بۇگىن ۇلت ۇستازى - احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تۋعان كۇنى
احمەت بايتۇرسىنوۆ قازىرگى قوستاناي وبلىسى، جانگەلدى اۋدانى سارىتۇبەك اۋىلىندا ومىرگە كەلگەن. احمەت تورعايداعى 2 سىنىپتىق ورىس- قازاق مەكتەبىن 1891-جىلى ءبىتىرىپ، ورىنبورداعى 4 جىلدىق مەكتەپكە وقۋعا تۇسەدى. 1895-1909-جىلدارى اقتوبە، قوستاناي، قارقارالى ۋەزدەرىندەگى ورىس-قازاق مەكتەپتەرىندە وقىتۋشى، قارقارالى قالالىق ۋچيليشەسىندە مەڭگەرۋشى قىزمەتىن اتقارادى.
ۇلت ۇستازىنىڭ ساياسي قىزمەت جولى 1905-جىلى باستالادى. 1905-جىلى قوياندى جارمەڭكەسىندە جازىلىپ، 14500 ادام قول قويعان قارقارالى پەتيتسياسى (ارىز-تىلەگى) اۆتورلارىنىڭ ءبىرى دە احمەت بولاتىن. قارقارالى پەتيتسياسىندا سول كەزدەگى قازاق جۇرتشىلىعىنىڭ مۇددەسى قامتىلعان ەدى. پەتيتسيادان كەيىن جاندارمدىق باقىلاۋعا الىنعان بايتۇرسىن ۇلى 1909-جىلى 1- شىلدەدە گۋبەرناتور تروينيتسكيدىڭ بۇيرىعىمەن تۇتقىندالىپ، سەمەي تۇرمەسىنە جابىلدى. رەسەي ءى ءى م- ءنىڭ ەرەكشە كەڭەسى 1910-جىلى 19- اقپاندا احمەتتى قازاق وبلىستارىنان تىس جەرگە جەر اۋدارۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. وسى شەشىمگە سايكەس احمەت بايتۇرسىن ۇلى ورىنبورعا 1910-جىلى 9- ناۋرىزدا كەلىپ، 1917-جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن سوندا تۇردى. بايتۇرسىن ۇلى ءومىرىنىڭ ورىنبور كەزەڭى ونىڭ قوعامدىق-ساياسي قىزمەتىنىڭ اسا قۇنارلى شاعى بولدى. ول وسى قالادا 1913-1918-جىلى ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن سەنىمدى دوستارى ءا. بوكەيحان، م. دۋلات ۇلىمەن بىرىگىپ، سونداي-اق قالىڭ قازاق زيالىلارىنىڭ قولداۋىنا سۇيەنىپ، تۇڭعىش جالپى ۇلتتىق «قازاق» گازەتىن شىعارىپ تۇردى.
گازەت قازاق حالقىن ونەر، ءبىلىمدى يگەرۋگە شاقىردى. احمەتتىڭ ورىنبورداعى ءومىرى مەن قىزمەتى رەسەي ۇكىمەتىنىڭ قاتاڭ جاندارمدىق باقىلاۋىندا ەدى. ول «قازاققا» جابىلعان نەگىزسىز جالا سالدارىنان اباقتىعا جابىلدى.
احمەت بايتۇرسىنوۆ 1921-1925-جىلدارى ورىنبورداعى، 1926-1928-جىلى تاشكەنتتەگى قازاق حالىق اعارتۋ ينستيتۋتتارىندا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، مادەنيەت تاريحى پاندەرىنەن ساباق بەردى. 1928-جىلى الماتىدا قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ اشىلۋىنا بايلانىستى رەكتوردىڭ شاقىرۋىمەن وسى وقۋ ورنىنا پروفەسسور قىزمەتىنە اۋىستى.
1929-جىلى 2- ماۋسىمدا 43 الاش قوزعالىسى قايراتكەرلەرىمەن بىرگە ول الماتىدا تۇتقىنعا الىنىپ، وسى جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تەرگەۋ ءۇشىن ماسكەۋدەگى بۋتىركا اباقتىسىنا جونەلتىلدى. ك س ر و حالىق كوميسسارلار كەڭەسى جانىنداعى و گ پ ۋ «ۇشتىگىنىڭ» 1930-جىلدىڭ 4- ساۋىردەگى شەشىمىنە سايكەس، بايتۇرسىنوۆ اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. بۇل شەشىم بىرنەشە رەت وزگەرىستەرگە ۇشىرادى: 1931-جىلى قاڭتاردا 10 جىلعا كونتسلاگەرگە اۋىستىرىلسا، 1932-جىلى قاراشادا 3 جىلعا ارحانگەلسكىگە جەر اۋدارىلسىن دەپ ۇيعارىلدى.
ۇلت ۇستازى اتانىپ، سوڭىنا وشپەس ءىز قالدىرعان احمەت 1937-جىلى جەلتوقساندا جازىقسىز اتىلىپ كەتتى.
اقىننىڭ العاشقى كىتابى - «قىرىق مىسال» 1909-جىلى جارىق كورگەن. حالقىن «ماسا» بوپ وياتقان احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋ كەزەڭدەرىن عىلىمي نەگىزدە توپتاپ بەرگەن. «ادەبيەت تانىتقىش» - سان-سالالى ادەبيەت تابيعاتىن جان-جاقتى اشىپ، تالداپ-تۇسىندىرگەن عىلىمي زەرتتەدى.
بايتۇرسىن ۇلى «ادەبيەت تانىتقىشىمەن» قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالدى. سونداي-اق ول - ادەبيەت تاريحىنىڭ مۇراسىن، اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن جيناعان زەرتتەۋشى عالىم. كوركەمدىگى ايرىقشا «ەر سايىن» جىرى (1923) مەن قازاق تاريحىنىڭ ءتورت ءجۇز جىلىن قامتيتىن «23 جوقتاۋ» جيناعىن (1926) كىتاپ ەتىپ شىعاردى.
حالىق مۇراسىنا ۇلكەن جاناشىرلىقپەن قاراعان احمەت بايتۇرسىن ۇلى «ادەبيەت تىلىنە نەگىز ەتىپ ەل اۋزىنداعى ءتىل الىنباسا، ونىڭ اداسىپ كەتەتىندىگىن» ايتتى. بايتۇرسىن ۇلى - قازاق كاسىبي جۋرناليستيكاسىن قالىپتاستىرعان ءىرى قايراتكەر. ول قازاق حالقىنا، زيالى قاۋىمعا گازەتتىڭ قوعامدىق قىزمەتىن ۇعىندىرىپ، باسپا ءسوزدىڭ وركەنيەتتى، تاۋەلسىز ەلگە اسا قاجەت دۇنيە ەكەنىن جانكەشتى ءىس-ارەكەتىمەن كورسەتتى.
