ەموتو تاجىريبەسى: سۋدا ەس بولا ما؟
دالىرەك ايتقاندا، سۋدى جەكە تىرشىلىك رەتىندە، قۇندىلىق رەتىندە قاراپ، وعان ءومىرىنىڭ جارتىسىن ارناعان جاپون عالىمى، پسيحولوگ ماسارۋ ەموتونىڭ الەمگە ايگىلى تاجىريبەسى جايلى ءسوز قوزعايمىز.
بۇل جاي عانا تاجىريبە ەمەس، الەمدى تاڭداندىرعان «جاڭالىق» بولدى. ءوزىمىز كۇندە كورىپ جۇرگەن سۋدان ءمان- ماعىنا ىزدەۋ ناعىز فيلوسوفتىڭ ويىنا كەلەتىن بولسا كەرەك. بىلتىر ەموتونىڭ «سۋ الەمىنىڭ تاڭعاجايىپ سىرلارى» اتتى كىتابىن وقىعان بولاتىنمىن. بۇل كىتاپ ساناما توڭكەرىس جاسادى.
قازاق حالقىنىڭ ۇلىلىعىنا تاعى ءبىر مارتە كوزىم جەتتى. ياعني، ماسارۋ ەموتو جاساعان تاجىريبەلەردى حالقىمىز اتام زاماننان قولدانىپ كەلەدى. تەك ءبىز ونى بەيسانادا جاساعاندىقتان سەزىنبەۋىمىز مۇمكىن. مىسالى، سۋدى، داستارقانداعى استى جاقسى ءسوز ايتىپ، جاقسى تىلەك ايتىپ ءىشۋ نەمەسە اسقا باتا بەرۋ، اس قايىرۋ.
ياعني، سۋدىڭ جادى بولاتىنىن حالقىمىز بۇرىننان بىلگەن دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم. ەموتو سۋ ارقىلى سانسىز تاجىريبەلەر جاساپ، سۋدىڭ بىزگە ءمالىم دە بەيمالىم قاسيەتتەرىن عىلىمي تۇردە دالەلدەگەن پسيحولوگ. ادام ساناسىنىڭ قاتپارلارىنا ءۇڭىلۋ ارقىلى ادامدا عانا ەمەس، سۋدا دا ەس بولاتىنىن ايقىنداعان ماسارۋ ەموتونىڭ اتى كوپكە تانىس. جاقىندا اۆتوردىڭ «سۋ جانە ماحاببات» اتتى كىتابىن دا وقىپ شىقتىم.
ءوزىن، عالامدى جاقسى كورەتىن ادام تازالىققا ىنتىق بولادى. ال تازالىق دەگەندە سۋ ەسكە تۇسەدى. ماحابباتپەن ىشكەن ءبىر جۇتىم سۋ اعزاعا ەم، جانعا تىنىشتىق ورناتادى. ەكىنشى كىتاپتىڭ نەگىزگى دىڭگەگى وسى. ماسارۋ ەموتونىڭ كىتاپتارىن وقۋ ارقىلى عىلىمي تاجىريبەنى عانا ەمەس، ومىرلىك جاعداياتتاردى دا جادىڭىزعا تۇيەسىز.
عالىم جاستىق شاعىنان سۋدىڭ قۇپيالارىن اشپاق بولىپ، ونى جان-جاقتى زەرتتەۋگە كىرىسەدى. 1987 -جىلى عالىم سۋدىڭ تاڭعاجايىپ قاسيەتىنە كۋا بولىپتى. ەموتو بىردە اياق اۋىرۋىن ءدارى ەمەس، كادىمگى سۋ ەمدەگەنىن كورىپ تاڭ قالادى. وسى ساتتەن باستاپ ول سۋدىڭ ادامزات بىلمەيتىن قۇپياسى بار ەكەنىن ۇعىپتى.
باتىل باستاما
ەموتو ماسارۋ العاشىندا سۋعا كلاسسيكالىق مۋزىكا مەن اۋىر روكتى قاتار تىڭداتىپ وزگەشە تاجىريبە جاسايدى. سودان كەيىن سۋدى قاتىرىپ، كريستالدارىن سۋرەتكە ءتۇسىرۋ ويىنا كەلىپتى. بىردەي مولشەردە بىرنەشە اينەك ىدىسقا سۋ قۇيىپ، بەلگىلى تەمپەراتۋرادا قاتىرادى دا اۋەلى ەشقانداي دىبىس بەرىلمەگەن كۇيىندە جەكە-جەكە سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الادى. كەيىن ءارقايسىسىنا ءارتۇرلى ءسوز ايتىپ، سۋرەتكە قايتا تۇسىرەدى. وسىدان سوڭ ەكى سۋرەتتى سالىستىرىپ قاراعاندا، دىبىس بەرىلگەن سۋدا عاجايىپ سىزبالار پايدا بولادى. سۋعا ايتىلعان اسەرلى سوزدەردىڭ كريستالدارى دا سونداي ادەمى بەينە كورسەتكەن. مىسالى، اينەك ىدىسقا قۇيىلعان سۋعا ەر-ايەل ماحابباتى جايلى ءسوز جازىپ جابىستىرىپ قويعاندا، ۇلكەن كريستالل كىشى كريستالدى قورشاپ تۇرعانداي بەينەدە، وتباسى ماحابباتى جايلى جازعان ءسوزدى جابىستىرعاندا ءبىر قابات، تاعى ءبىر قاباتتىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ تۇرعانداي كورىنىستە بولعان. عالىم وسىنداي مىڭداعان تاجىريبە ناتيجەسىنە قاراپ، «سۋ ءسوزدى تۇسىنەدى» دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن.
بۇرىن-سوڭدى ەشكىم جاساماعان تاجىريبەلەردەن سەسكەنبەگەن ول اقىرى ماقساتىنا جەتتى. ناتيجەسى عالىمدى تاڭداندىرعانى سونداي، ول وسىنداي تاجىريبەنى ءوزى جاساعانىنا سەنبەپتى. كلاسسيكالىق مۋزىكا «تىڭداعان» سۋدان الىنعان مۇز ءتارىزدى قاتىرمالار كەرەمەت سيممەتريالى، قايتالانباس عاجاپ قۇرىلىمدارعا اينالىپتى.
اۋىر روكتان الىنعان مۇز ادام كورگىسىز «بۇزىق» فورمالار بەردى. رەسەي مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ۆ. زۆوننيكوۆ: «وسى ۋاقىتقا دەيىن كلاسسيكالىق مۋزىكا كونسەرتىنەن كەيىن بۇزاقىلىق فاكتىلەرى تىركەلمەگەن، ال كەرىسىنشە، اۋىر روك كونسەرتىنىڭ قىرعىن توبەلەسسىز اياقتالعانىن كورمەدىم. ادامنىڭ جاماندىق جاساۋى ەش كەدەرگىسىز جۇرەدى. بۇل ونىڭ تابيعي نازىكتىگى مەن جاعىمسىز ارەكەتكە تەز بەرىلۋىنەن دەپ ويلايمىن»، - دەيدى. عالىمدار مۇنداي اگرەسسيا تۋعىزاتىن بۇزاقىلىقتىڭ اتاسى - روك پەن ماعىناسىز، بوس سوزدەن قۇرالعان اندەر ادامعا زيان ەكەنىن دالەلدەپ وتىر. دەگەنمەن، تالعامعا تالاس جوق.
ماحاببات پەن العىس
ەموتو العاشقى تاجىريبەسىندە سۋدىڭ تامشىلارىن قاتىرىپ، فوتوكامەراسى وتە كۇشتى ميكروسكوپپەن قاراپ، زەرتتەپتى. ونىڭ جۇمىسى قورشاعان ورتامەن اسەرلەسكەندە، سۋ قۇرىلىمىنىڭ وزگەرەتىنىن كورسەتكەن. بۇل - ادامنىڭ ەنەرگەتيكالىق ۆيبراتسياسى، وي، ءسوز جانە ءان سۋدىڭ، اعزامىزدىڭ ونىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىمىنا اسەر ەتەتىنىن دالەلدەدى. عالىم الەمدەگى ايتىلاتىن جاعىمدى جانە جاعىمسىز سوزدەردىڭ سۋعا اسەرىن زەرتتەپ، ەڭ كەرەمەت سوزدەردى انىقتاعان بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنشا، سيقىرلى سوزدەر «ماحاببات پەن العىس» ەكەن. حالقىمىزدىڭ مۇنىڭ دا سىرىن ەرتە زاماندا- اق تۇسىنسە كەرەك. «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» ، «جاماننىڭ اتىن اتاما» دەپ بالا تاربيەسىنىڭ نەگىزىن بەرىك قالاعانى سوندىقتان بولار. عالىم سۋدىڭ وسىنداي قايتالانباس قاسيەتتەرىن كورگەننەن كەيىن ونى جانسىز دەي المايتىنىن ايتادى.
دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، سۋمەن ەمدەلۋدىڭ قاراپايىم ءادىس- تاسىلدەرى كوپ. ماسەلەن، سۋدى الدىمەن قاتىرىپ، كەيىن ەرىتىپ ىشۋگە بولادى. تەك ۇستىڭگى قاباتىن توگىپ تاستاۋ كەرەك. ويتكەنى اۋىر مەتالدار سۋدىڭ بەتىنە كوتەرىلەدى. وسى سۋدى ادام كۇندە تاڭەرتەڭ اش قارىنعا ءىشىپ وتىرسا، ەمدىك قاسيەتى زور.
ادام اعزاسى بىردەن جۇمىسقا كىرىسەدى. اعزاعا تازا سۋ ەنەدى دە، ول ءبىزدىڭ قانىمىزعا اسەر ەتەدى جانە تازالىق اقپاراتىن جەتكىزەدى. ءسويتىپ ءبىزدىڭ بويىمىزداعى سۇيىقتىقتاردىڭ قۇرىلىمدانۋىنا ىقپال جاسايدى. ادام دەنەسىنىڭ 70 پايىزى سۋدان تۇرادى. ەندەشە، اعزاداعى سۋدىڭ قۇرامىن وزگەرتە وتىرىپ، ساۋىعۋعا ابدەن بولادى.
ەموتو كىتابىنا: «سۋ ادامنىڭ پسيحيكالىق ەنەرگياسىن بويىنا سىڭىرە الادى جانە ونى ۇزاق ۋاقىت «ەسىنە» ساقتاپ، ءتىپتى باسقالارعا جەتكىزە الادى. سۋدىڭ بويىنا جيناقتالعان تازا ەنەرگيا نەبىر اۋرۋلارعا ەم بولادى»، - دەگەن تۇجىرىمىن ارقاۋ ەتكەن.
ءبىر ءتۇيىن:
سونىمەن، الەمگە ايگىلى ماسارۋ ەموتو - ونشاقتى جىلىن جالعىز عانا تاجىريبەگە سارپ ەتكەن عالىم. ەڭ قىزىعى، ونىڭ زەرتتەۋ نىسانى ءسوز «تىڭدايتىن» سۋ جايلى. ولاي بولسا، ءبىز دە وسى ءادىستى پايدالانىپ، العىس پەن ماحابباتقا، قۋانىش پەن شاتتىققا تولى سۋ ءىشىپ، اعزامىزدى ەمدەيىك. ول ءۇشىن كەز كەلگەن سۇيىقتىق ىشەردە وعان الدىمەن جاقسى ءسوز «تىڭداتامىز». بۇل جارتى جىل كولەمىندە ءوز تاجىريبەمنەن وتكەن ءادىس. ناتيجەسى جاقسى. سۋ - بارلىق ەموتسيامىزدى، سەزىمىمىزدى، ءسوزىمىز بەن دۇعامىزدى، مۋزىكانى قابىلدايتىنىنا كوزىم جەتتى.
ءبىر ساۋال:
ال ءسىز بۇل تۇجىرىمعا قالاي قارايسىز؟ سۋدىڭ «جادى» بار دەسەك، سايكەسىنشە وزگە زاتتاردىڭ دا جادى بولۋى مۇمكىن بە؟..
ءاليا ىڭكاربەك
«ۇلان گازەتى»