ادام بولام دەسەڭىز
مەملەكەت باسشىسىنىڭ 1996 -جىلعى №2923 جارلىعىندا «ۇلتى قازاق ازاماتتار وزدەرىنىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ جازىلۋىن قازاق تىلىنە ءتان ەمەس، اففيكستى الىپ تاستاي وتىرىپ جانە اكەسىنىڭ اتىن جازعان كەزدە ازاماتتىڭ جىنىسىنا قاراي «ۇلى» نەمەسە «قىزى» سوزدەرى قوسىلىپ بىرگە جازىلادى» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي كورسەتىلدى. سودان بەرى ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن تۇرعىندارى وزدەرىنىڭ اتى- جوندەرىن دۇرىس جازۋ جونىندە تالپىنىس جاساپ كەلەدى. 1917 -جىلى قازاق ءبىلىمپازدارىنىڭ ءبىرىنشى سەزىندە الاش زيالىلارى «قازاق اتى- ءجونىن ورىس حالقىنا ەلىكتەپ، «- وۆ، - يەۆ» دەپ جازۋ توقتاتىلسىن! بۇدان بىلاي قازاق ازاماتتارى ءوز اتى- جوندەرىن ۇلتتىق داستۇرمەن اباي قۇنانباي ۇلى دەگەن سياقتى جازدىرسىن، ءبىز دە احمەت بايتۇرسىن ۇلى، ءاليحان بوكەيحان ۇلى بولايىق!» دەپ الاشوردا كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ارنايى قاۋلى شىعارعان ەكەن. ۇلت زيالىلارىنىڭ باسىن قىرقىپ تاستاعان 1937 -جىلدان كەيىن قازاقتىڭ ءبارى كوگەندەلگەن قوزىداي ورىس ۇلگىسىمەن اتى- ءجونىن تولتىرۋعا كوشتى. بەلگىلى عالىم شەرۋباي قۇرمانباي ۇلى قازىرگى تاڭدا ازاماتتاردىڭ اتى- ءجونىنىڭ جازىلۋى 18 ۇلگىدە جۇرگىزىلەتىنەن ايتىپ قىنجىلا ماسەلە كوتەرگەن بولاتىن.
اسقار قۇمىران «قازاق تىلىندەگى سايت، گازەت شولىپ وتىرىپ، ءبىر نارسەگە نازار اۋداردىم. قازاق تۇلعالاردىڭ اتتارىن جازۋى. مىسالى، بۇقار جىراۋ قالقامان ۇلى. بۇل سوۆەتتىك زاماننان قالعان ادەت. قازاقتا بۇقار جىراۋ دەگەن كىسى بولعان، بۇقار جىراۋ قالقامانوۆيچ دەگەن جوق. اباي قۇنانبايەۆ، ماحامبەت وتەمىس ۇلى، تاتتىمبەت قازانعاپ ۇلى، قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى دەگەندەر دە بولماعان. زامانىندا اباي، ماحامبەت، قۇرمانعازى، تاتتىمبەت دەگەن كىسىلەر جاساعان. بوگەنباي اكشايەۆيچ، قابانباي قوجاعۇلوۆيچ دەگەن باتىرلار جوق قوي. ال الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ءجونى باسقاشا، ولار ورىسشا وقىپ، اتى- جوندەرى ورىس ۇلگىسىمەن تاڭبالانا باستادى: ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، تاعى باسقا...» دەپ جازىپتى. سول الاش وكىلدەرى جوعارىداعى قاۋلىنى قابىلداعانىمەن، ىسكە اسىرا الماي ارماندا كەتكەن جوق پا؟ !. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ تەگىن، اتىن، اكەسىنىڭ اتىن وزگەرتۋدى تىركەۋ «نەكە جانە وتباسى» زاڭى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 1999 -جىلعى 22 - مامىرداعى قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋ ءتارتىبى تۋرالى» ەرەجەگە سايكەس جۇرگىزىلەدى. بۇل ەرەجە تالاپتارى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنا 16 جاسقا تولعان كەزدە تەگىن وزگەرتۋ قۇقى بەرىلەدى.
بۇل شارا ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ تۇرعىلىقتى جەرىندەگى ا ح ا ج ورگاندارىندا جۇرگىزىلەدى. اتى- ءجونىن وزگەرتۋ تۋرالى ءوتىنىشتى قاراۋ ونى بەرگەن كۇننەن باستاپ، ءبىر اي مەرزىمنەن كەشىكتىرىلمەي اياقتالۋعا ءتيىس. ءوتىنىش يەسى بەلگىلەنگەن ۇلگىدەگى ارىز، ءومىربايان، جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتىڭ كوشىرمەسىن، ازاماتتىڭ تىركەۋ كىتابىن، مەملەكەتتىك الىم تولەنگەن تۇبىرتەكتى قوسا تاپسىرادى. ازاماتتاردىڭ تەگى ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ قالاۋى بويىنشا مەملەكەتتىك جانە ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەدى. سونىمەن قاتار تەگى مەن اكەلەرىنىڭ اتتارىن جازۋ كەزىندە قازاق تىلىنە جات «- وۆ، - يەۆ، - وۆا، - وۆنا، - وۆيچ» جۇرناقتارى الىپ تاستالىپ، ونىڭ ورنىنا «ۇلى» ، «قىزى» جالعاۋلارى بىرگە قوسىلىپ جازىلادى. بۇرىنعى زاماندا تولتىرىلعان جەكە باس كۋالىگىندە كەتكەن قاتەنى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، جاڭادان تۋعان نارەستەلەردىڭ اتىن بۇرمالاپ جازۋ تىيىلماي تۇر. تولەگەندى - تۋلەگەن، ايگەرىمدى - ايگەريم دەپ جازۋ جالعاسىپ جاتىر. جىل سايىن گرانت يەگەرلەرى شىعاتىن تىزىمگە كوز سالساڭىز، اتى- ءجونى قاتە، نە بۇرمالانعان ازاماتتاردى كورەسىز. ماسەلەن، ءمولدىر اتتى قازاق قىزىنىڭ اتى «مولدەر، مولدير، مولدىر، مولدەر، مۋلدىر، مۋلدر» دەپ تولتىرىلادى.
موڭعوليا قازاقتارىنىڭ كەيبىرىنىڭ ءتولقۇجاتىندا ابىلسەيىت- ابىلسايت، قايرات- حايراات، جاقسىلىق- جاگسلاگ، قۋانىش- حۋۆانيش سەكىلدى جازىلىپ كەتكەن. ازاماتتىق العان كەزدە، 16 جاسقا تولعان كەزدە وسىنداي كوزگە بادىرايىپ تۇرعان قاتەنى تۇزەتۋگە بولماي ما؟ وسىنىڭ ءبارى قۇجاتتى ورىس تىلىندە راسىمدەۋدىڭ بالەسى. نەگىزى، جەكە كۋالىك تەك مەملەكەتتىك تىلدە تولتىرىلۋى ءتيىس! ادىلەت مينيسترلىگى «قازاقتاردىڭ اتى- ءجونى قازاقشا جازىلسىن» دەگەن ەلباسى جارلىعىن ەلەي بەرمەيدى. «ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىن جازۋعا بايلانىستى ماسەلەلەردى شەشۋ ءتارتىبى تۋرالى» جارلىقتى قابىلداعاننان كەيىن جۋرناليستەردىڭ ءبىرى پرەزيدەنتتەن «ءسىز دە «وۆ» ، «يەۆ» - ءتى الىپ تاستايسىز با؟ » دەپ سۇراعان. سوندا ەلباسى «مەن دە سولاي جاسار ەدىم، الايدا وسى اتى- ءجونىم حالىقارالىق ماسشتابقا وسىلاي تانىلدى عوي» دەگەن ەدى.
كەز كەلگەن ادام اتى- ءجونىنىڭ دۇرىس، ساۋاتتى جازىلۋىن قالايدى. جۇرتتىڭ كوبى قۇجات وزگەرتۋگە كەلگەندە وسى سالاداعى بيۋروكراتيالىق جۇيەدەن، قاعازباستىلىقتان، تولىپ جاتقان اۋرەدەن قاشادى. ءىس جۇزىندە پرەزيدەنت جارلىعىنىڭ ءۇشىنشى تارماعى بويىنشا قاتە جازىلعان اتا- تەكتى ەشقانداي باسى ارتىق قۇجات تالاپ ەتپەي- اق، وزگەرتىپ جازۋعا بولادى. ادام بولام دەسەڭىز، اۋەلى اتى- ءجونىڭىزدى دۇرىستاڭىز!
نۇرتورە ءجۇسىپ
www.aikyn.kz
