الەمدەگى ەڭ تەرەڭ كول

 استانا. قازاقپارات -  الەمدەگى ەڭ تەرەڭ جانە تۇشى كول -  بايكال (بايكول) . بۇل كول رەسەيدىڭ شىعىس ءسىبىر اۋماعىندا، بۋراتيا رەسپۋبليكاسى مەن يركۋتسك وبلىسى شەكاراسىندا ورنالاسقان.

دۇنيە ءجۇزى كارتاسىنان كوز سالساڭىز، رەسەي جەرىندەگى اي بەينەلى بايكالدى قينالماي تاۋىپ الاسىز. كولدىڭ تەرەڭدىگى - 1642 مەتر، اۋدانى - 31,5 مىڭ شارشى شاقىرىم، ۇزىندىعى - 636 شاقىرىم. بايكال كولى تۇشى سۋى، فلوراسى مەن فاۋناسىنىڭ سان تۇرلىلىگى ارقىلى الەمگە تانىمال. كول سۋىنىڭ جالپى كولەمى - 23 مىڭ كۋب شاقىرىم. بۇل ارال تەڭىزىنەن 23 ەسە، ازوۆ (ازاۋ) تەڭىزىنەن 92 ەسە كوپ.

بارگۋزين، چىركۋي، پروۆال اتالاتىن 3 ءىرى شىعاناعى مەن اۋليە تۇمسىق تۇبەگى بار. كولدە 27 ارال بولسا، ولاردىڭ ەڭ ۇلكەنى-ولحون (730 ك م²) . كولگە 336 وزەن كەلىپ قۇيادى. ولاردىڭ ىرىلەرى: سەلەنگا، بارگۋزين، جوعارى انگارا، تۋركا، ت. ب. ال كولدەن ءبىر عانا انگارا وزەنى اعىپ شىعادى. بايكالعا قۇيىلاتىن سۋدىڭ 50 پايىزى سەلەنگا وزەنىنەن كەلەدى. ەڭ بيىك سۋ دەڭگەيى تامىز- قىركۇيەك ايلارىندا ورىن الادى، ال ەڭ تومەن دەڭگەيى ناۋرىز- ءساۋىر ايلارىندا بايقالادى.



 عۇمىرىن بايكال كولىن زەرتتەۋگە ارناعان اتاقتى گ. يۋ. ۆەرەشچاگيننىڭ ەسەپتەۋىنە قاراعاندا، كولگە ەشقانداي وزەن قۇيماي تۇرعاننىڭ وزىندە انگارا بايكالدىڭ سۋىن تاۋىسۋى ءۇشىن 400  جىل اعۋى كەرەك ەكەن. كولدە وسىمدىكتەردىڭ 850, جانۋارلاردىڭ 1400 ءتۇرى بار. بۇل جەردەگى وسىمدىكتەردىڭ 133 ءتۇرى، جانۋارلاردىڭ 848 ءتۇرى باسقا جەرلەردە كەزدەسپەيدى.

 بايكال، سونداي- اق، ەجەلگى جاراتىلىستاردىڭ تابيعي مۇراجايى رەتىندە بەلگىلى. بۇل جەرگە جوعارىدا اتاپ كەتكەن ەندەميكتەردىڭ كەلگەنىنە 5 ميلليون جىلدان اسقان ەكەن. جەر شارىنداعى بارلىق تۇشى سۋلار قورىنىڭ 22 پايىزىن وسى كول قۇرايدى. وسىنشا مولشەردەگى ىشۋگە جارامدى سۋدىڭ ءبىر جەرگە توپتالۋى تابيعاتتىڭ قايتالانباس عاجايىبى. سۋى وتە ءمولدىر، 40 مەتر تەرەڭدىكتەگى كول ءتۇبىن كورۋگە بولادى، ءارى وتتەگىگە باي.

قىس مەزگىلىندەا، ياعني قاڭتاردان مامىرعا دەيىن، بايكال مۇزعا اينالسا، تەك انگارا وزەنىنە جاقىن 15-20 شاقىرىم جەر عانا قاتپايدى. اقپان ايىندا مۇزدىڭ قالىڭدىعى كول ورتاسىندا 1 مەتر، جاعالاۋعا جاقىن جەرلەر 1,5-2 مەترگە دەيىن قاتادى.

Massaget.kz