امەريكادا ءدارىس وقيتىن قازاق قىزى
وسىنداي جاستاردىڭ ءبىرى وسكەمەندىك رايحان توقپاتايەۆا «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى 2010-2011 -جىلدارى امەريكانىڭ ينديانا شتاتىنىڭ ۋەست- لافەيەتت قالاسىنداعى Purdue ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋراسىن ءتامامداعان بولاتىن. سودان كەيىن ەلگە ورالىپ، استاناداعى نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتە 2012 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جۇمىس ىستەگەن بويجەتكەن قازىر ا ق ش- تىڭ جوعارىدا اتالعان وقۋ ورنىنىڭ PhD دوكتورانتۋراسىندا وقيدى. جاقىندا وسكەمەنگە قىسقا مەرزىمگە دەمالىسقا كەلگەن «بولاشاق» تۇلەگىمەن از- كەم سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى.
- رايحان، ءسىز Purdue ۋنيۆەرسيتەتىندە شەتەلدىك ستۋدەنتتەرگە ينجەنەرلىك ماتەريالدار پانىنەن ساباق بەرەدى ەكەنسىز.
- اڭگىمەمىزدى باستاماس بۇرىن وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، قانشاما قازاق جاستارىنىڭ شەتەلدە ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن ەلىمىزگە، مەملەكەت باسشىسىنا العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. وزىمە كەلەر بولسام، قازىر اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ازاماتتىق قۇرىلىس فاكۋلتەتىندە ماتەريالتانۋ، ونىڭ ىشىندە بەتوننىڭ جاڭا تۇرلەرى بويىنشا ءدارىس وقيمىن. PhD دوكتور بولسام دا قىزمەتكەر رەتىندە جۇمىس ىستەيمىن. مۇندا دوكتورانتتارعا ستۋدەنت رەتىندە قارامايدى، قىزمەتكەر رەتىندە قارايدى.
- وسكەمەندەگى د. سەرىكبايەۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم العانىڭىزدى بىلەمىز. ساباق بەرۋ بارىسىندا ايىرماشىلىقتاردى اڭعارعان بولارسىز.
- مەن قازىر جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ازاماتتىق قۇرىلىس فاكۋلتەتىنىڭ قۇرامىنا كولىك- لوگيستيكا سالاسى دا ەنەدى. ءبىر بايقاعانىم، مۇندا ءۇي سالماس بۇرىن تۇرعىزىلاتىن جەردىڭ توپىراعىن زەرتتەۋگە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. توپىراقتىڭ قۇرامى جان- جاقتى تەكسەرىلەدى. تاعى ءبىر اڭعارعانىم، بىزدە ءبىر پروفەسسور اسفالتتان دا، كەراميكادان دا ساباق جۇرگىزە بەرەتىن بولسا، بۇل جاقتا ولاي ەمەس. وقىتۋشىلار ءبىر سالاعا عانا ماماندانعان. كەراميكادان ءدارىس بەرەتىن پروفەسسور بەتوننان ساباق بەرمەيدى. امەريكاداعى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءبىزدىڭ ەلدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنان ايىرماشىلىعى، بالكىم ارتىقشىلىعى ءارتۇرلى مەكەمەلەرمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەيدى. ماسەلەن، Purdue ۋنيۆەرسيتەتى جولعا، قۇرىلىسقا قاتىستى ۇيىمدارمەن تىعىز بايلانىس ورناتقان. بىزدەگى «قازاۆتوجول» سەكىلدى جولعا جاۋاپتى مەكەمەلەر ۋنيۆەرسيتەتكە تاپسىرىس بەرەدى. مىسالعا، قۇرىلىس بارىسىنداعى ورىن العان كەمشىلىكتەردى انىقتاۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. ءۇشىنشى تاراپ رەتىندە. مۇنىڭ پايداسى نە دەرسىز؟ بىرىنشىدەن، ءۇشىنشى تاراپ بەيتاراپ كوزقاراس ۇستانادى. تامىر- تانىستىق، بارماق باستى، كوز قىستىلىق بولمايدى. ەكىنشىدەن، ستۋدەنتتەرگە اقى تولەيدى. ولار ساباق قانا وقىمايدى، تابىس تابادى.
- شەتەلدىك ستۋدەنتتەرگە ءدارىس بەرىپ ءجۇرسىز. ولاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن، قىزىعۋشىلىعىن قالاي باعالايسىز؟
- امەريكا - ەميگرانتتار ەلى. جان- جاقتان كەلەتىن ادام كوپ. سودان دا بولار، ستۋدەنتتەر اراسىندا باسەكەلەستىك وتە جوعارى. ءىرى كومپانيالار ستۋدەنتتەردى 2-كۋرستان باستاپ وندىرىستىك تاجىريبەگە شاقىرادى، جالدايدى، اقشاسىن تولەيدى. ارينە وعان كەز كەلگەن ستۋدەنت قابىلدانبايدى. قويىلار تالاپ كۇشتى. سوندىقتان ستۋدەنتتەر ساباقتان قالماۋعا، جاقسى وقۋعا تىرىسادى. وندا «ۋنيۆەرسيتەتتى ايتەۋىر بىتىرسەم، ديپلوم السام بولدى» دەگەن كوزقاراس جوق. ستۋدەنت ءوزى ءۇشىن وقيدى. بىزدەگىدەي «ءبىر توپتا وقيمىز، توپتاسپىز، دوسپىز» دەگەن دە ۇعىم جوق. ءبىر- ءبىرىن باسەكەلەس رەتىندە كورەدى. ساباقتا ءبىر- بىرىنەن كوشىرمەيدى. كوشىرۋگە جول بەرمەيدى. كوشىرگەن جاعدايدا ءبىر- ءبىرىن كورسەتىپ وتىرادى. پلاگيات، ينتەرنەتتەن كوشىرىپ الۋ دەگەنىڭىز كەشىرىلمەيدى ول جاقتا. امەريكادا ستۋدەنتتەر ءپاندى، ءمۇعالىمدى وزدەرى تاڭداي الادى. سونىمەن قاتار سەمەستر سايىن وقىتۋشىلاردى ءار ساباق بويىنشا باعالايدى. بۇل باعالاۋدىڭ ماڭىزى جوعارى. كەلەسى سەمەستردە اسسيستەنت بولاسىڭ با، بولمايسىڭ با، ونى ستۋدەنتتەر شەشەدى. سوندىقتان وقىتۋشىلاردىڭ ستۋدەنتتەر الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى وتە جوعارى.
- دەمەك، وقىتۋشىلارعا قويىلار تالاپ كۇشتى.
- ءيا، امەريكادا ۋنيۆەرسيتەتكە جۇمىسقا تۇرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ىرىكتەۋ بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى. ماسەلەن، ءسىز دوكتورانتۋرا ءبىتىردىڭىز بە، اۋەلى ۋنيۆەرسيتەتكە تۇيىندەمەڭىزدى ۇسىناسىز. تۇيىندەمەڭىزدى جاقسىلاپ قاراعاننان كەيىن اڭگىمەلەسۋدەن وتەسىز. ودان سوڭ كامپۋسقا كەلىپ، ءبىر كۇن لەكسيا وقيسىز. وعان ستۋدەنتتەر دە، پروفەسسورلار دا قاتىسادى. سودان كەيىن بارىپ قانا ءتيىستى شەشىم شىعارىلادى.
- ءسىز 2017 -جىلى ۇزدىك وقىتۋشى رەتىندە ەستۋس جانە ۆاشتي ماگۋن اتىنداعى سىيلىقپەن، بەتون جابىندىلارى سالاسىنداعى عىلىمي زەرتتەۋىڭىز ءۇشىن امەريكا بەتون جولدارى قاۋىمداستىعىنىڭ گرانتىن جانە ماتەريال سالاسىنداعى عىلىمي زەرتتەۋىڭىز ءۇشىن ۆيلليام دولچ اتىنداعى گرانتتى ەكى مارتە (2013, 2016 -جىلدار) يەلەنگەن ەكەنسىز.
- مۇندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشىلارىن ىنتالاندىرۋ جۇمىستارى جاقسى جولعا قويىلعان. جوعارىدا اتالعان ەستۋس جانە ۆاشتي ماگۋن دەگەن كىسىلەر Purdue ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەكتەرى. تۇلەكتەرى عانا ەمەس، تۇراقتى دەمەۋشىلەرى. ولار جىل سايىن ۇزدىك كورسەتكىشكە يە وقىتۋشىلارعا سىيلىق تاعايىندايدى. ال ۆيلليام دولچ وسى ۋنيۆەرسيتەتتە پروفەسسور بولىپ قىزمەت اتقارعان. ول كىسىنىڭ اتىنداعى گرانت تا جىل سايىن تاعايىندالىپ وتىرادى. ول جاقتا ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرەتىن ءاربىر پروفەسسوردىڭ جەكە زەرتحاناسى بار. ولارعا زەرتحاناسىن جابدىقتاۋ ءۇشىن كوتەرمە اقى بەرىلەدى.
- وقىتۋشىلار جايىندا ايتىپ قالدىق قوي. ولاردىڭ جۇمىس جۇكتەمەسى قالاي؟ بىزدەگىدەي قاعازباستىلىق بار ما ول جاقتا؟
- وقىتۋشىلاردىڭ جۇمىس جۇكتەمەسى وتە تومەن. قاعاز تولتىرۋ مۇلدە جوق دەۋگە بولادى. مۇندا ءبارى ونلاين. جۇمىستاردىڭ بارلىعى كومپيۋتەر ارقىلى اتقارىلادى. قاعازدان باس كوتەرمەي، شارشاپ- شالدىعىپ جۇرگەن پروفەسسوردى كورمەيسىڭ. ولار ۋاقىتىنىڭ كوپ بولىگىن عىلىممەن اينالىسۋعا، زەرتحاناسىن، ماگيسترانت، دوكتورانتتاردان تۇراتىن عىلىمي توبىن باسقارۋعا، وندىرىسپەن بايلانىس ورناتۋعا، زەرتتەۋ گرانتتارىنا ءوتىنىم دايىنداۋعا جۇمسايدى. ءبىر سەمەستردە ءبىر عانا ءپان جۇرگىزەدى. لابوراتوريالىق جۇمىستارىن ءبىز، اسسيستەنتتەر، جۇرگىزەمىز. ءاربىر كافەدرادا ءوزىنىڭ ادىسكەرلەرى بولادى. قاعاز جۇمىستارىمەن نەگىزىنەن سولار شۇعىلدانادى.
- دوكتورانتۋرانى ءتامامداعاننان كەيىن ەلگە قايتۋدى جوسپارلاپ جۇرگەن بولارسىز؟
- ءيا، اللا ءساتىن سالسا، بۇعان دەيىن ءوزىم جۇمىس ىستەگەن استاناداعى نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتكە وقىتۋشىلىققا باراتىن شىعارمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن ازامات قاسىم، «ەگەمەن قازاقستان» وسكەمەن
