرالى ەسەپ بەرۋ ەسەبى ءۇشىن بەرىلدى، ول ەسەپتەر تۋرالى ەسەپ جايلى ەسەپ بەرۋ تۋرالى ەسەپ بەرۋدى دايىنداۋدى ۇسىندى. الايدا ۇكىمەت وكىلدەرى ماراپاتتى الۋعا كەلمەدى.
- 2013 -جىلى فيزيكتەر كەرەمەت فاكتتى دالەلدەدى: كەز- كەلگەن ادام سۋ بەتىمەن جۇرە الادى... ياعني تەك ايدا!
- شنوبەل سىيلىعى بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكوعا دا بەرىلدى. ول 2013 -جىلى ساياسي سەبەپتەر بويىنشا كوشەدە قول سوعۋعا تىيىم سالاتىن جارلىق شىعارىلدى. پرەزيدەنت ماراپاتتى وسى جارلىقتى بۇزعان جالعىز قولدى مۇگەدەك ادامدى قاماۋعا العانى ءۇشىن ءوز ەلىنىڭ پوليتسيا وكىلدەرىمەن ءبولىستى.
- تىزىمدەگى سوڭعى جەڭىمپازدار مىسىقتاردى سۇيىقتىق رەتىندە زەرتتەگەنى ءۇشىن سىيلىقتى يەلەندى. بۇل ناعىز اقىماقتىق سياقتى ەستىلەدى، ويتكەنى بارلىق مىسىقتار %100 سۇيىقتىق ەكەنىن بەسەنەدەن بەلگىلى، سولاي ما؟ جوق، مۇلدەم ولاي ەمەس. سەبەبى ەرەسەك مىسىققا قاراعاندا، كىشكەنتاي مارعاۋلار الدەقايدا جاقسى سۇيىقتىق.