گيتارا قازاققا قالاي كەلدى؟
گيتارا ۇنەمى جىلايدى -
بۇلاقتاي اققان الدە تۇندەگى،
ءاپپاق جەل سىندى قار بەتىندەگى.
تيىسپەڭىزدەر، ءۇنسىز قالماسىن!.. - دەپ جىرلايدى.
گيتارا دەگەندە كوز الدىمىزعا سول يسپاندىقتار ەلەستەيدى. «ناعىز قازاق قازاق ەمەس، ناعىز قازاق - دومبىرا» دەگەندى بۇكىل قازاقتىڭ ساناسىنا وشپەستەي جاتتاتىپ كەتكەن قادىر اقىن گيتارا تۋرالى ولەڭدى دە ءوزى عانا جازدى.
«سىعان سەرەناداسىنان» بۇرىن گيتارا جايلى ولەڭ نە ءاندى ەستىڭىزدەر مە؟! «قايىرماسىن جازار كەزدە قارا تەرگە ءتۇستىم» دەيدى اقىن بۇل تۋرالى «ءيىرىم» كىتابىندا.
قالاي بولسا دا قازاققا جاقىن. گيتارا دەگەندە ەسىمدەرى ەسكە ءبىرىنشى تۇسەتىن گيتاراشىلاردى سويلەتكىمىز كەلدى...
قوراباي ەسەنوۆ، گيتاراشى:
12 ىشەكتى گيتارانى قولدان جاسادىم
- ينستيتۋتتى قازىرگى استانا، بۇرىنعى سەلينوگرادتا وقىدىم. اكەم كۇيشى، اقىنجاندى ادام بولاتىن. سونىڭ اسەرى مە، مەكتەپ كەزىنەن دومبىرا تارتتىم. 1-كۋرستى بىتىرەر كەزدە گيتاراعا اۋەستەنە باستادىم. جاتاقحانادا ءبىر ورىس جىگىتتەن ۇيرەندىم. ك ۆ ن ويناعانىمدى كورگەن بولۋ كەرەك، بىردە سەلينوگرادتىڭ تەلەستۋدياسى شاقىرىپ، ءۇش ءانىمدى جازىپ الدى. «قوشتاسۋ»، «جاس قالام» اندەرىم مەن نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «اكە تۋرالى جىر» ءانى.
1966 -جىلى وسى ۇشەۋىن قازاق راديوسىنان بەردى. وسىنى نۇرعيسا اعامىز ەستىپتى. ينستيتۋتقا دەكاناتقا حابارلاسىپ، «قوراباي دەگەن بالا الماتىعا كەلسىن» دەپتى. قىسقى دەمالىستا اۋىلعا كەلىپ، اكەمنەن رۇقسات سۇرادىم. «بالام، ءبىزدى اسىرايتىن ادام كەرەك. ەلدە بول. «نار بالاسى باقىرماس»، - دەدى اكەم. سودان الماتى جايىنا قالدى.
الگى ورىس جىگىتتەن گيتارانى ۇيرەنە بەردىم. دومبىرانى بىلگەن ادامعا گيتارا ۇيرەنۋ وڭاي. ەكەۋى دە ىشەكتى اسپاپ. گيتارانىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرۋ دە ۇلكەن ونەر ەكەن. ءتىپتى جاۋاپتى ءىس. ونى دا ۇيرەندىم. التى ىشەكتى ەسترادالىق گيتارانىڭ دا اككوردتارىن مەڭگەردىم.
نە كەرەك، ءبىر جىلعا جەتپەي گيتاراشى بوپ شىقتىم. 1967 -جىلدان باستاپ قازاق راديوسى شاقىرا باستادى. «اندەرىڭدى جازايىق» دەدى. سودان بارىپ تۇراتىن بولدىم.
ءىليا جاقانوۆ اعا ول كەزدە قازاق راديوسىنىڭ رەداكتورى. ءوزىنىڭ اندەرىن بەرىپ، «بالام، مىنا اندەردى ايتىپ كورشى» دەدى. ونى دا ورىندادىم. «ابايدىڭ ءبىر-ەكى ءانىن قوس» دەدى، ونى دا قوستىم. سودان 1970 -جىلعا دەيىن الماتىعا، قازاق راديوسىنا قاتىناپ تۇردىم. وقۋ بىتىرگەن سوڭ ەلگە كەلدىم. ەلدە جۇرگەندە جاعىپار ءالىمقانوۆ دەگەن جىگىت كەلىپ، تانىستى. ءوزى ءان جازادى ەكەن، ونىسىن دومبىرامەن ورىندايدى. «مەنىڭ اندەرىمدى گيتارامەن ايتىپ كورەسىڭ بە؟!» - دەدى. ءبىر ايدان كەيىن قايتا كەلدى. «اققۋ» دەگەن ءانىن ايتىپ بەردىم. «مىناۋ مەنىڭ «اققۋىم» با؟ - دەپ تاڭعالدى. «ءيا، سەنىڭ «اققۋىڭ». سودان جاقىن ارالاسىپ تۇردىم. كاكىمبەك سالىقوۆ اعامىزدىڭ ولەڭدەرىنە جازعان جاعىپاردىڭ ءبىراز اندەرىن گيتاراعا سالدىم. ونى قازاق راديوسىندا دا ورىنداپ، جازدىردىم. كاكىمبەك اعا قاتتى ريزا بولدى. «دومبىراڭ مەن گيتاراڭدى تاستاما» - دەدى. ۇشەۋمىز ءبىراز ۋاقىت جاقسى شىعارماشىلىق بايلانىستا بولدىق.
گيتارا بىزگە جات اسپاپ ەمەس. وندا جەتىگەننىڭ سارىنى بار. ءوزىم قولدان 11-12 ىشەكتى گيتارالار جاساپ الدىم. ول اجەپتاۋىر نارسە بولدى. ءبىر كۇنى ءبىر دوسىم ورىستار جاساعان 12 ىشەكتى گيتاراسىن اكەپ بەردى. داۋىسىندا قازاقتىڭ قوڭىر ءۇنى بار. سونى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇستاپ ءجۇرمىن. 7 ىشەكتى گيتارام دا بار. ءبىراق 12 ىشەكتىسى وزىمە جاقىن، قوڭىر اۋەنى ىزىڭداپ تۇرادى.
1976 -جىلى گيتاراعا دومبىرا قوستىم. جاعىپاردىڭ «دوسىمنىڭ ءسوزىن ۇعارسىڭ» دەگەن ءانىن گيتارامەن ورىنداپ، ماگنيتوفونعا جازىپ الدىم. سوسىن ونى قوسىپ قويدىم دا، دومبىرانى بىرگە شەرتىپ وتىردىم. قۇدا- ا- اي، سۇمدىق عاجاپ ەستىلدى. كەيىن ءۇنتاسپام شىعاتىن بوپ الماتىعا كەلگەنىمدە، بۇل ءاندى دە قازاق راديوسىنا جازدىردىم. بۇل سول كەزدە ۇلكەن جاڭالىق بولدى. ەلدىڭ ءبارى تىڭدايتىن. ەستراداعا العاش رەت دومبىرانى قوسقان وسى قوراباي اعالارىڭ ەكەن. ال گيتارانى ۇيرەنۋدە ارنايى ءبىلىمىم جوق.
قادىرعالي كوبەنتاي، اكتەر، گيتاراشى:
ءبىزدىڭ شەبەرلەر گيتارانى جاتىرقاپ ءجۇر
- گيتارانى عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەپ، ءبىراز ماقالا دا جازعام كەزىندە. 8 جىلداي زەرتتەدىم. ءوزىم اكتەرلىك ماماندىعىن وقىدىم. بىزگە گيتارانى باتىستان، ەۋروپادان كەلگەن دەپ وقىتتى. ال نەگىزىندە ارابتاردان شىققان ەكەن. باسىندا ءۇش ىشەكتى بوپ شىققان. 3-عاسىردا قىتايعا كەلگەن. ولار «سيتار» دەپ اتاعان. ودان ەۋروپاعا، سول ارقىلى بىزگە جەتكەن. قازىر گيتارا 12 ىشەككە دەيىن باردى. ال گيتارانىڭ اتاسى - قازاقتىڭ جەتىگەنى.
ءبىزدىڭ ۇيرەنگەن گيتارالارىمىزدىڭ كوبى تەمىر ىشەكتى، سول ءۇشىن بىزگە باسقاشا دىبىس بەرەدى. ال جەتىگەننىڭ ءۇنى گيتارانىڭ نەلون دەگەن ىشەگىمەن ۇندەسەدى. گيتارانى زەرتتەپ وتىرىپ، جەتىگەننىڭ ىشەگىنە، ۇنىنە جەتكىزدىك.
ەرشات قايىرحان دەگەن شاكىرتىم ەكەۋمىز وسىعان جەتكىزدىك. سوسىن تاعى ءبىر نارسە بار، سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندە ۇلتتىق گارمونياعا تىيىم سالىنعان. ءبىزدىڭ مۋزىكانتتاردىڭ قاتەلىگى - ءبارى باتىستىق، ەۋروپالىق گارمونيامەن وينايدى. ال ءبىز سونى زەرتتەي كەلە، كونسەرۆاتوريانىڭ وقىتۋشىلارىنان سۇراپ، ۇلتتىق گارمونيانى ىزدەپ تاپتىق.
ءبىراق ءالى كۇنگە كونسەرۆاتوريانىڭ وزىندە ۇلتتىق گارمونيا وقىتىلمايدى. ونداعى مۋزىكالىق جاقتان بەرىلەتىن باعدارلامانىڭ ءبارى - سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندەگى باعدارلامالار.
ءبىز ۇلتتىق گارمونيانى گيتاراعا سالدىق، ول مۇلدە باسقاشا ەستىلەدى، باسقا دىبىس بەرەدى. بىلايشا ايتقاندا، ءبىز گيتارانىڭ ءۇنىن ۇلتتىق دەڭگەيگە جەتكىزدىك.
ەرشات قايىرحان گيتارامەن كۇي جازادى. سوسىن باۋىرجان جىلقىبايەۆ دەگەن گيتاراشى جىگىت بار. ول دا كۇيگە قاراي اۋىستى. گيتارامەن كۇي ورىندايتىنداردىڭ «كوكەسى» - ەربول ابەن دەگەن جىگىت.
ول كۇيدىڭ بارلىق ءتۇرىن گيتارامەن ورىنداي الادى. كۇيدى ورىنداعان كەزدە گيتارا وزىنەن- ءوزى ۇلتتىق گارمونياعا ءتۇسىپ كەتەدى. سوندىقتان گيتارا قازاققا ءسىڭىپ كەتتى دەگەن دۇرىس ەمەس. گيتارا 12 گە دەيىن، جەتىگەن 48 ىشەككە دەيىن جەتتى. جەتىگەن گيتارانى ون ورايدى. ويتكەنى ونداعى دىبىس مۇلدە بولەك.
دومبىرانى اعاشىنا قاراي تاڭداعانىمىز سياقتى گيتارانى دا سولاي تاڭدايمىز. بىزدە دە گيتارا جاسايتىن شەبەرلەر بار، ءبىراق ولار ورىستار. قازاق شەبەر كەزدەستىرمەدىم.
الماتىدا ورىس شەبەرلەر بار، وزىڭە ىڭعايلاپ جاساپ بەرەدى. ءبىزدىڭ شەبەرلەر ءالى جاتىرقاپ ءجۇر. كەز كەلگەن اسپاپتى ءوز ۇلتىڭا قاراي ىڭعايلاپ الۋعا بولادى.
مىسالى، ۇندىستەردىڭ گيتارا ويناعانىن كوردىم. ءداپ وزدەرىنىڭ اسپابى سەكىلدى وينايدى. وزدەرىنىڭ ءۇنى شىعادى. سول سياقتى تۇرىكتەر دە سولاي وينايدى. قاتىپ قالعان ءبىزدىڭ قازاق بولىپ تۇر. بىزدە ءبارى باتىسشا ورىندايدى. مەن ءوز گيتارامدى ورالعا بارىپ جاساتامىن.
بىزدە گيتارانى تازا قازاقشا ورىنداۋشى - قوراباي ەسەنوۆ.
ونى تىڭداعاندا، دومبىرا تابا الماي، امالسىزدان گيتارامەن ءان ايتىپ وتىرعان قازاق ەلەستەيدى. قورابايدىڭ ەرەكشەلىگى سول - گيتارانى دومبىرانى تارتقان سياقتى ۇرىپ تا سابالاپ تا وينايدى. قورابايدى گيتارادان قازاقشا ءۇن شىعارعان ءبىرىنشى ادام دەپ ەسەپتەيمىن. ودان كەيىن ماقسۇتحان ديحانبايەۆ دەگەن كىسى ودان ارى قاراي جەتىلدىردى. گيتارادان دومبىرانىڭ ءۇنىن شىعاردى. گيتارانى قازاققا جاقىنداتقان ادامنىڭ ءبىرى سول.
نەگىزى مۋزىكالىق جاقتان ساۋاتسىز ادام وتە جاقسى وينايدى. ال ساۋاتتى ادام قاتىپ قالعان مانەردەن اسپايدى. ءزامزام ءداۋىتوۆ ەۋروپالىق نوتالاردى الىپ كەلدى. تابىلدى دوسىموۆ تا ەۋروپالىق نوتالاردى پايدالاندى. ماعان قوراباي ەسەنوۆ پەن ماقسۇتحان ديحانبايەۆتىڭ ويناعاندارى قاتتى اسەر ەتتى دە، سولاردى تىڭداۋ ارقىلى گيتاراعا عاشىق بولدىم.
بالا كەزىمىزدە اۋىلدىڭ كوشەسىندە ۇلكەن راديو ءىلۋلى تۇراتىن، وسى كىسىلەردى سودان تىڭدايتىن ەدىك. سودان مەكتەپ كەزىندە-اق ۇيرەندىم. مۋزىكا - زەرتتەلىپ بىتپەيتىن عىلىم. كۇنىگە جاڭالىق اشاسىڭ.
مىسالى، مەن گيتارانى ءالى كۇنگە ۇيرەنىپ ءجۇرمىن. كۇنىگە وزىمىزگە جاڭالىق اشامىز. ىزدەنىس بولعان سايىن نەعۇرلىم قاراپايىم تارتا بەرەسىڭ. گيتارا وينايمىن دەيتىندەردىڭ قاتەلىگى سول - قالىپتاسقان داعدى بويىنشا وينايدى. كوبى گيتارانى يسپاندار سياقتى ويناۋ كەرەك دەپ تۇسىنەدى. ءبىز ودان قاشۋىمىز كەرەك. وعان كۇيدىڭ نۇسقالارىن، ءۇنىن اكەلۋىمىز كەرەك. مىسالى، ءبىز ەكى گيتارادا قاتار وينايمىز. ول وركەستردى تىڭداپ وتىرعانداي بولەك اسەر بەرەدى. كەشىمىزگە كەلگەندەردىڭ ءبارى تاڭعالادى.
جازۋشى داۋرەن قۋات «اعا، ءسىزدىڭ گيتاراڭىزدان قوبىزدىڭ داۋىسىن ەستىگەندەي اسەر الدىم» دەگەن بولاتىن. ونىڭ اسەرلەنەتىن سەبەبى - ۇلتتىق گارمونيانىڭ اسەر ەتۋى. سونى سەزگەن سوڭ ۇقپاي وتىر عوي (كۇلىپ). بۇل - عىلىمدا زەردەلەنگەن نارسە.
گيتاراشىلاردىڭ ىشىندە قىزداردىڭ مىقتىسى - بايان نۇرمىشەۆا. حالىق اندەرىن گيتارامەن عاجاپ ورىندايدى. وتە كەرەمەت ورىندايدى. شەتەلدى وزدەرىنىڭ اندەرىن گيتارامەن ورىنداپ تاڭعالدىرا المايسىز. كەرىسىنشە، بايان سياقتى حالىق اندەرىن، كۇيلەردى ورىنداساڭ، زال تىك تۇرىپ قول سوعادى. وعان تالاي كوزىم جەتتى. ءبىز قاشان دا ۇلتتىق دۇنيەمەن عانا ۇتامىز.
ونەردىڭ سان تۇرىنە تۇرەن سالعان اقىن، ساتيريك قاجىتاي ءىلياس ۇلى دا گيتارادا شەبەر وينادى دەسەدى.
«اينالا قۇبىلىسقا سەرگەك، وتكىر سەزىممەن قارايتىن قاجىتايدىڭ عاجاپ ونەرى - ول حالىق اراسىندا كەڭ تاراعان مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ بارلىعىندا دەرلىك شەبەر وينايتىن قاسيەتى دەر ەدىم. دومبىرادان تىس، گارموندا ورىس اندەرىن قۇيقىلجىتا ورىنداسا، ماندولينادا نەبىر اسەرلى اۋەندەردى قۇلپىرتقاندا، كوڭىلىڭە ەرىكسىز جەلىك بىتىرەدى. ال ونىڭ گيتارادا وينايتىن «كەرۋەن» اتتى اۋەنى سول كەزدەگى ۆينوگرادوۆ كوشەسىنىڭ 88-ۇيىندە ورنالاسقان جاتاقحاناداعى ستۋدەنتتەر اراسىندا اڭىز بوپ تارادى»، - دەيدى جازۋشى پەرنەباي دۇيسەنبين.
ءداستۇرلى ءانشى ەركىن اعا شۇكىماننان قاجىتاي اعانىڭ گيتاراشىلىعى تۋرالى، ءداستۇرلى اندەردى گيتاراعا سالىپ ويناۋ تۋرالى پىكىرىن بىلدىك:
«قاجىتاي ءىلياسوۆتىڭ گيتارا تارتقانىن ءبىر-ەكى رەت قانا كوردىم. 70-تەن اسىپ، قولىنان قۋات كەتكەن كەزى ەدى. كاسىبي تارتاتىن ەدى. قىتاي قازاقتارىنىڭ ىشىندە گيتارا ۇيرەنۋشىلەر كوپ. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كەلگەن قانداستاردىڭ كوپشىلىگىن ايتۋعا بولادى. ولاردىڭ الدىڭعى قاتارىندا - قازىرگى قازاق ادەبيەتىندە ۇلكەن ورنى بار، اقىن اعامىز كەرىم ەلەمەس. ول كىسىنىڭ گيتارانىڭ سوڭىنا تۇسكەنى سونشالىق، ۆيرتۋوزدىق دەڭگەيدە ويناعان. قىتايدىڭ بالەنباي دەگەن قالاسىندا مىقتى گيتاراشى بار دەگەندى ەستىسە، سونىمەن گيتارا تارتىسۋعا ىزدەپ بارادى ەكەن. قازاقتىڭ باياعى كۇيشىلەرى ءبىر-ءبىرىن ىزدەپ، كۇي تارتىسقانى سياقتى عوي. قىتايدان كەلگەن تاعى ءبىر مىقتى گيتاراشى - ەربول ابەن. ءان ورىنداپ قانا قويماي، بىركەلكى ىرعاقتاعى كۇيلەردى گيتاراعا كەلتىردى. قىزداردىڭ ىشىندە كاسىبي گيتاراشى - بايان نۇرمىشەۆا. ونىڭ ەكسپەريمەنتى وتە ءساتتى بولدى.
گيتارادان قاشۋدىڭ قاجەتى جوق، كەرىسىنشە وزىمىزگە قاراي ىڭعايلاۋىمىز كەرەك. بۇل تۋرالى جازعاندارىڭىزعا قۋانامىن. مىسالى، گيتارامەن كۇي ويناۋ دەگەن ەرەكشە ونەر. التى ىشەكتىڭ مۇمكىنشىلىگى كوپ، گارمونيانى كەلىستىرۋ كەرەك. ءبىراق بارلىق كۇيدى تارتا بەرۋگە بولمايدى. مىسالى، «تورەمۇراتتى» گيتارامەن قايتىپ تارتاسىڭ؟! سول سياقتى «قانات تالدى»، «ايتبايدى» گيتارامەن ورىنداي المايسىڭ. ال گيتاراعا لايىقتى قازاقتىڭ سىرشىل، قوڭىر اندەرىن نەگە ورىنداماسقا؟!» - دەيدى ەركىن شۇكىمان.
گيتارا - اۋەلى جاستاردىڭ اسپابى. مۋزىكاعا قۇمار جاستاردىڭ گيتارانى اينالىپ وتپەيتىنى جوق شىعار. سولاردىڭ ءبىرى - تاۋىربەك بوزەكەن. تاۋىربەكتىڭ گيتارامەن شىعارعان اندەرى جاستار اراسىندا كەڭ تانىمال. تابىلدى دوسىموۆ ءىزباسارىنىڭ گيتارا جونىندە ايتارى كوپ...
تاۋىربەك بوزەكەن، جاس گيتاراشى:
تابىلدىڭ اندەرىن ەستراداعا سالۋدى دوعارۋ كەرەك
- ءتورت مەكتەپكە بولىنەتىن ءداستۇرلى ءان مەكتەبى سياقتى قازاقستانداعى گيتارا مەكتەبىن تورتكە بولۋگە بولادى. ونىڭ ءبىرىنشىسى - 70-جىلدارى گيتارامەن ءان ايتۋ ارقىلى ەلدى تاڭداي قاقتىرعان قوراباي ەسەنوۆ.
قازاقتىڭ تۇڭعىش باردى تابىلدى دوسىموۆ: «قوراباي - قازاقتىڭ گيتارا پاديشاسى» دەپ اتادى. ول - ءبىرىنشى مەكتەپ. ەكىنشىسى - سەمەيدەگى ماقسۇتحان ديحانبايەۆ دەگەن گيتاراشى. ونىڭ تارتىسى تىپتەن بولەك. ول كىسىنىڭ گيتارا تارتىسىن تىڭداساڭىز، ءتورت-بەس دومبىرانىڭ قاتار شىققان ءۇنىن ەستىگەندەي بولاسىز. قادىرعالي كوبەنتاي، ەرشات قايىرحان سياقتى اعالارىمىز سول كىسىنىڭ مەكتەبىنە جاتادى.
ءۇشىنشى مەكتەپ - تابىلدى دوسىموۆتىڭ مەكتەبى. تابىلدىعا ۇقساپ تارتاتىن، ءتىپتى داۋسىن كەلتىرىپ ايتىپ جۇرگەن جاستار جەتەرلىك. ول كىسى ليرو-بارد، قازاققا ءتان بارد ونەرىن قالىپتاستىرىپ كەتتى. ياعني، كەزىندەگى جىراۋلىق ءداستۇردى جاڭارتتى. ءتورتىنشى مەكتەپكە ءزامزام ءداۋىتوۆتى جاتقىزۋعا بولادى. 70-جىلدارى ورىستار «قازاقتىڭ اندەرى گيتاراعا كەلمەيدى» دەپ كۇلەدى ەكەن. سول كەزدە العاش رەت ءشامشى قالداياقوۆتىڭ، سەيدوللا بايتەرەكوۆتىڭ «جان دوسىم» دەگەن ءانىن ماسكەۋگە بارىپ ورىنداعان تۇڭعىش قازاق - ءزامزام ءداۋىتوۆ.
رەسەيدە العاش شىعا باستاعان شوۋ- باعدارلامالارعا قاتىسقان تۇڭعىش قازاق. ول كىسىنىڭ ساۋساقتارى گيتارانىڭ موينىن وراپ الاتىنداي ۇزىن بولىپتى. قازاقتىڭ ليريكالىق اندەرىن، ءشامشىنىڭ، جاقسىگەلدى سەيىلوۆتىڭ، تەمىرالى باقتىگەرەيەۆتىڭ، يليا جاقانوۆتىڭ اندەرىن گيتارامەن كاسىبي تۇردە ورىندادى، ياعني، ەستراداداعى گيتارا مەكتەبىن قالىپتاستىردى. نۇرلان ونەربايەۆ - وسى كىسىنىڭ شاكىرتى. ال كەيىن نۇرلان ونەربايەۆقا قانشاما جاس ەلىكتەدى؟! قازىرگى ەستراداداعى گيتارشىلاردىڭ بارلىعى ءزامزام ءداۋىتوۆ مەكتەبىنىڭ وكىلى دەسەم بولادى. مىنە، وسىنداي ءتورت مەكتەپ بار. مۇنى ءاردايىم ايتىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك.
قازىرگى ەستراداداعى گيتاراشىلارعا وكپەم بار. انشىلەر ساۋاتسىز با، مۋزىكالىق ءبىلىمى بولسا دا، ءبىر-بىرىنە قۇرمەتى، سىيلاستىعى جوقتاي كورىنەدى. ويتكەنى، جانر دەگەن بار. مىسالى، رەسەي مۋزىكاسىن الىپ قارايىق. ولاردا دا كوشە اندەرى دەگەن بار. ولار كوشە اندەرىن ەشقاشان ەسترادادا ورىندامايدى.
ويتكەنى، ول - كوشە اندەرى، جانرى سول. ولاردا مۋزىكاعا قۇرمەت بار. سول سياقتى ولاردا تۇرمە ءانى دەگەن بار، ونى كوشە اندەرىن ورىنداۋشىلار ورىندامايدى. ال ءبىزدىڭ انشىلەر تابىلدى دوسىموۆتىڭ باردتىق اندەرىن ەستراداعا سالىپ ءجۇر. بۇل - باردقا قۇرمەتسىزدىك. ال تابىلدىنىڭ كوزى تىرىسىندە ەشكىم ورىنداعان جوق. ول كىسى رۇقسات بەرمەدى. ول كىسى باردتى قاتتى قۇرمەتتەدى، ەستارادانىڭ اندەرىن گيتارامەن ورىنداعان جوق. تابىلدى دوسىموۆتىڭ اندەرىن ەستراداعا سالىپ ورىنداۋدى دوعارسا دەيمىن.
«تىڭداۋشىسى بولسا، نەگە ورىنداماسقا؟!» دەپ داۋ ايتقىسى كەلەدى بىرەۋلەر. سوندا باردتىق ونەر قايدا قالادى؟! ءداستۇرلى اندەردى دە ەستراداعا سالىپ ءجۇر، سويتە بەرسە، بۇل ونەر دە جويىلا باستاماي ما؟! ءداستۇرلى اندەگى ەشبىر ريتمگە باعىنبايتىن يىرىمدەر قايدا قالادى؟! ءار ءانشىنىڭ ءوز باعىتى، ءستيلى بار. سول ستيلدەن اينىماۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
دابىلدى دوسىموۆتىڭ اندەرىن قولىمنان كەلگەنشە ورىنداپ ءجۇرمىن. سونىڭ ناسيحاتشىسىمىن. ءوزىمدى ءانشى نەمەسە سازگەر دەپ ەسەپتەمەيمىن.
بايان نۇرمىشەۆا، ءانشى:
گيتارا - امبەباپ اسپاپ
- كىشكەنتايىمدا ۇيدە گيتارا بولدى. اعا-اپكەلەرىم وينايتىن. ارنايى ەشكىم ۇيرەتكەن ەمەس. كىشكەنتايسىڭ دەپ گيتارانى بەرمەيتىن. ۇيدە ەشكىم جوق كەزدە تىعىلىپ ويناپ جۇرەتىنمىن. ۇيدەگىلەردىڭ ايتۋى بويىنشا، سول ۋاقىت 5 جاسار كەزىم ەكەن. ءبىر كۇنى اپكەم كورىپ، تاڭعالىپتى. سودان بەرى گيتارامەن بىرگەمىن. ارى قاراي جاقسىراق تارتۋ ءۇشىن 2-سىنىپتان مەنى مۋزىكالىق مەكتەپكە بەردى.
وندا كلاسسيكالىق گيتارادان 5 جىل ساباق الدىم. ارى قاراي تاعى دا وقىعىم كەلدى. جوعارعى وقۋ ورنىندا دا گيتارانى وقىعىم كەلدى. ءبىراق مەنىڭ الماتىعا كەلگەن 1998 -جىلى قازاقستان بويىنشا ونداي وقۋ، ماماندىق بولعان جوق. ەسترادالىق گيتارا عانا بولدى. سول ءۇشىن قازاق ۇلتتىق كونسەۆاتورياسىندا «ءداستۇرلى ءان» ءبولىمىن تاڭدادىم. قايرات اعا بايبوسىنوۆتىڭ كلاسىنا ءتۇستىم. ول جەردە تەك دومبىرامەن عانا ءان ايتىپ، ۇيرەنىپ ءجۇردىم.
ۋاقىت وتە قايرات اعاعا گيتارا تارتاتىنىمدى ايتتىم. ساباققا الىپ كەلىپ، كورسەتتىم. ۇستازدارىم قولداعاننان كەيىن ءداستۇرلى اندەردى گيتاراعا لايىقتادىم. بۇل 2000 -جىلدار بولاتىن. ەڭ ءبىرىنشى «قارعام-اۋ» ءانىن ايتتىم. قازىر ءداستۇرلى ءاننىڭ 10 ىن گيتارامەن ورىنداپ ءجۇرمىن. التى ىشەكتى گيتارا قازاقتىڭ قوڭىر ۇنىنە، دومبىراعا كەلىڭكىرەيدى.
سول ءۇشىن وسى گيتارامەن ورىندايمىن. ءۇش گيتارام بار. بىزدە شەبەرلەر جوق، سوندىقتان شەتەلدەن الدىرامىن.
گيتارا - امبەباپ اسپاپ. ونى ءداستۇرلى انگە يكەمدەسەڭىز دە، ىڭعايعا كونەدى. سول سياقتى ەستراداعا، روككا، دجازعا دا، قانداي جانرعا بولسا دا كەلە بەرەدى.
مىنە، وزىمىزدەن گورى مامانداردى كوبىرەك سويلەتتىك. ولاردىڭ اڭگىمەسى قاشان دا قىزىق. قادىرعالي كوبەنتاي مەن ەرشات قايىرحاننىڭ ەكى-ءۇش كەشىن كورگەنىم بار. وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا، ىرىكتەلگەن پوەزياعا جازىلعان اندەردىڭ گيتارانىڭ قوڭىر ۇنىمەن ورىندالۋى سىزگە اسەر ەتپەي قويمايدى.
«گيتارانىڭ قوڭىر ءۇنى» دەپ وتىرعانىمىز تەگىن ەمەس. ونى تىڭداۋ كەرەك. سول سياقتى جاس اقىن ماقپال جۇماباي دا ءوز ولەڭدەرىنە جازىلعان اندەردى گيتارامەن ورىندايدى. نەگە دومبىرامەن، نە بولماسا قوبىزبەن ورىندامايدى؟! جوق، ول گيتارامەن ورىندايدى. ارينە، وعان دا ەلىتەسىز. قايتكەندە دە، گيتارا قازاققا جاقىن. «گيتارا قازاققا قالاي كەلدى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ تاپقاندايمىز. ءيا، ول كەلگەن جوق. بالكىم ونى قايتا جاڭعىردى دەگەنىمىز دۇرىس شىعار...
«اق جەلكەن» جۋرنالى
