قاراڭعىدا ساۋلە شاشاتىن كوك كەسەنە قۇپياسى قاشان اشىلادى

قىزىلوردا. قازاقپارات -  قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جاڭاقورعان اۋدانىندا قازاق حالقىنىڭ حاس باتىرى اتانعان الپامىستىڭ اسىل جارى - گۇلبارشىننىڭ ماڭگىلىك مەكەنىنە اينالعان كونە نىسان ورىن تەپكەن.

الايدا بەيىمبەت مايلين جازىپ كەتكەن كوك كەسەنە 1930 -جىلداردان كەيىن جەرمەن-جەكسەن بولعان، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

الپامىس باتىر جايىندا ايتىلاتىن اڭىزداردا ونىڭ جۇبايى گۇلبارشىن جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى بايان ەتىلەدى. الايدا گۇلبارشىننىڭ قاي جەردە دۇنيە سالعاندىعىنا قاتىستى ءتۇرلى جورامالدار بار. جاڭاقورعان اۋدانى اۋماعىنداعى تومەنارىق ەلدى مەكەنىنە جاقىن ورنالاسقان كوك كەسەنە سول گۇلبارشىن سۇلۋدىڭ ماڭگىلىك مەكەنى دەگەن دەرەك ايتىلىپ ءجۇر. كوپتەگەن دەرەكتەردە ونىڭ اكەسى - قارمىس باي قازىرگى جاڭاقورعان اۋدانى اۋماعىندا ورىن تەپكەن وزگەنت اۋىلى ماڭىنداعى ەلدى مەكەنمەن اتتاس كونە شاھاردا بيلىك قۇرعانى ايتىلادى.

كوك كەسەنە وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىنا دەيىن جەتكەن. قانشاما عاسىر تۇرعان مادەني ەسكەرتكىشتىڭ جاۋىن- شاشىن، جەل جانە وزگە دە تابيعي قۇبىلىستار سالدارىنان قابىرعاسى ءمۇجىلدى. جارامسىز كۇيگە ءتۇستى. وسىنداي نەمقۇرايدىلىق سالدارىنان ول جەرمەن- جەكسەن بولدى. قيراپ قالعانىن ەل كوردى.

قازاقتىڭ قابىرعالى قالامگەرى بەيىمبەت مايلين كوك كەسەنە جايلى تاسقا باسىلعان تۇشىمدى ەڭبەكتەرىن قالدىرىپ كەتكەن. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە جاريالانعان «مادەنيەت مۇرالارى» دەگەن ماقالاسىندا قابىرعالى قالامگەر تاريحي ەسكەرتكىشتى قورعاۋعا بايلانىستى ءوز كوزقاراسىن بىلدىرگەن. دەگەنمەن سول كەزدە وعان قۇلاق اسقان ەشكىم بولمادى. كۇتىمسىز قالعان كەسەنە ءبىرجولا قۇلاپ تىندى.

جاڭاقورعاندىق جۋرناليست-جازۋشى ادىربەك سوپىبەكوۆ كوك كەسەنە تۋرالى ءبىرشاما دەرەكتەر كەلتىرىپ وتكەن ەدى. ول اۋداننىڭ شەجىرەسى باسىلعان «جاڭارعان جاڭاقورعان» كىتابىندا اكادەميك الكەي مارعۇلاننىڭ ەڭبەكتەرىندە ايتىلعان بارشىنكەنت جايلى ايتتى. «كوپتەگەن زەرتتەۋلەردە بارشىنكەنت سىرداريانىڭ وڭ جاعاسىنا قونىس تەپكەنى ايتىلادى. كوك كەسەنە دە سوعان تاياۋ جەردە بولعان دەۋشىلەر دە بار. بۇل اڭگىمە شىندىققا جاناساتىن سەكىلدى. گۇلبارشىن سۇلۋ باقيلىققا اتتانعاندا، ونى ەلسىز دالاعا اپارىپ جەرلەگەن جوق. قالا ماڭىنداعى قورىمنىڭ بىرىنە جەرلەگەن. دەمەك، بارشىنكەنت پەن كوك كەسەنەنىڭ اراسى ونشا قاشىق بولماعان سەكىلدى. سوندىقتان ايگىلى كەسەنەنى گۇلبارشىن سۇلۋدىڭ ماڭگىلىك مەكەنىنە اينالعان قاسيەتتى ورىن دەپ ساناساق، ارتىق ەمەس»، - دەگەن ەدى مارقۇم ادىربەك اعامىز.

سونداي-اق جەرگىلىكتى تۇرعىن سەيدان نۇرلىبەكوۆ كەسەنە جايىندا كەيىنگى ۇرپاققا قىزىقتى ماعلۇماتتار كەلتىرىپ وتكەن. ول كىسى ءوزىنىڭ كوزىمەن كورگەن ءبىرقاتار جايلاردى اۋىلداستارىنا اڭگىمەلەپ بەرگەن. 1930 -جىلدارى قازىرگى قوجامبەردى باتىر اتالاتىن ەلدى مەكەننىڭ اتى قاندىارال بولعان ەكەن. اعامىز سول كەزدە اۋىلداعى ءتورتجىلدىق مەكتەپتە وقىعان. ۇستازى ايتمۇحان ولاردى كوك كەسەنەگە ءجيى الىپ باراتىن كورىنەدى.

«بىزگە تاريحي ورىن جايىندا قىزىقتى سىر شەرتەدى. ۇستازىمىز ايتقان مىنا ءبىر اڭگىمە ەسىمدە قالىپتى. كەسەنە قۇلاماي تۇرعاندا، ءتۇن ورتاسىندا ول جەردەن جارىق كورىنەدى ەكەن. ول زاماندا شىراقشى دەگەن جوق. سوندا بۇل ساۋلە قايدان ءتۇسىپ تۇر؟ جارىقتىڭ پايدا بولۋ سەبەبى بار ەكەن. كەسەنە كىرپىشتەرىنە ءتۇرلى حيميالىق قوسپالار قوسىلعان ەكەن» ، - دەيدى ول.

بۇل ءسوزدىڭ جانى بار سەكىلدى. بۇل تۇرعىدا ياكۋبوۆسكي، كاللاۋر سەكىلدى عالىمدار دا جازعان. ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، كەسەنە قۇرىلىسىنا جاسىل ءتۇستى مالاحيت پەن ازيرۋت- جەز قوسپالارى قوسىلعان. ودان باسقا دا قوسپالار بار. ولار تۇنگى ۋاقىتتا ساۋلە شىعارىپ تۇراتىنعا ۇقسايدى.

«تۇركىستان ارحەولوگيا اۋەسقويلارى ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەسى، پەروۆسك ۋەزىنىڭ باستىعى پولكوۆنيك ۆ. كاللاۋر 1901 -جىلى جازدا كوك كەسەنەنى كەلىپ زەرتتەگەن. ول تولتىرعان 2 -جەلتوقسانداعى №6 حاتتاماعا قاراعاندا كەسەنە كۇمبەزىنىڭ ىشكى جاعىندا اينالا جازىلعان ارابشا جازبالاردى كەڭسە قىزمەتكەرى جايلىبايەۆ كوشىرىپ العان، فوتوتاسپانى ا. ۋتكين تۇسىرگەن. كاللاۋردىڭ ايتۋىنشا، عيماراتتىڭ ارتقى بولىگىندە ساعانا بولعان، ەدەننەن تومەن تۇسەر اۋىزعى جاعى تاسقا تولىپ بىتەلىپ قالعان. ساعانا ۇستىنەن مۇسىلمان اۋليەلەرىنىڭ مازارلارىنا ءتان جاساۋلى قۇلپىتاس ورناتىلىپتى»، - دەيدى تاريح تاقىرىبىندا زەردەلى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جۇرگەن جەرگىلىكتى ازامات جاسۇزاق امانباي ۇلى.

2017 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» اۆتو ءدالىزى بويىنداعى تومەنارىق اۋىلىنا بۇرىلاتىن جولدا «گۇلبارشىن انا» ەسكەرتكىش- بەلگىسى ورناتىلدى. جالپى، كوك كەسەنەدە قۇم باسقان كوپ سىر جاتىر. وتكەندى تاني بىلەمىز دەسەك، وسىنداي كيەلى ورىندار جونىندە زەردەلى زەرتتەۋ جۇرگىزگەنىمىز ورىندى بولار ەدى.