الەمدىك نارىقتا التىن ساۋداسى قىزىپ تۇر
بەلسەندى ءتورت ەلدىڭ ءبىرىمىز ۇلتتىق بانك كەلتىرگەن اقپارات بويىنشا، 2011 -جىلدان باستاپ قازاقستاننىڭ ساتىپ العان التىن مولشەرى 219 توننانى قۇراسا، بيىل بۇل كورسەتكىشكە تاعى 33 توننا التىن قوسىلىپ وتىر. ونىڭ بارلىعى دەرلىك وتاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الىنعان. ءسويتىپ ەلدەگى التىن قۇيمالاردىڭ جالپى ۇلەسى كۇرت ارتىپ، ءتىپتى التىنعا مالىنعان ەلدەردى دە باسىپ وزدى. ۇلتتىق بانك ەندى بۇعان دەيىن ساتىپ الىنعان قورداعى التىننىڭ ازداعان كولەمىن شەتەلگە ساتۋدى جوسپارلاپ وتىر. 2018 -جىلدىڭ باسىنان بەرى التىننىڭ الەمدىك بيرجالارداعى باعاسى شامامەن 8 پروتسەنتكە ءتۇستى. بۇعان سەبەپ، ا ق ش فەدەرالدى رەزەرۆتىك جۇيەسى مولشەرلەمەلەرىنىڭ ءوسۋى جانە ا ق ش ەكونوميكاسىنداعى وڭ وزگەرىستەردىڭ بەلەڭ الۋى دەۋگە بولادى. سونىڭ ناتيجەسىندە دوللار نىعايىپ، التىن باعاسى تومەندەپ وتىر. ال قازاقستاننىڭ التىن ساتىپ الۋداعى بەلسەندىلىگىن ۇلتتىق بانك بىلاي تۇسىندىرەدى: «بىرىنشىدەن، التىن ارقىلى ەلدەگى رەزەرۆتەردى ءارتاراپتاندىرۋعا مۇمكىندىك تۋىپ وتىر. بۇعان قوسا، التىننىڭ ساۋدا نارىعى ۆاليۋتا باعامىنىڭ قۇبىلۋىنا، قور يندەكستەرىنىڭ وزگەرۋىنە ايتارلىقتاي ىقپال ەتپەيدى. وسىلايشا التىنمەن كورسەتىلگەن اكتيۆتەر شەتەلدىك ۆاليۋتالار مەن باعالى قاعازدارعا بالاما رەتىندە قولدانىلماق. ەكىنشىدەن، التىن نارىعى مۇناي ساۋداسى سياقتى ۋاقىت جوعالتپايتىن، ءتيىمدى باعادا ساتۋعا قابىلەتتى تابىس كوزى. ۇشىنشىدەن، بۇگىندە التىن ينفلياتسيانىڭ كۇرت وزگەرۋىنەن قورعايتىن قابىلەتكە يە بولىپ وتىر. الەمدىك ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇراقسىزدىققا تاپ بولعان شاقتا ۆاليۋتا جانە باعالى قاعازدار نارىعىنداعى سان ءتۇرلى وزگەرىسكە التىننىڭ توتەپ بەرەرى انىق. سول سەبەپتى التىن مەن باعالى مەتالداردىڭ ءرولى ارتىپ وتىر» .
الەم ەلدەرىنىڭ ورتالىق بانكتەرىندە التىن قورلارى ۇزاق مەرزىمدى باسىمدىقپەن ساقتالاتىن، ءوتىمدى ءارى كىرىستى ساقتاندىرۋ اكتيۆتەرى رەتىندە پايدالانىلىپ وتىر. الەمدىك دەڭگەيدەگى باعالى مەتالعا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋى 2009 - جىلى باستالدى. سوڭعى 5 جىلدا التىنمەن جيناقتالعان رەزەرۆتەر كوپتەگەن دامۋشى ەلدەردە بايقالادى. وسى كەزەڭدە التىندى نەعۇرلىم بەلسەندى ساتىپ الۋشىلار رەسەي، تۇركيا، قىتاي جانە قازاقستان ورتالىق بانكتەرى ەكەندىگى انىقتالعان. التىننىڭ ناقتى كولەمىنىڭ 2011-2017 -جىلدار ارالىعىنداعى ءوسۋ قارقىنى بويىنشا بەلسەندى ساتىپ الۋشىلاردىڭ اراسىندا قازاقستان كوشباسشى. الايدا ابسوليۋتتىك كورسەتكىش بويىنشا وسى كەزەڭدە تازارتىلعان التىندى رەسەي (6 جىلدا قوسىمشا 956 توننا) جانە قىتاي (وسىنداي كەزەڭدە قوسىمشا 789 توننا) ساتىپ العان. ال جالپى الەمدىك كورسەتكىشتە ا ق ش- تىڭ ۇلتتىق رەزەرۆتىك جۇيەسىندەگى التىن قورىنىڭ ۇلەسى - 73,75 پروتسەنت، گەرمانيا - 69 پروتسەنت، يتاليا - 65,82 پروتسەنت، فرانسيا - 59,27 پروتسەنت، رەسەي - 17 پروتسەنت، قىتاي - 2,25 پروتسەنت، شۆەيتساريا - 5 پروتسەنت، جاپونيا - 2,39 پروتسەنتتى قۇرايدى. قازاقستاننىڭ التىن قورى 326,45 توننانى قۇراپ، التىننىڭ ۇلتتىق رەزەرۆتەگى ۇلەسى - 42 پروتسەنتكە جەتتى.
ايتا كەتەرلىگى، وتكەن جىلى ۇلتتىق بانك باسشىسى دانيار اقىشيەۆ ەلدەگى التىن وندىرۋشىلەرىنەن جاپپاي باعالى مەتالدى ساتىپ الۋعا كىرىسكەنىن، قازاقستاندا وسى قارقىنمەن جۇمىس جۇرگىزىلەتىن بولسا، الداعى 10 جىلدا التىن قورى بويىنشا الەمدىك تىزىمدە 15- ورىننان كورىنەتىنىن جەتكىزگەندى. ەندى مىنە، جەر قويناۋىنان 10 جىل كولەمىندە ءوندىرىلۋى ءتيىس التىندى 1 جىلدىڭ ىشىندە الىپ، ۇلتتىڭ قوردىڭ سالماعى اۋىرلاي ءتۇستى. سودان دا بولار حالىقارالىق رەزەرۆتىڭ 40 پروتسەنتى دە قازاقستاننىڭ ەنشىسىنە تيەسىلى بولىپ وتىر. قانداي بانكتەر التىن ساتادى؟
بيىلعى كۇزگە دەيىن ەلىمىزدەگى قارجى ينستيتۋتتارى 166,9 كيلو قۇرايتىن 4303 قۇيما التىندى ساتىپ ۇلگەرگەن. التىن قۇيمالاردى بۇگىندە كەز كەلگەن ازامات ۇلتتىق بانك، ەۋرازيالىق بانك جانە سەسنابانكتەن ساتىپ الۋىنا بولادى. ساتىلىمداعى قۇيمالاردىڭ سالماعى 10, 20, 50 جانە 100 گرامدىق بولىپ بولىنگەن. ساۋدادا التىننىڭ 1 گرامى 14,4 مىڭ تەڭگەگە باعالانۋدا. سالىستىرمالى تۇردە ايتا كەتسەك، وتكەن جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ سوڭىندا التىننىڭ 1 گرامى 12790 تەڭگەگە ساتىلعان بولاتىن. ايتا كەتەرلىگى، الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندا اقشا ايىرباستاۋ ورىندارىندا التىن قۇيمالاردى ساتۋ جوسپارلانىپ وتىر. دوللاردىڭ نارىقتاعى قۇنى مەن ا ق ش- تىڭ مونەتارلىق ساياساتى، كاپيتال نارىعىنداعى احۋال، الەمدىك ەكونوميكالىق جانە گەوساياسي جاعدايدى باسشىلىققا العان الەمنىڭ ساقا ساراپشىلارى التىن باعاسى الداعى ۋاقىتتا وسەدى دەگەن پىكىر بىلدىرۋدە.
ەكىنشى تاراپ، سوڭعى جىلدارداعى دامۋشى ەلدەر تاراپىنان باعالى مەتالعا سۇرانىستىڭ ارتۋى باعانى ۇزاق ۋاقىتقا دەيىن جوعارى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى دەگەن ويدا. CPM Group جانە Julius Baer دەرەكتەرى بويىنشا التىن ءوندىرىسىنىڭ قۇنى 2000 -جىلدان باستاپ ءوسىپ، 2012 -جىلى 1200 ا ق ش دوللارىن قۇراعان. اراعا ءتورت جىل سالىپ، التىن باعاسى 900 ا ق ش دوللارىنا دەيىن تومەندەدى. سوڭعى 1-2 -جىلدا باعالى مەتالل قايتا باعالانا باستادى. ءتىپتى Bloomberg اگەنتتىگى 2018-2022 -جىلدارعا ارنالعان كونسەنسۋس- بولجامىندا التىننىڭ قۇنى 2018 -جىلى - 1280 ا ق ش دوللارىن، 2019 -جىلى - 1276, 2020 -جىلى - 1275, 2021 -جىلى - 1305, 2022 -جىلى - 1251 ا ق ش دوللارىن قۇرايدى دەپ بەكىتىپ وتىر. بۇل بولجام التىنعا ينۆەستيتسيا سالۋشىلاردىڭ باعدارى دۇرىس ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.
ەركەجان ايتقازى، «ەگەمەن قازاقستان»
