تۇركياداعى ۆاليۋتا داعدارىسى: سەبەپتەرى مەن سالدارى
«سۋپەر پرەزيدەنتتىك» جۇيە قىسقا مەرزىمدى ستراتەگيادا ءوز-ءوزىن اقتايتىن جۇيە بولۋى مۇمكىن، الايدا، ول ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيادا ەلدىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن جۇيە. تۇركيانىڭ قازىرگى پرەزيدەنتىنىڭ اتىنا سىن ايتۋدان اۋلاقپىز.
دەسەك تە، تىلەۋلەس ەل رەتىندە باۋىرلاس ەلدىڭ ءار قادامىن قاداعالاپ وتىرساق، ونىڭ قانداي ايىبى بار. اقتالعاندىق ەمەس، ماجبۇرلىكتەن ايتىپ وتىرمىز بۇل ءسوزىمىزدى. تۇركيا تەك باۋىرلاس ەل ەمەس، سونىمەن قاتار، تاعدارلاس ەلگە اينالدى.
بۇل تۋرالى islam.kz اقپاراتتىق پورتالى حابارلاپ وتىر.
رەجەپ تايىپ ەردوعان العاشقى جىلدارى بيلىك باسىنا كەلگەندە تۇركيا ەكونوميكاسى جاقسى جاعىنان كورىندى. الايدا، بۇل جەتىستىك رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ ارقاسىندا ەمەس، كەزىندە تالاي جىلعا سوزىلعان تۇرعىت ءوزالدىڭ ساۋاتتى جۇرگىزىلگەن رەفورمالارىنىڭ جەمىسى بولاتىن. ۋاقىت وتە كەلە پوپۋليزم جەتەگىندە كەتكەن قازىرگى تۇرىك باسشىسىنىڭ جان- جاقتى ويلانباي جاسالعان قادامدارىنان اتالعان ەلدىڭ قارجى نارىعى قيىن كەزەڭگە تاپ بولىپ وتىر. بۇل ارادا رەجەپ تايىپ ەردوعاندى ءبىرجاقتى ايىپتاۋدان اۋلاقپىز.
بۇعان باسقا دا جاناما فاكتورلار سەبەپ بولىپ وتىر. الايدا، بار جاۋاپكەرشىلىك تۇرىك باسشىسىندا. ساۋاتتى ستراتەگيالىق قادام جاساي الماعانى ءۇشىن. وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان رەسۋرستى وڭتايلى باسقارا الماعانى ءۇشىن. بۇرىن دا تۇرىكتەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنىڭ قۇنسىزدانىپ كەلە جاتقانى تۋراسىندا تالاي حابارلاعان بولاتىنبىز.
ونىڭ ارتى گيپەرينفلياتسياعا ۇلاسا ما؟ ازىرگە تۇركيا بۇدان الىس جاتىر، ءبىراق، قازىرگى قالىپتاسىپ وتىرعان جاعداي ءتۇبى سوعان اپارىپ سوقتىرادى. بۇل جايىندا Mike Mish Shedlock بلوگىنىڭ اۆتورى وسىنداي پىكىر ءبىلدىرىپتى.
وسى اپتانىڭ باسىندا، دالىرەگى، دۇيسەنبىدە ليرانىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامى 7 پايىزعا قۇنسىزداندى، الداعى ۋاقىتتا قۇلدىراماسا، وڭالمايدى. اسىرەسە، مينيسترلەر كابينەتىن جاساقتاۋ كەزىندە ورىن العان قارجى نارىعىنداعى جاعداي دا بۇعان ءوز اسەرىن تيگىزىپ وتىر.
رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ ءوز كۇيەۋ بالاسىن ەلدىڭ قارجى ءمينيسترى ەتىپ تاعايىنداعانى، سونداي- اق، ۇكىمەت قۇرامىنا ەكونوميكاعا جاۋاپتى بەلگىلى ساياساتكەرلەردى ەنگىزبەۋى دە كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك.
ينۆەستورلار تۇرىكتەردىڭ قۇندى قاعازدارى مەن اكتسيالارىنان جاپپاي باس تارتىپ جاتىر. ناتيجەسىندە 2028 -جىلدىڭ قازان ايىندا وتەلۋى ءتيىس دوللارلىق وبليگاتسيالار بويىنشا تابىس %6,8 دان وتكەن اپتادا شامامەن %7,15 عا ارتقان.
مۇنىڭ ءبارى تۇرعىنداردىڭ ءومىرىن قيىنداتادى، ويتكەنى، كاپيتال نارىعى، شىن مانىندە، جابىلىپ قالعان. بۇل ءوز كەزەگىندە ۆاليۋتا داعدارىسىنا اپارىپ سوقتىرۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا ۆاليۋتا باعامىنىڭ قاتتى قۇلدىراۋى ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى كومپانيالاردىڭ سىرتقى قارىزىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەك.
حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ كەلتىرگەن دەرەگىنە قاراعاندا، تۇركيا دامۋشى ەلدەر اراسىنداعى قارىزى ەڭ كوپ ەلدەردىڭ بىرىنەن سانالادى - اتالعان ەلدىڭ قارىز مولشەرى جالپى ىشكى ونىمگە شاققاندا %53,4 عا جەتكەن.
كونيۋنكتۋرا جايلى بولىپ تۇرعاندا جەرگىلىكتى كومپانيالار ميللياردتاعان دوللاردى قارىزعا الىپ العان ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە وزدەرىن دە، ەل ەكونوميكاسىن دا دەۆالۆاتسيا ورىن الا قالعان جاعدايدا قيىن جاعدايدا قالدىرادى. بيىل ليرا ءوز قۇنىنىڭ بەستەن ءبىرىن جوعالتتى.
ايتا كەتۋ كەرەك، ينۆەستورلار مەن الاياقتار پرەزيدەنت سايلاۋى قارساڭىندا جەمتىككە تالاسقان قۇزعىنداي بولىپ، قولدان تومەندەتىلگەن باعامدى پايدالانىپ قالعان بولاتىن. رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ جەڭىسىنە ەشكىم كۇمان كەلتىرگەن ەمەس، الايدا، ونىڭ ورتالىق بانكتى تاۋەلسىزدىگىنەن ايىراتىنىنان قاۋىپتەنگەن ەدى.
قاۋىپتەرى راسقا اينالدى. رەجەپ تايىپ ەردوعان جوعارى پايىز ستاۆكاسىن «زۇلىمدىقتىڭ بارشا اتاسى» اتاعان بولاتىن. وسىعان بايلانىستى نارىقتا جۇرگەندەر پرەزيدەنتتىڭ ورتالىق بانككە ينفلياتسيا قىسىمىمەن كۇرەسۋگە بوگەت جاسايتىنىنا الاڭداۋلى بولاتىن.
دۇيسەنبىدە تۇرىك پرەزيدەنتىنىڭ قادامى بۇل قاۋىپتى راسقا اينالدىرۋى مۇمكىن ەكەنىن راستاپ بەرگەندەي بولدى: ەندىگى جەردە تەك پرەزيدەنت قانا ورتالىق بانك باسشىسى مەن ونىڭ ورىنباسارىن ءوزى تاعايىندايدى.
تۇرىكتەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنىڭ قۇنسىزدانۋىنا ەكونوميكالىق جاعداياتتاردان گورى ساياسي جۇرىستەر كوپ سەبەپ بولىپ وتىرعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. وسى ورايدا تاريحتان مىناداي مىسالدار كەلتىرە كەتسەك، ارتىق بولا قويماس: ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەرمەن- جەكسەن بولىپ جەڭىلگەن نەمىستەر رەپاراتسيانى تولەۋ مۇمكىندىگى بولماعاندىقتان، اقشا باسىپ شىعاراتىن ستانوكتى ىسكە قوسقان ەدى، ناتيجەسىندە گيپەرينفلياتسيا ورىن الدى.
زيمبابۆە پرەمەر-مينيستر روبەرت مۋگابە جەردى حالىققا بەرۋ ءۇشىن بايلاردان تارتىپ العان بولاتىن. ناتيجەسىندە ەلدەن كاپيتال جىلىستاي باستادى. تۇتاس ەل ۆاليۋتا سەكىلدى قۇلدىراۋعا بەت الدى. كەدەيلىكپەن كۇرەسۋ ءۇشىن ۆەنەسۋەلا پرەزيدەنتى ۋگو چاۆەس پەن نيكولاس مادۋرو حالىققا ارزان جانار- جاعارماي بەرگىسى كەلدى.
دوللارعا شاققاندا بۇل ەلدە جانار-جاعارماي تيىن تۇرادى، الايدا، مۇنداي باعاعا جانار- جاعارماي تابا المايسىز. قازىر بۇل ەل نەگىزگى سەبەبى ارزان جانار- جاعارمايدى جاتپاسا دا الاپات داعدارىستى باستان كەشىرۋدە. ءتۇبى ەردوعان تۇركيانى كۇيرەتىپ تىنۋى مۇمكىن. گيپەرينفلياتسيا ورىن الا قالعان جاعدايدا كورشى جاتقان گرەكيا مەن ەۋروپاعا تۇرىك بوسقىندارى اعىلۋى مۇمكىن.
